Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research

- 539 - 

 

tarafından yalanlanmıştı. Ocak yönetimi, tek amaçlarının ilim yolunda halkın kültür seviyesini yükseltmek 

ve milli beraberliği pekiştirmek için çalıştıklarını ifade etmişlerdi. ( Cumhuriyet, 16 Şubat 1925; Türk Sözü, 

16 Şubat 1925)  Ocakların siyaset ile uğraştığı iddiaları birçok Türk Ocağı’nın karşılaştığı problemlerden biri 

olmuştu.  Binalarının  iç  içe  olduğu,  Ocak  yöneticilerinin  birçoğunun  partili  kökenden  gelmesinden  dolayı 

kültür  teşkilatlarını  kuran  iktidar  partisinin  Ocakların  faaliyetlerinden  soyutlanması  zor  bir  realite  olarak 

görülmekteydi. Ocaklar,  iktidarın toplumun her kesimi ile özellikle köylülerle iletişime geçmenin en sağlıklı 

yolu olarak görülmüştü. 

1926’da Türk Ocağı Kurultayı’nda Niyazi Bey, “Türklerin iktisadi hayata ve sermayeye hâkim olmalarını 

sağlayacak  çalışmalar  yapılması

”  önermiş,  (  Tarsus,  3  Mart  1926)  Adana  ve  Tarsus’ta,  Yahudiler,  Ortodoks 

Araplar,  Katolik  Araplar  ve  Fellahların  olduğunu  Çukurova’nın  ticari  hayatını  tamamen  ellerinde 

tuttuklarını, bunlardan en tehlikelisinin Fellahlar olduğunu; “Biz bu Fellahlara sinemizi açacak olursak sinemizi 

tırnaklarlar,  hatta  kalbimizi  hançerlerler  memleketten  çıkartma  girişimlerinin  de  bir  sonuç  vermediğini  söylemiştir. 

Bankalarda  çalışan  Arap  Ortodoks  gençleridir.  Türk  gençleri  iş  başvurusunda  bulunmalarına  rağmen  işe 

alınmamışlardır” 

 

(Türk  Ocakları  1926  Senesi  Kurultay  Zabıtları,    1927: 220)  diyerek  Gayri  Müslimlere  karşı 

temkinli  yaklaşılması  gerektiği  uyarısında  bulunmuştu.  Türk  Ocaklarından  sonra  kurulan  Halkevleri  de 

Nusayrilere karşı temkinli yaklaşmaya devam etmişti. 

İlk  dönemlerde  siyasete  bulaştığı  iddialarının  dışında  herhangi  bir  sorun  yaşamayan  Adana  Türk 

Ocağı,  1928’de  Ocak  aleyhinde  yayınlar  yaptığı  gerekçesiyle  Adana  gazetesi  sahibi  ve  Ocak  üyesi  Remzi 

(Yüreğir) Bey, kurultayda tartışıldıktan sonra üyelikten çıkarılmıştı. (Türk Ocakları 1928 Kurultay Zabıtları, 

1929: 218) 

Adana Türk Ocağı’nın Bütçesi 

Adana  Türk  Ocağı  yardımların  yanında  elinde  bulunan  ve  gelir  getiren  çay  bahçesi,  sinema  gibi 

yerlerden  önemli  ölçüde  faydalanmıştı.

3

  Ocak,  1926  senesinde  kısmen  yanan  sinemasını  tamir  ettirmiş, 

sinemayı kendisi işleterek 6000 liraya yakın bir gelir elde etmişti. ( Türk Yurdu, Mayıs 1928, Sayı: 199: 285)  

1926’da  köycülük  faaliyetlerinin  daha  aktif  olabilmesi  için  bütçesinin  büyük  kısmını  bu  alana  ayırmıştı.  ( 

Türksözü, 14 Mart 1926) 

Adana  Türk  Ocağı'nın  bütçesi  1927:  37.000  ,    1928:  33.335  Türk  Lirasıydı.  (Üstel,  2010:  314)  Türk 

Ocakları şubeleri, bütçe, gayrimenkul ve üye sayıları itibariyle oldukça farklı bir yapı arz etmişti. Bu farklılık 

