Toshkent tibbiyot akademiyasi biotibbiy muhandisligi, informatika va biofizika kafedrasi

Bionikaning boshqa ilmiy sohalarga aloqadorligi 
 
Hamma ham biyonikani fan sifatida qabul qilmaydi, uni bir nechta fanlarning 
tutashgan joyida tug'ilgan bilim deb biladi, bionika tushunchasining o'zi esa keng, 
u bir necha ilmiy yo'nalishlarni qamrab oladi. Xususan, bu gen muhandisligi, 
dizayn, tibbiy va biologik elektronika . 
Uning o'ziga xos amaliy tabiati haqida gapirish mumkin edi, ammo zamonaviy 
dasturiy ta'minot har qanday tabiiy echimlarni simulyatsiya qilish va haqiqatga 
aylantirishga imkon beradi, shuning uchun tabiat hodisalarini o'rganish va 
taqqoslash inson imkoniyatlari bilan tobora dolzarb bo'lib kelmoqda. Zamonaviy 
robototexnika dizaynini ishlab chiqishda muhandislar tobora ko'proq bionik 
olimlardan yordam so'rab murojaat qilishmoqda. Axir aynan robotlar kelajakda 
inson hayotini sezilarli darajada engillashtirishga imkon beradi va buning uchun 
ular to'g'ri harakatlanishi, o'ylashi, bashorat qilishi, tahlil qilishi va hokazo bo'lishi 
kerak. Shunday qilib, Stenford universiteti olimlari robot yaratdilar hamamböceği 
kuzatuvlari bo'yicha, ularning ixtirosi nafaqat epchil va organik, balki juda 
funktsionaldir. Yaqin kelajakda ushbu robot mustaqil ravishda harakatlana 
olmaydiganlar uchun ajralmas yordamchiga aylanishi mumkin. 
Bionika yordamida kelajakda ulkan texnologik ishlanmalarni yaratish mumkin 
bo'ladi. Endi tabiat hodisalarining analogini yaratish uchun odamga bir necha yil 
kerak bo'ladi, tabiatning o'zi esa bunga ming yillar sarf qiladi. 
BIONIKA OLAMI: TABIATDAN «NUSXA OLISH» MUMKINMI? 
 
Nima sababdan odamlar qush kabi ucha olmaydilar? Mazkur savol insoniyatni 
uzoq davrlardan beri qiziqtirib keladi. Shu sabab bo‘lsa kerak, insonlar endigina 
texnikani o‘zlashtirayotgan paytlardanoq qushlarday parvoz qilish imkonini 
beradigan uskunalar yaratish harakatlarini boshlaganlar. Moziy ustalari dastavval 
qushlarning qanotlariga o‘xshash biror narsa yasalsa bo‘lgani, shundan so‘ng 

---

6 
osonlik bilan bir hududdan ikkinchisiga ko‘chib yurish mumkin, degan fikrda 
edilar. 
Ammo, taassufki, har bir ishning o‘ziga yarasha murakkabliklari bor, hatto eng 
oson ko‘ringanining ham. Shu bois o‘tmish olimlarining sa'y-harakatlari amalda 
ular o‘ylaganchalik muvaffaqiyatli kechmagan. 
Ilm-fanda tirik jonzotlar, xususan, hayvonlar va qushlarning o‘ziga xos 
qobiliyatlarini namoyon etuvchi maxsus mexanizmlar evolyutsiya jarayonida 
million yillar davomida shakllanib kelgan, deyiladi. Tabiiy tanlov yo‘li orqali esa 
bosh­qalarga nisbatan yaxshiroq uchgan, suzgan yoki sudralib yurgan jonzotlar 
omon qolganligi barchamizga biologiya hamda umumiy tarix darslaridan ma'lum. 
Shu tariqa asta-sekinlik bilan tabiatda ushbu funktsiyalarni amalga oshirishga 
qaratilgan juda samarali moslamalar va mexanizmlar vujudga keldi. 
Tahlil etish hamda amalda sinab ko‘rish usullarining yetarlicha takomillashmagani 
sabab hayvonot olami vakillarining mazkur «sir»lari uzoq-uzoq vaqtgacha insonlar 
uchun jumboq bo‘lib qolaverdi. Davrlar o‘tgani sari bu sirlardan voqif bo‘lishga 
intilgan qator muhandis va loyihachilar insonlar hayotini yengillashtiruvchi turfa 
xil moslamalarni yaratishga erishdi. 
Ayni paytda biolog olimlar tirik jonzotlarni o‘rganishda olamshumul kashfiyotlarni 
amalga oshirayotganidan ko‘pchilikning xabari bor. Bu ikki soha mutaxassislari 
bir-biri bilan ayro tarzda faoliyat yuritishsa ham, ba'zan muhandislar jonli 
tizimlarda ishlab turgan printsip va mexanizmlarni o‘z loyihalariga tatbiq etishning 
uddasidan chiqishgan. Eng qulay hamda samarali yo‘llarni izlash natijasida 
tadqiqotchilar minglab asrlar oldin tabiat tomonidan «yaratilgan» namunalar va 
chizmalarni hosil qildilar.