Türkmen boylarinin geçMİŞİ, yayilişI, bugüNKÜ durumu ve geleceğİ Prof. Dr. Soltanğa ataniyazov

OĞUZ BOYLARINDAN TÜRKMEN 
TAYFA VE TÎRELERİNE
Tabloda alt sıralarda yer alan boylar yukarıda 
belirtilen istilâ hareketlerinddn sonra önceki 
durumlarını kaybedip ya diğer boylara karışmışlar; 
ya da yeni gruplarla birleşerek önceki boylarından 
tamamen farklı yeni bir ad almışlardır. Daha 
doğrusu saldırıya uğrayan halkı toparlayarak 
bünyesine alan boyun veya uruğun adları, yeni 
topluluğun adı olarak kullanılmaya başlanmıştır. 
Buna “Burkaz”, “Göklen”, “Yemreli”, “Yomut”, 
Olam”, “Sakar”, “Sayat”, “Surhı”, “Çandır”, 
“Teke”, “Hatap”, “Esgi” gibi boy adlarını misal 
verebiliriz.
Boy Adları 
Kaşgarlı 
Mübarekşah 
Reşidüddin 
Yazıcıoğlu 
Salar Baba 
Ebulgazi
1068-1072 
1206 
1300-1310 
XV. asır 
1555-1556 
1660-1661
 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI
Gınık / Kınık 
1 
2 
24 
24 
24 
24
Gayı / Kayı 
2 
5 
1 
1 
1 
1
Bayındır 
3 
9 
13 
13 
13 
13
Iva / Yıva 
4 
16 
23 
23 
20 
23
Salır 
5 
6 
17 
17 
18 
17
Ovşar 
6 
13 
9 
9 
5 
9
Bekdili 
7 
15 
11 
11 
11 
11
Bükdüz 
8 
14 
22 
22 
16 
22
Bayat 
9 
11 
2 
2 
4 
2
Yazır 
10 
7 
5 
5 
7 
5
Eymir 
11 
1 
18 
18 
22 
18
Garabölük 
12 
- 
4 
- 
- 
-
Alkabölük 
13 
- 
19 
- 
- 
-
İgdir 
14 
- 
21 
21 
15 
21
Üregir 
15 
4 
20 
20 
17 
20
Dodurga 
16 
12 
7 
7 
9 
7
Alayontlı 
17 
10 
- 
19 
21 
19
Tüver / Döğer 
18 
8 
6 
6 
2 
8
Beçenek 
19 
3 
14 
14 
14 
14
Çovdur 
20 
- 
15 
15 
19 
15
Çepni 
21 
- 
16 
16 
23 
16
Çarıklıg 
22 
- 
- 
- 
- 
-
Yaparlı 
- 
8 
8 
- 
- 
-
Kızık 
- 
10 
10 
- 
10 
-
Garkın 
- 
- 
12 
12 
12 
12
Alkarevli 
- 
- 
3 
3 
3 
3
Karaevli 
- 
- 
- 
4 
6 
4
Kırık 
- 
- 
- 
- 
8 
-
Bayırlı 
- 
- 
- 
- 
10 
-
Yasır 
- 
- 
- 
- 
- 
6
ÇEŞİTLİ KAYNAKLARDA OĞUZ BOYLARININ SIRALAMALARI

