Uot 81. 373. 47 BƏDİİ ƏSƏRLƏRİn diLİNDƏ DİalektizmləRİn yeri VƏ MÖvqeyi
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
86 Əsasən, regionda emal sənayesi təşəkkül tapmışdır. Kənd təsərrüfatı, yüngül və yeyinti sənaye sahələri üzrə iri ixtisaslaşmış emal müəssisələri fəaliyyət göstərir. Bu sahələr regionun sənaye məhsulunun 95 faizini təşkil edir. Yeyinti sənayesi bağçılıq, tütünçülük və heyvandarlıq məhsullarının emalına xüsusi meyil göstərir [1, s.6]. Bağçılıq məhsullarının emalına əsaslanan sənaye müəssisələri meyvə-tərəvəz konserv zavodları, şərab zavodları və fındıq emalı müəssisələridir. Tütünçülük məhsullarını emal edən sənaye müəssisələri “İnter-Tobacco” MMC-nin tütün emalı zavodu, Şəki Tütün Emalı məntəqəsi və “Şəki Tütün” ASC ilə təmsil olunur. Heyvandarlıq məhsullarının emalına əsaslanan sənaye müəssisələri isə ət-süd emalı zavodları və quşçuluq fabrikləridir. Bundan başqa yeyinti sənayesində qarğıdalı emalı və qlükoza istehsalı zavodu, buğda elevatoru un və yem fabriki, çörək zavodu, yeyinti məhsulları istehsalı, yem istehsalı, çay və mineral su istehsalçıları fəaliyyət göstərir. Yeyinti sənayesində çay emalının xüsusi yeri vardır. Belə ki, respublika üzrə iki çayçılıq rayonundan biri olan Zaqatala çayının özünəməxsus ətri və dadı vardır. Çayın tərkibində onun keyfiyyətini müəyyən edən tanin maddəsinin aromatik birləşmələrinin, vitaminlərin və insan orqanizmi üçün vacib olan mikroelementlərin çoxluğu bu çayı istər respublikamızda, istərsə də dünyanın digər regionlarında becərilən çaylardan üstün olması ilə fərqlənir. 25 il əvvəl Zaqatalada 100 hektardan çox çay plantasiyasından ümumilikdə 65-70 tona yaxın quru çay istehsal olunurdu. Ancaq zaman keçdikdə plantasiyaların həcmi azalaraq 60 hektar olmuşdur. Hazırda rayonda cəmi 54 ton çay istehsal olunur [9]. Məhsuldarlığın aşağı düşməsinin digər səbəbi kolların yaşının çox olmasıdır. Belə ki, plantasiyalardakı çay kolları 60 il əvvəl əkilmişdir. Bir kolun məhsuldarlıq dövrü isə təqribən 50 ildir. Yeni plantasiyaların salınması üçün külli miqdarda vəsait tələb olunur. Sahələrdə suvarma sisteminin olmaması da çay kollarının məhvinə səbəb olan amillərdəndir. Məhsuldarlığın və keyfiyyətin aşağı düşməsi fermerlərin bu sahəyə olan marağını azaltmışdır. Belə ki, bəzi fermerlər öz istifadələrində olan torpaqlarda digər məhsulların əkilməsinə üstünlük verir. Bu da öz növbəsində plantasiyaların məhv olmasına gətirib çıxarır. Əslində isə çayçılıq heç də gəlirsiz sahə deyildir. Bir qrup kənd əhalisi öz gəlirini zay plantasiyalarından, yaxud sexlərdə çalışmaqla qazanır. Əgər bu sahəyə diqqət artırılmasa, qısa bir müddətdən sonra, yüzlərlə ailənin gəlir mənbəyi olan çayçılıq məhv ola bilər. Qərzəkli meyvələrin yetişdirilməsində əhəmiyyətli rola malik Şəki-Zaqatala regionunda qoz və fındıq yağının istehsalı xəttinin yaradılması məqsədəuyğun hesab edilir. Qoz və fındıq yağının dəyərliliyini, tibbdə və kulinariyada