şehirlerin büyüklüğü ve küçüklüğüyle alakalı olmakla beraber, ülke genelindeki sosyo-ekonomik yapıyı ve 

bölgeler  arasındaki  dengesizliği  de  yansıtmıştı.  Örneğin  1927  ve  1928  yılı  bütçelerinde  Ankara,  Adana, 

İstanbul, İzmir gibi Ocaklar yüksek bütçelere sahipken, Ahlat, Muş, Erzincan gibi Ocakların oldukça düşük 

bütçelere  sahip  oldukları  görülmüştü.  Ayrıca  Adana  Ocağı  ve  diğer  yüksek  bütçelere  sahip  Ocakların, 

sinema  binası,  dükkan,  mağaza,  fırın,  otel,  bahçe,  gazino  gibi  gelir  getiren  yerleri  ile  kültürel  faaliyetlerini 

sürdürmüştü. (Sarınay, 1992: 248)  Türk Ocağı bazı dönemlerde sinema ocağında Himaye-i Etfal Cemiyeti ile 

birlikte  gelir  amaçlı  sesli  müzik  programları  düzenlemiştir.  (  Türksözü,  18  Kanun-i  evvel  1930)  Ayrıca 

Tayyare Cemiyeti ile gelir amaçlı Nansi Karol’un Hayal ve Hakikat adlı müzikali sahne almıştı. ( Türksözü, 5 

Kanun-i sani 1931) 

Adana  Ocağı'nın  öncülüğünde,  yalnız  yerli  mallarını  satmak  ve  halka  sunmak  üzere  bir  mağaza 

açılması  kararlaştırılmıştı.  (Hâkimiyeti  Milliye,  26  Mart  1929)  Çeşme  Türk  Ocağı'nın  teşviki  sonucu  16.000 

lira  sermayeli  bir  "Tütüncüler  Kooperatifi"  kurulmuştu.  (  Hâkimiyeti  Milliye,  18  Mart  1929)  Cumhuriyet 

bayramlarında  balo  düzenleyerek  buradan  önemli  ölçüde  gelir  elde  etmişti.  Bu  tür  çalışmaların  yanında 

bazen  de  bağışlarla  çalışmalarını  sürdürmüştü.  1928  yılında  Adana  mebusu  Kemal  Bey  ve  eşi  emlaklarını 

bağışlanmak üzere Adana Türk Ocağı’na vasiyet etmişlerdi. ( Hâkimiyeti Milliye, 18 Eylül 1928) 

          

Atatürk’ün Adana Türk Ocağını Ziyaretlerinin Adana’nın Kültürel ve Ekonomik Yapısına 

Etkileri 

Mustafa  Kemal  Paşa,  Adana  ziyaretlerinde  Adana  Türk  Ocağı’nı  ziyaret  ederek  önemli  mesajlar 

vermişti.  Bu  ziyaretlerinde  Adana’nın  tarım  ağırlıklı  ekonomisini  dikkate  alarak  bu  sahanın  Türkler 

tarafından ihmal edildiğini, bu alanı doldurmak için Ocaklılara çok iş düştüğünü belirtmişti.  Mustafa Kemal 

Paşa’ya göre Adana’nın diğer bir problemi bölgede yoğun bir şekilde yaşayan Nusayrilerin Türk kültürünü 

ve  dilini  benimsemekte  zorluklar  çıkartmasaydı.  Paşa,  Türk  Ocağı’nın  kültürel  alanda  faaliyetlerini 

arttırarak  özellikle  dil  çalışmaları  üzerine  yoğunlaşmasını  istemişti.  Kendisinin  bu  görüşleri  Türk  Ocakları 

kurultay çalışmalarına da yansımıştı. 

Mustafa Kemal Paşa, Cumhuriyet kurulmadan kısa bir süre önce beraberinde Uluğ İğdemir, Damar 

Arıkoğlu  ile  birlikte  Adana’yı  ziyaret  etmişti.    (TTK  Arşivi,    DS:  238,  N:3-2)  Adana  Türk  Ocağı  üyeleri, 

Mustafa Kemal Paşa’ya yeni kurulan Türk devletini ve kurulacak yöntemi her konuda destekleme güvencesi 

                                                           

3

   

Ocak sinemasını yönetenler bazen keyfi uygulamalarda da bulunarak halktan büyük tepki almışlardı. (Yeni Adana, 8 Teşrin-i evvel 

1930.) 

---