---

5
bilig-10.Yaz’99
Bu şekilde oluşmuş bazı boylara, onlara 
önderlik ve komutanlık yapan şahısların adları 
verilmiştir. Meselâ, Alili boyu, XIV. asırda Uzboy 
kıyılarındaki dağınık Türkmenleri toplayarak 
onlara önderlik yapan Ali Cora’nın adını almıştır. 
“Ali ili”: Alili. XI. asırda tanınmış Türkmen 
komutanı Selçuk hükümdarı Tuğrul bey’in kayını 
Kızıl İbn Yahya’nın çevresinde toplanan halk da, 
bu şahsın adını almıştır: “Gızılili:Gızıl” 
(Mitt, 
I, 1988). 
Ersarı boyu da Moğol baskılarından 
sonra Uzboy’da ve Balkan dolaylarında yaşayan 
dağınık halkı başına toplayan Ersarı Bay’ın 
(XIII-XIV.asır) adını almıştır 
(Ata- niyazov, 1988 
; Ataniyazov, 1994).
Aslı Salur Türkmenlerinden 
olan bu tarihî şahsiyete, önderliğini yaptığı Salur 
boyunun ikinci adı olan “Sarılar” ile ilgili bir 
unvan verilmiştir: “Sarı ili’nin eri:Ersarı”
Hanlara ve hükümdarlara bu tarzda ünvan 
vermek geleneği eski Türklerde bu çerçevede 
Oğuzlarda da oldukça yaygındı. Nitekim Türk 
kağanı Bumin’in ünvanı “İlhan”, Kutluk Tegin’in 
ünvanı “İlteriş’ti” 
(Gumilev, 1967).
Türkiye’nin 
ilk Cumhurbaşkanı M. Kemal’e “Atatürk”, 
Türkmenistan’ın ilk devlet başkanı Saparmırat 
Niyazov’a ise “Türkmenb`şı” ünvanlarının ver-
ilmesi bu geleneğin bir devamıdır.
Yerleştikleri bölgelerin adları verilen boy-
lara (“Garadaşlı”, “Maniş”, “Mehin”, “Mürçe”, 
“Nohur”, “Hasar”, “Anevli” ) rastlandığı gibi, 
bunların mesleklerine ve meslekî faaliyetlerine 
göre ad alanlarıyla da karşılaşıyoruz: “Arabaçı”, 
“Düyeçi” gibi. Bu şekilde ad alma veya ad verme 
geleneğinin, 1071 Malazgirt Savaşından sonra 
büyük kitleler halinde Anadolu’ya göç eden 
Oğuz / Türkmen boyları tarafından da devam 
ettirildiği dikkat çekmektedir. Nitekim Osmanlı 
döneminde “boy” veya boyun daha alt birimini 
teşkil eden “cemaat”, “bölük”, tîr”, “oymak” 
ve “oba” gibi Türkmen gruplarının pek çoğu, 
kendi içlerinden çıkan idarecilerin veya liderlerin 
adını taşımaktaydılar. Bundan başka yaşadıkları 
bölgelerin adını alan veya o bölgelere adlarını 
verenler de vardı. Ayrıca, yaşadıkları hayat tarzı 
ile meslekî faaliyetlerine göre ad alanlar dahi 
mevcuttu 
(Şahin, 1987).
Kaşgarlı ve Reşidüddin tarafından sıralanan 
adlardan günümüzde Türkmenistan’da boy adı 
olarak muhafaza edilenleri sadece “Bayat”, “Salır” 
ve “Çovdur” dur. Bunlar arasında en büyük boy 
Salırlar olup, bu boy 3 gruba ayrılmıştır.
1- Sarahs Salırları: Sarahs ilçesinin yerli halkını 
oluşturan bu topluluk diyalektleri, giyim-
kuşamları, gelenek-görenek- leri bakımından 
“Teke”, “Yomut”, “Ersarı”, “Sarık” gibi boy-
lara çok yakındır. Bu topluluk “Garaman”, 
“Kiçi- ağa” ve “Yalvaç” adlı 3 büyük bölüm-
den ibarettir.
2- Lebap vilâyetinin Danev, Farab, Çarçöv; 
Özbekistan’ın Buhara vilâyetinin Buhara, 
Garaköl, Alat; Semerkant vilâyetinin Nurata, 
Goşrabat; Harezm vilâyetinin de Ürgenç 
dolaylarındaki Türkmen topluluğunun 
çoğunluğunu teşkil eden Salırlar. Bunların 
dili (diyalekt) Türkmen edebî diline temel 
olan merkezî diyalektlerden farklılaşıpTürk 
dillerinin Kıpçak grubuna giren toplulukların 
konuşmasına yakındır.
3- Lebap vilâyetinin Hocambaz ve Kerki ilçeler-
inde, Tacikistan’ın Cılıköl bölgesinde yaşayan 
Salırlar. “Kırk Öyli” yaygın adıyla tanınan 
bu Salırlar, konuşmaları bakımından yukarıda 
belirtilen topluluklardan biraz farklılaşıp, bu 
ikisinin arasında, konuşma dilleri edebî dile 
daha yakın olan bir topluluk meydana getiriy-
orlar. 
Bu 3 topluluğun uruğ ve tîrelerinin adlarında 
birbiriyle olan benzerlikleri çok, ancak farklılıklar 
da az değildir.
Salurlar, erken dönemlerde Oğuzlar’ın 
büyük boylarından birini teşkil etmiş ve Türk 
topluluklarının bölük bölük göçtükleri çağlarda, 
Sırderya boylarından dört bir yana dağılıp “Salı” 
adıyla bir çok Türk topluluğunu bünyesine 
almıştır. Bunların bir bölümü Seçukluların batıya 
yürüdükleri devirde Saltık Baba’nın önderliğinde 
Kırım’a giderek burada Salır (şimdiki adı Salgir) 
ırmağının boyuna yerleşmişlerdir