geniş istifadəsini nəzərə alaraq istehsalının təşkili prioritet hesab olunur. Yeyinti sahəsinin inkişafında digər əhəmiyyətli sahə arıçılığın və arı məhsullarının sənaye üsulu ilə emalının təşkilidir. Rayonun təbii iqlim şəraiti, dağ meşələrində bitən cökə və şabalıd ağaclarından arıların bol nektar əldə etməsi arıçılığın inkişaf etməsi üçün münbit şərait yaradır. Bunu nəzərə alaraq, arı məhsullarının sənaye üsulu ilə emalının inkişafı bu sahənin ixrac potensialının artmasına səbəb ola bilər. Regionda dərman bitkilərinin tədarükü və emalı müəssisəsi də yaradıla bilər. Belə ki, Şəki- Zaqatala bölgəsi öz florasının zənginliyi ilə fərqlənən zonalardandır. Burada Azərbaycan florasında qeydə alınmış yüzlərlə yabanı və mədəni meyvə və giləmeyvə sortları, dərman bitkiləri yayılmışdır. Regionun zəngin təbiəti sənaye ehtiyatlarına malik bir sıra dərman bitkilərinin emalına və əhalinin sağlamlığının qorunması məqsədilə vitaminləşdirilmiş içkilərin, bioloji fəal maddələrin hasil edilməsinə geniş şərait yaradır. Dağlıq və dağətəyi ərazilərdə 120-dən çox yüksək bioloji aktiv maddələrlə zəngin olan müxtəlif bitkilərin mövcudluğunu nəzərə alaraq, regionda əczaçılıq zavodunun tikilməsi məqsədəuyğun hesab edilir [6, s.306,307]. İqtisadi rayonun yüngül sənayesinin əsasını ipəkçilik təşkil edir. Bundan başqa tikiş, toxuculuq, mebel istehsalı ilə məşğul olan kiçik sahibkarlıq subyektləri də fəaliyyət göstərir. Şəki-Zaqatala regionunda sənayenin mövcud vəziyyəti və inkişaf perspektivləri 87 Respublika ipək sənaye məhsulunun, Qarabağ müharibəsinə kimi yarıdan çoxunu, hazırda isə, demək olar ki, hamısını “Şəki İpək” ASC verir. Müəssisə yerli xammalla yanaşı, gətirilmə barama ilə işləyir. Müəssisədə ipək və yun xalçalar, kəlağayılar, xalat, yataq dəsti, iş geyimləri və digər məhsullar istehsal olunur. İpəkçiliyin, o cümlədən, ipək sənayesinin inkişaf etdirilməsi üçün zəruri olan amil xammal bazasıdır. Belə ki, son illər respublikamızda barama istehsalı kəskin şəkildə aşağı düşmüşdür. Ötən əsrin 70-80-ci illərində Azərbaycanda 6000 tona yaxın yaş barama istehsal olunduğu halda, hazırda bu rəqəm 10-12 tondan çox deyildir. Əvvəllər müəssisə baramanı İran və Özbəkistandan alırdı. Hazırda həmin ölkələrdə də barama istehsalı azaldığından xammal təchizatında ciddi çətinlik yaşanır. Bu isə öz növbəsində müəssisənin baramaaçan istehsalatının dayanmasına, xaricdən hazır ipəyin idxal olunmasına, nəticədə istehsal olunan məhsulun maya dəyərinin artmasına gətirib çıxarmışdır. Hazırda müəssisə tərəfindən respublikada ipəkçiliyin bərpası və inkişafının təmin olunması, həmçinin yem bazasının möhkəmləndirilməsi, barama istehsalının artırılması üçün müəyyən işlər həyata keçirilir [10]. İqtisadi rayonun yüngül sənayesində Azərbaycanda yeganə qızılgül yağı istehsal edən gül emalı zavodu mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qızılgül bir zamanlar Zaqatala üçün əlverişli istehsal sahəsi olmaqla yanaşı, həm də bu rayonun rəmzinə, simvoluna çevrilmişdir. Gül sahələrindən tonlarla məhsul toplanırdı. Yığılan məhsul rayonda gülçülüyün inkişafına təkan vermiş, 1970-ci ildə fəaliyyətə başlayan efir yağları müəssisəsində emal edilirdi. 