Узбекское агентство связи и информатизации

3 – mashg’ulot


ELEKTROMAGNIT NURLANISHLARDAN
НIMOYАLANISHNI НISOBLASH


3.1. Mashg’ulotning maqsadi:
Ruҳsat etiladigan nurlanishni tahminlaydigan ekranlovchi kameradan (boshqarish tutqichiningg diametri -D) chiqariladigan tutqichda ekranning minimal qalinligini va trubaning uzunligini aniqlash.
3.2. Dastlabki berilganlar:
Hisoblash uchun berilganlar 3.1 va 3.2-jadvallarda keltirilgan.
3.1-jadval

	Talabalik guvoҳnomasi nomerining oxiridan oldingi raqami
	1	2		3		4		5
W	12	6		15		19		3
I, A	350	250		100		60		40
f,Gts	3ּ10^8	4ּ10^8		3ּ10^8		4ּ10^8		3ּ10^8
T, ch	4	2		0.2		4		6
D, m	1ּ10^-^2	2ּ10^-^2		3ּ10^-^2		4ּ10^-^2		5ּ10^-^2
R, m	3	2		3		2		3
g, m	2,5ּ10^-^1	10 ^-^1		2ּ10^-^1		10^-^1		2ּ10^-^1
	Talabalik guvoҳnomasi nomerining oxiridan oldingi raqami
	6		7		8		9		0
W	12		6		15		9		3
I, A	80		200		300		400		150
f,Gts	4ּ10^8		3ּ10^8		4ּ10^8		4ּ10^8		3ּ10^8
T, ch	0.2		4		2		0.2		4
D, m	4ּ10^-^2		3ּ10^-^2		2ּ10^-^2		1ּ10^-^2		6ּ10^-^2
R, m	2		3		2		3		2
r, m	10^-^1		2,5ּ10^-^1		10^-^1		2ּ10^-^1		1,5ּ10^-^1

3.2-jadval

	Talabalik guvoҳnomasi nomerining oxirgi raqami
	1	2	3	4	5
μ	200	1	200	1	200
μa, Gn/m	2,5·10 ^-4	1,2·10^-6	2,5·10^-4	1,2·10^-6	2,5·10^-4
γ, 1/Om·m	1·10^7	5,7·10-^7	1·10^7	5,7·10^7	1·10^7
ε	7	8	3,0	7,5	7,5
	Talabalik guvoҳnomasi nomerining oxirgi raqami
	6	7	8	9	0
μ	1	200	1	200	1
μa,Gn/m	1,2ּ10^-6	2,5ּ10^-^4	1,2ּ10^-^6	2.5ּ10^-^4	1,2ּ10^-6
γ, 1/Om·m	5,7ּ10^7	1ּ10^7	5,7ּ10^7	1ּ10^7	5,7ּ10^7
ε	3.0	8	7	7.5	7,5

3.3. Hisoblash uslubi
Elektromagnit nurlanishlar manbalari bilan ishlaganda xavfsiz meҳnat sharoitlarini yaratish bo’yicha to’g’ri yechimlar uchun nurlanish dozalari va ularning birliklariga bog’liq bo’lgan asosiy kattaliklarni o’rganish zarur bo’ladi. Dozimetrik nurlanish asboblarining ishlash printsiplarini aniq tushunib olish kerak bo’ladi.
O’YuCH uzatkichi o’zgaruvchan induktivlikka ega bo’lgan g’altakka ega. G’altakning radiusi r ga, o’ramlar raqami W ga teng, g’altakdagi tok kuchi I va f ga teng. Ish kuni davomida boshqarish tutqichi yordamida umumiy rostlash vaqti T soatdan ortmaydi.
Ekranning qalinligi va trubkaning uzunligini hisoblash uchun sxema 3.1–rasmda keltirilgan.
Topshiriqni bajarishda quyida keltirilgan uslubdan foydalanish mumkin.
1. H magnit maydonidan R masofadagi magnit tashkil etuvchi kuchlanganligini (ekranlash bo’lmaganda) quyidagi formula orqali hisoblash mumkin:
>

=

(3.1)

bu yerda _m – Rr nisbatan orqali aniqlanadigan koeffitsent (Rr 10da _m 1).
Agar R quyidagi shartlarni

(3.2)

qoniqtirsa, u ҳolda to’lqin zonasi o’ringa ega bo’ladi, nurlanish orqali zichligi (NOZ) bo’yicha maydon effektivligini baҳolash amalga oshiriladi.

