T. M. Abdullayeva az
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ
- N Ə T İ C Ə
T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 133 hesabına uğurlu tərcümə mümkün deyildir. “Füyuzat” məktə- binin tərcümə prinsipləri gördüyümüz kimi, ən yüksək tələb- lərlə müəyyənləşirdi. Bədii tərcümənin ədəbiyyatımızın inkişafının bu yeni mərhələsində son dərəcə zəruri olduğu bir məqamda çox diq- qətəlayiq bir hal idi ki, bədii tərcümə praktikası ilə yanaşı, çap olunmuş tərcümələrə ədəbi-tənqidi münasibət ifadə olunur, deməli, milli tərcümə nəzəriyyəsi də yaranır və inkişaf edirdi. Əhməd bəy Ağaoğlunun da bədii tərcüməyə, ümu- miyyətlə, tərcüməyə xüsusi əhəmiyyət verməsi, şübhəsiz ki, çox təqdirəlayiq idi. Yuxarıda qeyd etmişdik ki, o bəzən hətta bir sıra yazıçılara bədii ədəbiyyatdan əl çəkib tərcümə ilə məşğul olmağı məsləhət görürdü. “N.Nərimanovun Qoqolun “Müfəttiş”indən etdiyi tərcümə” adlı məqaləsində Ə.Ağaoğlu həm məqaləsini həsr etdiyi konkret tərcümə haqqında, həm də ümumiyyətlə, ədəbiyyatımızda çox ciddi şəkildə mövcud olan, müasir səviyyədə elmi təhlillərə, qiymətləndirmələrə kəskin ehtiyacı olan tərcümə problemi haqqında maraqlı, dəyərli mülahizələr söyləyirdi. Ə.Ağaoğlunun bütövlükdə “kifayət qədər uğurlu” saydığı tərcümə haqqında məqaləsi əslində əsrin əvvəllərində tərcü- mənin tənqidi və nəzəriyyəsi sahəsində mövcud olan boşluğu doldurmaq yolunda atılan ilk ciddi addımlardan biri idi. İstər Qərb dillərindən, istərsə də müxtəlif Şərq dillərindən edilən tərcümələrin çox böyük əksəriyyəti, ümumiyyətlə, təhlilə cəlb olunmurdu, ədəbi-tənqidin diqqətindən kənarda qalırdı və bu da çox zaman ədəbi-tənqidin onlara maraq göstərməməsi ilə deyil, əsasən tərcümənin təhlil meyarlarının olmaması ilə bağlı T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 134 olduğunu nəzərə alsaq, onda Əhməd bəy Ağaoğlunun bu sahədəki fəaliyyətinin əhəmiyyəti daha da aydın olar. Əgər Əhməd bəy Ağaoğluna qədər tərcümənin qiymət- ləndirlməsində əsas meyar orijinalın mətninə ciddi riayət etmək idisə və bu zaman çox məqamlarda başqa qiymətlən- dirmə, təhlil meyarları əsassız olaraq diqqətdən kənarda qalır- dısa, artıq onun özü N.Nərimanovun “Müfəttiş”i tərcümə et- məsi ilə bağlı yazırdı: “Tərcümə çox uğurlu edilmişdir, hər- çənd bizim fikrimizcə, cənab Nərimanov hər iki dilin, Qoqolun hekayələrində xüsusən, rus dilinin xüsusiyyətlərini nəzərdən qaçırdığından, mətnə həddən artıq tabe olmuşdur və bunun nəticəsində orijinalda komizmin-kulminasiya nöqtəsinə çatdığı yerlər tərcümədə güclə gülüş doğurur: tatar (Azərbaycan – T.A.) və rus dillərinin komizmi, gülməli vəziyyətləri ifadə etmələri həmişə uyğun gəlmir. Buna baxmayaraq, cənab Nərimanovun əməyi diqqətəlayiqdir və arzu edərdik ki, müəllif onu yeni tərcümələrlə zənginləşdirsin və bunun üçün klassik pyesləri deyil, ümumbəşəri və müasir pyesləri seçsin” (39, 67). Göründüyü kimi, Ağaoğlu tərcümə ilə bağlı məqaləsində bir neçə mühüm məsələyə toxunur: – tərcüməçinin mətnə