25 il əvvəl 300-350 hektar sahədən toplanan 500 tona yaxın gül ləçəyi bu müəssisədə emal olunaraq 200-250 litr efir yağı əldə olunurdu. Bu gün isə qızılgül sahələri baxımsızlıq səbəbindən məhv olmaqdadır. Zaqatala rayonunda hazırda 20 hektar gül plantasiyası mövcuddur. Bu sahəyə investisiya yatırılarsa, müəssisənin məhsuldarlığını və hətta yeni texnologiyaların tətbiqi sayəsində mövcud plantasiyaların da məhsuldarlığını artırmağa imkan vardır. Zaqatalanın iqlim şəraiti və torpağı gülçülüyün inkişafı üçün olduqca əlverişlidir. Cəmi bir ilə tam məhsuldarlığa düşən plantasiyalar salmaq mümkündür. Az zəhmət tələb edən gülçülük yerli sakinlər üçün də əlverişli gəlir sahəsinə çevrilə bilər. Yüngül sənayenin inkişaf etdirilməsi üçün dəri emalı və dəri məmulatları istehsalının təşkili məqsədəuyğun hesab edilir. Belə ki, dəri emalı üçün tələb olunan iri və xırda heyvan dərilərinin ölkəmizdə kifayət qədər tədarük edilməsi, dəri emalı sahəsində əhalinin tarixən formalaşmış vərdişləri (dabbaqçılıq sənəti), eyni zamanda, ölkə daxilində istehsal olunan dəri məmulatlarının maya dəyərinin idxal olunandan xeyli aşağı olması, ölkəmizin dəri məmulatlarının istehsalı üzrə müqayisəli üstünlüyə malik olması, dəri məmulatları istehsalı və emalının təşkilinin həyata keçirilməsinin zəruriliyini şərtləndirən amillər hesab edilə bilər. Bu, həmçinin yeni iş yerlərinin yaradılması, əlaqədar sahələrin inkişafının stimullaşdırılması ilə yanaşı daxili bazarda dəri və dəri məmulatları məhsullarına olan tələbatın yerli istehsal hesabına təmin edilməsi baxımından əhəmiyyətli hesab oluna bilər. Xammal və əmək ehtiyatlarının mövcudluğu bu sahənin inkişafının hər bir rayonda həyata keçirilməsini mümkün edir. Şəki-Zaqatala regionunda ağır sənaye zəif inkişaf etmişdir. Burada sənayenin inkişafı üçün ilk növbədə yerli xammala əsaslanan rəqabətqabiliyyətli ağır sənaye istehsalının genişlənməsi zəruridir. Ağır sənaye sahəsi hazırda inşaat materialları istehsalçıları olan kərpic, asfalt və beton zavodları ilə təmsil olunur. Şəki-Zaqatala regionunun ərazisi əlvan metallar və tikinti xammal ehtiyatları ilə zəngindir. Balakən-Zaqatala filiz rayonu Filizçay, Katex, Saqator, Karabçay kolçedan-polimetal yataqlarını birləşdirməklə sənaye üçün perspektivli kompleks yarada bilər. Respublikamızda Filizçay qrupu yataqlarının yaxın gələcəkdə sənaye istismarına cəlb edilməsi məqsədəuyğundur. Belə zəngin yataqlar ölkəmizin şimal-qərbində yüksək rentabelli yeni dağ-mədən metallurgiya kompleksini yaratmağa imkan verir. Şəki-Zaqatala regionu dünyada klassik sel regionu kimi tanınır. Kiş, Şin, Muxax, Dəmiraparan Əliyeva Ş.İ. Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|