Tarix fani metodologiyasi asoslari fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

Tarix fani metodologiyasining bazaviy, asosiy kategoriyalari tarixiy dalil va tarixiy manba hamda tarixiy vaqt va tarixiy kenglik boliq boyicha tadqiqotlari va avstriyalik mantiqshunos K. Gedelning formal tizimlarni tolmasligi tamoyilini ochilishi natijasida bir qator tarixchilar xolisiylik va kelajakni aytib berishga davo qiladigan mumtoz falsafiy-tarixiy doktrinalar vaqti tugadi deb ezi tadqiqotchilar tarixiy bilimni xolisiyligi uchun yangi asoslar qidirib, tarixga individiallashgan, kulturologik germenevtik yondashuvlarni kuchaytirdilar, uzoqlashgan tarixiy davr va Yevropa xalqlarini madaniy otiborni qaratdilar, lekin XX asrning 60-yillaridan boshlab bu induvidiallashgan yondashuv chuqur tushkinlikni boshdan kechiradi.



Mashhur rus tarixchilaridan biri A.Ya. Gurevich shunday yozgan edi: z vaqtini bolasi, uning asarlari otmishni yaqin orish oxir-oqibatda tarixchi ijod qilgan tarixiy vaziyat tusini oladi, istiqbol ohisob nuqtasizgaradi va tarix boshqa kozgaradi metodologik qayta qurollantirish yotadi. U hamma narsani biladigan siyosiy faoliyatga nuqsonsiz rahbarlikdan keng ijtimoiy-madaniy fanga aylanmoqda. Shu nuqtai nazardan, o`tmishni bugun bilan bog`lab, ijtimoiy ongni uyg`unlashtirib, yangi tarix fani tez o`zgarib borayotgan dunyoda insonga uni ijtimoiy ahamiyatli ekanligini, shartlanadigan bazi mustahkam tayanch nuqtalarini beradi. Uning maqsadi tadqiqotchilarni tarix- metodologiya tafakkurini hozirgi holati bilan tanishtiradi, tarix fanini tabiati to`g`risidagi va uning jamiyat hayotidagi o`rnini ochib beradi. Bu kursga tegishli ravishda tarixiy bilimning o`ziga xosligi, tarixiy haqiqatni tabiati, tarix fanining asosiy kategoriyalari va tarixiy bilimning tamoyillari tavsiflanadi. Tarixning hozirgi zamon bilan o`zaro munosabati va shundan kelib chiqib tarix fanining ijtimoiy funksiyalari ko`rib chiqiladi. Asosiy e`tibor tarix fanining insonparvarlashtirish, uning hozirgi holatini eng muhim tavsifi sifatida alohida e`tibor beriladi.
Tarixni bilish nazariyasida metodologiya manalishlarini belgilaydigan falsafiy tamoyillar va umumiy qoidalarni majmuasi sifatida chiqadi.

Tarixiy bilish metodologiyasining asosiy vazifalaridan biri manbada belgilangan bilimlarni olish, hamda unda bevosita belgilanmagan yangi bilimni ham olishdir. Tarix fani metodologiyasining kursi predmeti tarixiy bilimni ichki tuzilishini tadqiqi, uning ijtimoiy muhitini bilish munosabati, uning tuzilish usullari deyish mumkin. Uning boshqa bilish shakllaridan farqi va oplangan matmish torisidagi bilimlarni ozlaydi. Asosiy-bu fan oladigan asoslarni, yoki uni tamoyillarini aniqlash, ikkinchisi-fanning har qanday sohasida nimanidir oglimot berish. Tarix fani metodologiyasi ham boshqa fanlar kabi oyadi. U shunga tegishli ravishda tarixiy bilim nazariyasi va tarixiy tafakkur metodlari torisidagi taullanadi. Tarix qanday nazariy-bilish nuqtai nazaridan bizni tajribamiz marganadi? Tarixchi tarixiy qurilmalardan sabab-oqibat va maqsadga muvofiqlik tamoyillariga qanday ahamiyat berishlari lozim, tarixchining material tanlovini olgan tarixiy bahoni mezoni qanday? U , , va boshqa tushunchalardan qanday mazmunda foydalaniladi? va h.k.

Tarixiy bilish nazariyasida turli tarixiy maqsadlarini qoragnish asosida tarix fani qanday mazmunga ega bozini olgan tahlil va sintez, deduksiya va induksiyaning tarixiy tadqiqotdagi ogziga tanish manbalar bilan olganini yoki yoqini deb tasdiqlashi mumkin boglgan otmishda sodir bolishini tushuntiradi . Shu asosda tarixiy borliqni quradi.