Узбекское агентство связи и информатизации

Mashg’ulotning maqsadi:

Bu topshiriqning asosi insonni elektr toki urish xavfining darajasini aniqlaydigan omillarini o’rganish hisoblanadi. Tok zanjiriga insonning ulanish sxemalari taҳlili va yerga qisqa tutashuvda elektr tokining tarqalish jarayoni tushuntiriladi. Elektr xavfsizlikni tahminlash uslublari sifatida izolyatsiyaning ҳimoyalash uslublari, yerga ulash, shaxsiy ҳimoya vositalari, ҳimoyaviy uzish, to’sish (blokirovka) va signalizatsiya, yuqori kuchlanishni past kuchlanish tarmog’iga o’tishi va saqlanib qoladigan zaryadlardan ҳimoyalashlar o’rganiladi. Elektr qurilmalarga xavfsizlik talablari, elektr qurilmalarning xavfsizlik nuqtai nazaridan sinflarga bo’linishi, ishlab chiqarish binolarining sinflarga bo’linishi, elektr qurilmalarda bajariladigan ishlar tavfsiflari va sinflarga bo’linishi ko’rib chiqiladi.
1.2. Dastlabki berilganlar:
1-nazorat topshirig’ini bajarish uchun berilganlar 1.1- va 1.2-jadvallardan olinadi.
1.1-jadval

	Talabalik guvoҳnomasi nomerining oxiridan oldingi raqami
	1,7	2,8	3,9	4,0	5	6
Grunt turi	Nam qum	Ҳo’l qum	Toshloq	Tuproq	Qora tuproq	Torf
Ρ , Om.m	500	300	80	60	50	25

1.2-jadval

	Talabalik guvoҳnomasi nomerining oxirigi raqami
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	0
, Om	4	10	20	4	10	20	4	10	20	4
, Om	0,8	1,4	1,6	2	2,4	3,2	3,6	4,5	5	6,3
, Om	0,5	0,9	0,9	1	1,2	1,8	2,1	2,8	3,0	4,0
,Om	100	150	100	75	50	50	100	100	200	100
l , m	4,0	6,0	2,0	3,0	2,0	3,0	2,0	3,0	2,0	3,0
d , m	0,03	0,05	0,07	0,03	0,05	0,07	0,03	0,05	0,07	0,03
t , m	2,0	2,5	2,0	2,5	2,0	2,5	2,0	2,5	2,0	2,5
η	0,65	0,67	0,69	0,71	0,73	0,75	0,77	0,79	0,81	0,83

Barcha variantlar uchun U_F 220V

2. 
   Bajarish uslubi:
   

Mazkur nazorat topshirig’ida elektr qurilma ulangan neytrali yerga ulangan uch fazali to’rt o’tkazgichli tarmoq chizish zarur bo’ladi.
Talab qilinadi:
1. a) Fazaning korpusga qisqa tutashib qolganida qurilmani nolga ulashdagi (korpuslarning nolinchi o’tkazgichga ulanganda) korpusdagi kuchlanishni aniqlash.
b) nolinchi o’tkazgich yerga qayta ulanganda korpusdagi kuchlanishni aniqlash.
2. Qisqa tutashuv tokini aniqlash va saqlagichning kuyishi texnika xavfsizligi qoidalarini qoniqtirishini tekshirish.

IQT  IYu

(1.1)

bu yerda I_Yu-saqlagich toki (I_Yu=20, 30, 50, 100 A qiymatlar bo’yicha tekshiriladi).
3. Faza korpusga tutashganda va nolinchi o’tkazgich uzilganda (uzilish joyigacha va undan keyin) korpus potentsiallarini aniqlash.
4. Faza yerga tutashib qolganida nolinchi o’tkazgich qayta ulanmaganida va ulanganida qurilma korpusiga tegib ketgan inson tanasidan oqib o’tuvchi tokni hisoblang.
5. Bir faza yerga ulanib qolganda korpusga tegish kuchlanishini aniqlash (sxemasini chizish).
6. R_EU4 Om dan oshmagan ҳolda individual yerga ulovchilardan tashkil topgan yerga ulovchi qurilmani hisoblash.

7. 
   Xulosa chiqarish
   

Elektr qurilmani nolga ulashda u nolinchi o’tkazgichga ulanadi. Nolga ulash korpusga bir fazali qisqa tutushuvdan saqlaydi, buning natijasida maksimal tok ҳimoyasi ishlab ketadi va tarmoqning shikastlangan qismi uziladi. Nolga ulash yerga yoki korpusga tutashuv momentida korpus potentsiallarini kamaytiradi.
Faza nolga ulangan korpusga tutashganda qisqa tutashuv toki faza-nolg’ ҳalqa bo’yicha oqib o’tadi.
1. I_QT.-qisqa tutashuv tokining qiymati quyidagi ifoda orkali aniqlanadi:

