www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
65
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
olmaqla, postmodernist filosofların qələmindən çıxan
yazılardan gəlirdi.
Əgər bir az da kulturoloji mövqedən baxıĢ etsək,
görəcəyik ki, mən ədəbiyyatçıları qoyuram bir qırağa,
tənqidçilərin nə elədiyini deyirəm, tənqidçilər çox böyük
sosial məsələlərlə, insan haqları, dövlətin, insanların və
cəmiyyətin demokratikləĢməsi, üzərinə tabu qoyulmuĢ
sosial məsələlərin açılması ilə bağlı çox böyük iĢlər
görüblər.
Təəssüflər olsun ki, bizim ədəbi tənqidi məcbur edirlər ki,
göydən, Tanrıdan, nə bilim, ilahi məhəbbətdən danıĢsın,
amma dünyəvi sevgidən, insanı düĢündürən,
qayğılandıran gerçək problemlərdən danıĢmasın. Məncə,
ədəbi tənqid, ümumiyyətlə, tənqid və yaxud hər hansı bir
yaradıcılıq növü artıq göydən yerə enməlidi. Tanrı ilə qoy
dindarlar, ilahiyyatçılar məĢğul olsun. Tanrıdan insana
enməyin vaxtı çatıb.
Tək-tək halları çıxmaq Ģərti ilə, bizim yazıçılardan kim
deyə bilər ki, hansısa bir əzilən insanın müəyyən
problemini, lap elə böyük olmasın, kiçik bir problemini
ədəbiyyata gətirib? Sovet dövrü ədəbiyyatına məsxərə ilə
baxırıq. Halbuki, sovet dövrü ədəbiyyatı, xüsusən də, ötən
əsrin 60-cı illərindən etibarən insan problemlərini gətirdi
qoydu ortaya. Oxucu gördü ki, heç də hamı ucdantutma
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
66
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
kolxozçu deyilmiĢ, fəhlə iĢləmirmiĢ, cəmiyyətin həm də
alimi, ziyalısı, azad sevgi tələb edən səriyyələri,
təhminələri, təvərə papaq altında baladadaĢları varmıĢ…
Biz tənqidçilərə çox vaxt qalın kitablar gətirib verirlər.
Ġnandırım sizi, indi hamı öz babasından, nənəsindən, nə
bilim, kəndindən yazır və bizi məcbur edirlər ki, mütləq
bu barədə təhlili-analitik məqalə yazaq. Mən tənqidçi
dostlarıma müraciət elədim. Dedim ki, gəlin biz də
qonorar tələb edək o insanlardan – 500 yeni Azərbaycan
manatı. Əgər istəyirlərsə, onların kitabları haqqında
yazaq, bizim qonorarımızı versinlər. Mən bir aya o kitabı
oxumalıyam, sonra görəcəm ki, üzr istəyirəm, zibil bir
Ģeydi. Ardınca da dərin fikirlərə qərq olmalıyam, bu zibil
Ģey haqqında normal bir yazı yazmalıyam. Sonra da
yalvarmalıyam Əsəd Cahangirə, Vaqif Yusifliyə, Ayaz
Vəfalıya ki, sən Allah, bunu «Körpü» dərgisində, yaxud
«Azərbaycan» jurnalında və ya «Ədəbiyyat qəzeti»ndə
verək. O da hələ qalacaq, bir ildən sonra kəsib-
doğrayacaqlar, verəcəklər, ya da verməyəcəklər. Bir sözlə,
Ģah məni alacaq, nə bilim «nə»yi qalacaq məsələsi. Axırda
da kitabın müəllifi mənə düĢmən kəsilir. Belə hallar
olmasın deyə, yenə təkrarlayıram ki, biz müəyyən hədd
qoymalıyıq. Sovet dövründə tənqidçilər necə dolanırdılar?
Dövlət onlara normal yaĢamaları üçün pul verərdi, sonra
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
67
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
kitablarını buraxdırardı, onlar da öz ailələrini dolandırardı.
Düzdür, düz deyil?
NƏRGĠZ CABBARLI: Zibil bir əsər haqqında yazmaq
üçün sənə müəllif müraciət edir və 500 yeni Azərbaycan
manatı da verirsə və sən də bilirsən ki, bu, zibil əsərdi,
500 manatı da alıb onu gözəl əsər kimi necə təqdim
edirsən?
AYDIN XAN: Ġndi mən ona gəlib çıxıram.
REPLĠKA: 500 manatı alıb tənqid edəcək.
AYDIN XAN: Ġstənilən bir yaradıcılıq növündə olduğu
kimi, ədəbi tənqiddə də, özünüz yaxĢı bilirsiniz
problemimizi. Yəni kimi dindirsək, 100 manatdan çox
maaĢ alan çətin tapıla, o cümlədən də mən. YaxĢı, indi
özünüz deyin, mən bu bir ayı necə edim, ailəmi-uĢağımı
necə dolandırım? Mən yaxĢı qidalanmasam, mənim
beynim necə normal iĢləyər, kitab alıb baxmasam,
jurnalları alıb oxumasam, məndən necə kulturoloq,
tənqidçi, yazıçı çıxar, necə dünya ilə ayaqlaĢa bilərəm?
Ona görə də belə olmasın deyə, bəzən prinsiplərimizdən
geri çəkilib güzəĢtə getməyə məcbur oluruq və öz
əsərlərimizi həmin kitablar haqqında guya resenziya və
yaxud tənqidi yazı kimi təqdim edirik. Biz daĢ daĢıya və
ya Ģoudakı kimi müğənnilik edə bilmərik axı. Biz də
özümüzü birtəhər dolandırmalıyıq, ya yox? Niyə belə açıq
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
68
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
danıĢıram? Çünki istərdim ki, bizim söhbətimiz həyati
olsun. Onsuz da Yazıçılar Birliyi, Elmlər Akademiyasında
tənqidlə bağlı son vaxtlar lüzumsuz söhbətlər edirik, elə
söhbətlər ki, nə cəmiyyət, nə də bizim özümüz üçün
lazım deyil, zaman onu tələb etmir…
VAQĠF YUSĠFLĠ: Bəlkə də Aydın mənimlə
razılaĢmayacaq, ancaq mən belə hesab edirəm ki,
tənqidçinin tənqid haqqında danıĢmasına ehtiyac yoxdu.
Qoy tənqid haqqında baĢqa sənət sahibləri söz desin.
Amma bununla bərabər bir-iki kəlmə demək istəyirəm.
Tənqid haqqında çox fikirlər deyilib. «Tənqid bədii
ədəbiyyatın təfəkkürüdü» – deyəsən, Dostoyevski deyib.
«Tənqid yazıçı ilə oxucu arasında əlaqə yaradan bir
körpüdü», – deyəsən, ġıklovski deyib. Və yaxud
«Ədəbiyyatın bədiilik dərəcəsi, tənqidin yüksəliĢi, ya eniĢi
bədii ədəbiyyatla bağlıdı», – bunu da deyəsən, PuĢkin
deyib. Jül Renar isə deyibdi: «Tənqidçi öz rotasına atəĢ
açan əsgərdi» və sair...
Doğurdan da, tənqid çox ağır sənətdi. Bunu mənim
dostlarım, həmkarlarım yaxĢı bilirlər. Ədəbiyyat bir az
haradasa durğunluq keçirəndə tənqidin və tənqidçinin
yaxasından yapıĢırlar. YaxĢı bir əsər meydana çıxanda,
tənqid ona bir az gec yanaĢanda yenə də tənqidçinin
yaxasından yapıĢırlar. Sovet dönəmində də, elə bugünkü
Dostları ilə paylaş: |