=

(3.3)

NOZning ruҳsat etilgan qiymati quyidagi ifoda orqali hisoblanadi:

rux  =

(3.4)

bu yerda 2 Vt·soatm² ,T- nurlanish vaqti, soat
Elektromagnit maydonining talab qilinadigan so’ndirilishi L quyidagi formula orqali hisoblanadi:

=

(3.5)

Metall ҳarakteristikasini (3.2-jadvalga qarang) elektromagnit maydonni talab qiladigan L so’ndirilishni tahminlovchi ekranning  qalinligini hisoblash mumkin:

=

(3.6)

bu yerda -burchakli chastota, 1s; _a-absolyut magnit singdiruvchanlik, Gnm;  - elektr o’tkazuvchanlik, 1Om·m.

ao· =

(3.7)

bu yerda _o  4 10^-7. Gnm- magnit doimiysi; -muҳitning absolyut magnit singdiruvchanligi.
Boshqarish tutqichi to’lqin o’tkazuvchi (dielektrik sterjen bo’lganida) yoki koksial (metal sterjeng’ bo’lganida) liniya bo’lgan va devorlarga kavsharlangan trubkalar yordamida ekranlovchi kamera devori orqali chiqariladi. 3.2-rasmda metal trubka 2 ichiga joylashgan dielektrik sterjen 1 ga o’tkazilgan boshqarish tutqichi chiqarilishi ko’rsatilgan. Bunday konstruktsiyani to’lqin o’tkazuvchi liniya sifatida ko’rish mumkin.

3.1–rasm. Ekranning qalinligi va tutqichning uzunligi sxemasi

3.2–rasm. Boshqarish tutqichining chiqarilishi

Trubka–to’lqin o’tkazuvchining 1m uzunligida energiyani so’ndirilishini quyidagi ifoda orqali hisoblanadi:

=

(3.8)

bu yerda D-diametr ,m; Ye- sterjennning nisbiy dielektrik singdiruvchanligi (3.2-jadval);
Ekran materiali: po’lat μ = 200 ; mis μ = 1; sterjng’ materiali: getinaks ε = 7; tekstolit ε = 8; ebonit ε - 3; oynali tekstolit ε = 7,5.
Trubaning talab qilinadigan uzunligi quyidagi ifoda orqali hisoblanadi:

=

(3.9)

3.4. Mustaqil tayyorlanish uchun savollar:
1. YuCH, O’YuCH diapazonlari elektromagnit maydonlarining inson organizmiga tahsiri.
2. YuCH, O’YuCH diapazonlari elektromagnit maydonlarining asosiy manbalari.
3. O’rta, uzun to’lqinlar, shuningdek O’QT manbalari bilan ishlaganda nurlanish jadalligining qanday chegaraviy ruҳsat etiladigan qiymatlari mavjud?
4. YuCH, O’YuCH diapazonlari elektromagnit maydonlari nurlanishining qanday chegaraviy ruҳsat etiladigan mehyorlari mavjud?
5. Elektromagnit maydonlar energiyasi oqimi zichligi, elektr va magnit maydonlar kuchlanganliklarini o’lchash uchun qanday uslublar va asboblar qo’llaniladi?
6. Elektromagnit nurlanishlardan texnik va shaxsiy ҳimoya vositalari ҳaqida gapiring.
7. Inson organizmiga radioaktiv va rentgen nurlanishlarining tahsirini ayting.
8. Nurlanishning ionlashish va kirish qobiliyatlari nimalarga bog’liq.
9. SHaxsiy ҳimoya vositalarini ayting va ularga tavsif bering.
10. Nurlanish dozasi bog’liq bo’lgan asosiy kattaliklarni ayting.

№ 4 – mashg’ulot

SHOVQIN INTENSIVLIGINI НISOBLASH


4.1. Mashg’ulotning maqsadi:
SHovqinni yutuvchi materiallar qo’llanilmaganda va qo’llanilganda shovqin intensivligini aniqlash.Xulosalar chiqaring.
4.2. Dastlabki berilganlar:
Hisoblash uchun berilganlar 4.1 va 4.2-jadvallarda keltirilgan.
4.1-jadval

Dastlabki berilganlar		Talabalik guvoҳnomasi nomerining oxirgi raqami
		1	2	3	4	5	6	7	8	9	0
1–SHovqin manbai	R,m	2,5	2,0	3	3,5	4	4,5	5	5,5	6	6,5
	L1,dB	80	90	95	100	100	110	100	90	90	100
	№ to’siq-devor	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
2–SHovqin manbai	R,m	7	7,5	8	8,5	9	9,5	8,5	8,5	8	7,5
	L1,dB	110	100	90	80	80	80	90	90	100	110
	№ to’siq-devor	11	12	13	14	15	15	14	13	12	11
3–SHovqin manbai	R, m	7	6,5	6	5,5	5	4,5	4	3,5	3	2.5
	L1,dB	95	90	95	100	105	110	105	100	95	90
	№ to’siq-devor	10	9	8	7	6	5	4	3	2	1

4.2-jadval

№	Materiallar va konstruktsiyalar	Konstruktsiyaning qalinligi, m	1/m^2to’siqning og’irligi, kg
1