23
Burg‘i kallagi keltirilgan energiya manbayiga ko‘ra pnevmatik,
gidravlik
va
elektrli
bo‘lishi mumkin.
Pnevmatik burg‘i kallagining zarbalab-aylanma va zarbalab-
burilib harakatlanadigan turlarining asosiy
namunasi perforatorda
joylashgan. Perforatorlarda mustaqil aylanadigan burg‘isi zarba be-
ruvchi mexanizm va burg‘ini aylantiradigan alohida mexanizmlardan
tashkil topgan bo‘lib, umumiy korpusga joylashtirilgan.
Bu turdagi
mashinalar katta quvvatga ega, og‘irligi ancha katta va o‘zi yuradigan
kolonnali qurilma yordamida foydalaniladi.
Zarbalab-burilma burg‘ilash pnevmatik qo‘lda olib yuriladigan
va teleskopli perforatorlarning porshenning yurishiga bog‘liq
holda
aylanadigan turlari bilan amalga oshiradi. Bu turdagi perforatorlarda
burish asbobi, porshenning orqaga qaytishida, gelikoidal mexanizm
yordamida buriladi.
Aylanma-zarbalovchi pnevmatik kallak mustaqil aylantirgichga
ega. Uning aylantirgichining quvvati zarba uzatuvchi mexanizmga
nisbatan ancha yuqori. Shunday perforatorlar borki,
ularning aylan-
tirgichi zarba uzatuvchi mexanizmdan ajratilgan. Agar zarba uzatuv-
chi mexanizm skvajinada asbobdan keyin harakatga kelsa, uni
boti
riluvchi pnevmatik
zarba
deyiladi. Siqilgan havo oqimi unga burg‘i
shtangasida
keltirilgan, shuning o‘zi aylanuvchidan lahimda turgan
pnevmozarbalovchiga buriluvchi moment uzatadi.
Burg‘ilovchi mashina (perforator)ning quvvatini oshirish maqsa-
dida pnevmatik energiya o‘rniga gidravlik energiya qo‘llanila bosh-
ladi. Shunday qilib, gidroperforatorlar
yuzaga keldi va hozirda kon-
chilik sanoatida qo‘llanila boshladi.
Elektr perforatorlar yaratish ustida ham ilmiy-tekshirish ishlari
olib borilmoqda. Elektr energiyasi aylanma burg‘ilash ishlarida keng
ko‘lamda qo‘llanilmoqda.
Sanoatdagi aylanma harakatlanuvchi elektr burg‘i kallagini va
elektr parma ishlab chiqarishga
moslab uskunalangan, portlashga
xavfsiz etib yasalgan, qo‘lda ishlatadigan
va kolonnali turlari mav-
jud. Ko‘mir sanoatida elektr parma shpurlar va skvajinalar burg‘ilash-
da asosiy vosita bo‘lib xizmat qilmoqda. Bulardan tashqari, chang va
gaz portlashi xavfi juda katta bo‘lgan ko‘mir konlarida ishlatish uchun
pnevmatik parma ham ishlab chiqarilmoqda.
Gidroaylantirgich yumshoq jinslarni (ko‘pincha, tuz konida) bur-
g‘ilashga mo‘ljallangan. Konchilik sanoatida keng qo‘llaniladigan
dastgohlar perforatorlar va elektr parmalardir.