IQT  Uf  Zn , A

(1.2)

bu yerda Z_n–faza–nolg’ ҳalqasi qarshiligi (Z_n-transformator ikkilamchi cho’lg’amlari, faza o’tkazgichi, nolinchi o’tkazgichlar qarshiliklari qiymatlarini o’z ichiga oladi);
U_f-faza kuchlanishi.
2. Yerga nisbatan korpusning qayta yerga ulanishsiz kuchlanishi quyidagicha aniqlanadi:

UE  IQT ZН , V

(1.3)

bu yerda Z_N –nolinchi o’tkazgichning qarshiligi
3. Yerga nisbatan korpusning qayta yerga ulanishli kuchlanishi quyidagicha aniqlanadi:

UEK  UE Rn / (Rn + R0) , V

(1.4)

bu yerda R_0, R_n–mos ravishda neytralni yerga ulanish va nolinchi o’tkazgichning yerga qayta ulanish qarshiliklari, bunda R₀4 Om. Nolinchi o’tkazgichning yerga qayta ulanishi qisqa tutashuv momentida, ayniqsa nolinchi o’tkazgich uzilib qolganida korpusdagi kuchlanishni kamaytiradi.

4. Nolinchi o’tkazgich uzilganda va uzilgan joydan keyingi korpusga tutashuv yerga nisbatan korpuslar kuchlanishi quyidagiga teng
Nolinchi o’tkazgich yerga qayta ulanmaganida
a uzilish joyidan keyin nolinchi o’tkazgichga ulangan korpuslar uchun

U  U , V

(1.5)

b uzilish joyidan oldin nolinchi o’tkazgichga ulangan korpuslar uchun

U  0 ,

(1.6)

Nolinchi o’tkazgich qayta ulanganida

v uzilish joyidan keyin nolinchi o’tkazgichga ulangan korpuslar uchun

U  U · , V

(1.7)

g uzilish joyidan oldin nolinchi o’tkazgichga ulangan korpuslar uchun

· , V

(1.8)

5. Ko’rsatilgan ҳollarda inson tanasidan oqib o’tuvchi tok quyidagicha aniqlanadi:

a) , A

(1.9)

b) ;	(1.10)
v) , A	(1.11)

g) , A

(1.12)

bu yerda R_h-inson tanasining qarshiligi (odatda R_h1000 Om qabul qilinadi).
6. Faza tasodifan yerga tutashib qolganida nolinchi o’tkazgich qayta yerga ulanmaganida nolga ulangan qurilma korpusidagi kuchlanish quyidagiga teng bo’ladi

, V

(1.13)

bu yerda R₀-neytralni yerga ulanish qarshiligi, R₀   om

R_3M-faza o’tkazgichini yerga ulanish joyidagi qarshiligi.
7. t chuqurlikka qoqilgan bittalik yerga ulagichning qarshiligi quyidagicha aniqlanadi:

, Om.

(1.14)

bu yerda -gruntning solishtirma qarshiligi, Om mm  1m³ ҳajmli grunt namunasining qarshiligi ; -trubaning uzunligi, m; d-trubaning diametri, m; t-er sirtidan trubaning o’rtasigacha bo’lgan masofa;
8. h₃ ekranlash koeffitsientida zarur bo’ladigan yerga ulagichlar raqami quyidagicha aniqlanadi;

,

(1.15)

bu yerda R₃ om-erga ulash qurilmasining talab qilinadigan qarshiligi.

1.4. Mustaqil tayyorlanish uchun savollar:

1. 
   Insonni elektr toki urish xavfiga tahsir etuvchi asosiy omillar.
   

2. Inson tanasi qarshiligiga qaysi omillar tahsir qiladi?
3. Inson organizmiga elektr toki qanday tahsir xarakteriga ega?
4. Elektr toki urishining turlari.
5. Tegish kuchlanishi nima? Tegish kuchlanishidan ҳimoya choralari.
6. Elektr tokining qanday qiymati inson Hayoti uchun xavfli hisoblanadi?
7. Turli tarmoqlarga ikki tomonlama tegish.
8. Nima maqsadda va qay yo’sinda ҳimoyaviy yerga ulash o’rnatiladi? Qanday tarmoqlarda qo’llaniladi?
9. Nolinchi o’tkazgichning qayta yerga ulanishining vazifasi (sxemalar, formulalar).
10. Qadamiy kuchlanish deb nimaga aytiladi? Qadamiy kuchlanishdan ximoya choralari.
№ 2 – mashg’ulot


НAVO ALMASHINUVINING KARRALILIGINI НISOBLASH

2.1. Mashg’ulotning maqsadi:

Issiqlik, gaz va chang zararli ajralmalari bo’yicha ҳavo almashinuvining karraliligini aniqlash.
2.2. Dastlabki berilganlar:
Berilganlar 2.1-va 2.2-jadvallardan olinadi.
2.1-jadval

Issiqlik ajralmasi	Talabalik guvoҳnomasi nomerining oxirgi raqami
	1	2	3	4	5
V , m	100	150	200	250	300
Q , kJ/soat	5·10	6·10	7·10	8·10	9·10
QAJR, kJ/soat	1·10	1,2·10	1,4· 10	1,6·10	1,8·10
T^0 , K	9	8	7	6	5
Issiqlik ajralmasi