həddindən artıq tabe olmaması; – tərcümə dillərinin, xüsusilə tərcümə edilən dilin xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması; – tərcümə əsərlərinin düzgün seçilməsi; Ə.Ağaoğlunun tərcümə olunan əsərlərin klassik ədə- biyyatdan deyil, müasir, ümumbəşəri ədəbiyyatdan seçilməsini tövsiyə etməsi, görünür, onun oxucuların müasirləri olduğu T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 135 dünya ilə tanış olmaq imkanı əldə etmək arzusu ilə bağlı idi. Lakin başqa bir məqaləsində Əhməd bəy Ağaoğlu özünün irəli sürdüyü bu prinsipə zidd çıxır, “müasir romançılar”ın, xüsusilə “realist” adlandırılanların çox darıxdırıcı, yeknəsəq olduqlarını söyləyir və “onların əsərlərini axıra kimi oxumaq üçün öz üzərində çox səy etmək, özünü məcbur etmək” lazım olduğunu söyləyirdi (39, 68). Beləliklə, aydın olur ki, XX əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərmiş Azərbaycan şair, yazıçı, publisist və mütəfəkkir- lərinin bədii tərcüməyə xüsusi önəm verməsi onların milli ədəbiyyatı zənginləşdirmək arzuları ilə yanaşı, həm də azər- baycanlı oxucunu Qərb ədəbiyyatı və mədəniyyəti ilə tanış et- mək, ona dünyanı tanıtmaq yolu ilə maarifləndirmək, milləti yüksək mədəni tərəqqiyə çatdırmaq arzuları ilə bağlı olmuş- dur. T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 136 N Ə T İ C Ə XX əsrin əvvəllərində Çar Rusiyasının müstəmləkəsi olan Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatının yeni bir dövrə qədəm qoyması milli mədəniyyətimizin də öz inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələyə yüksəlməsinə şərait yaratdı. Dövrün özü çox mürəkkəb, qaynar, ziddiyyətli olduğu üçün bu dövrü əks etdirən ədəbi-mədəni salnamə də eyni məzmunda idi. Bunun nəticəsi olaraq XX əsrin əvvəllərindəki ədəbi-mədəni gerçək- liyin birtərəfli öyrənilməsi qabaqcadan hər cür araşdırmaların obyektivliyinə xələl gətirir, dövrün ədəbi-mədəni mənzərəsini düzgün əks etdirməkdə çətinlik yaradır. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycandakı geniş xalq kütləsi, daha doğrusu, əyalətlərdə yaşayan əhalinin ictimai şüuru ilə, həmin yüzilliyin qabaqcıl meyillərinin təsiri altında forma- laşmış, dünyanın qabaqcıl sənaye mərkəzlərindən birinə çevril- miş və bu zəmində maddi və mənəvi mədəniyyətin sürətlə inkişaf etdiyi mərkəzdə – Bakıda yaşayan ziyalıların ictimai şüuru arasında böyük fərq, əslində dərin uçurum var idi. Əyalətdəki ictimai şüurda az qala orta əsr ətaləti davam etdiyi halda, sənaye və mədəniyyət mərkəzlərində, xüsusilə, Bakıda yaradıcı ziyalıların milli tərəqqi prosesinə güclü təkanverici fəaliyyəti, milli-tarixi inkişafı yeni mərhələyə hazırlayan ideallar işığında fədakarlığı meydana çıxırdı. Belə bir mürəkkəb ictimai-tarixi şəraitdə yaradıcı ziyalılarda Qərbə, Avropaya mədəni və ədəbi məzmun kəsb edən meyillər təşəkkül tapırdı. XX əsrin əvvəllərində rus və Qərb mədəniyyətlərinə xüsusi rəğbət və meyil dünya sivilizasiyasına Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|