Strateji TƏHLİL
Yüklə 233,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
STRATEJİ TƏHLİL | Say 3-4 (21-22) • 2017 110 Qloballaşma prosesinin də təsirləri ilə yaşadığımız dünya kiçik bir kəndə çevrilmişdir. Dünyamız bir tərəfdən qlo- ballaşmaqda, digər tərəfdən isə regi- onlaşmaqdadır. Qloballaşma prosesinin mənfi təsirlərini kənarda tutaraq qlo- ballaşma-regionlaşma prosesini fürsət bilərək ortaq humanitar və ictimai dəyərlərə bağlı cəmiyyətlərarası dialoq körpüləri meydana gətirməklə region- da və dünyada əbədi sülh tənzimlənə bilər. Bu ideyaları reallaşdırmaq üçün qlobal miqyasda münaqişələrə səbəb olan amillərin müəyyənləşdirilməsi və onların təsirlərinin aradan qaldırılması zəruridir. Bu kontekstdə "imperializm", "milliyyətçilik", "ksenofobiya", "rasizm", "islamofobiya", "irredentizm" və "dövlət dəstəkli terrorizm" siyasətləri beynəlxalq münaqişələrə səbəb olan əsas amillər kimi nəzərə çarpır. Tarix boyunca dövlətlər arasındakı qarşıdurmalara səbəb olan əsas amil "müstəmləkəçilik" olmuşdur [31, s.69-70]. Dünyanın müxtəlif regi- onlarında baş verən kiçik müharibələrin, iki dünya müharibəsinin, "soyuq müharibə"nin, Əfqanıstan və İraq müharibələrinin, Afrikadakı müharibələrin, Yaxın Şərqdəki böhranların və digər münaqişələrin əsas səbəbi dövlətlərin xarici siyasət vasitəsi kimi də qəbul etdikləri müstəmləkəçilik anlayışına əsaslanan imperializm siyasətidir. İmperializm kapitalizmin əsas xüsusiyyətlərinə malik olan və inki- şaf etdikcə dəyişən ideologiyadır. Kapitalizmin yeni mərhələsi olan im- perializm dünyanın hakim kapitalist sinif tərəfindən sərmayə kimi qəbul edilməsidir. Dünyanın müxtəlif regionlarındakı müharibələrin, qarşıdurma- ların nəticə etibarilə əsas səbəbi imperializmdir. Müasir fikir və yanaşmalar çərçivəsində imperializmin səbəblərini və mənasını əsas olaraq dörd qrup daxilində sinifləndirə bilərik. Birinci qrup iqtisadi fikirləri əhatə edir. İkinci qrupdakı fikirlərə görə, təşkilatlanma baxımından imperializm ilə insan və dövlət arasında təbii əlaqə mövcuddur. Üçüncü qrupdakı fikirlər əsasən strateji və təhlükəsizlik məsələləri ilə əlaqəlidir. Bu tezisi müdafiə edənlərə görə, ölkələr təhlükəsizlik səbəbindən hərbi bazaları, strateji ehtiyatları, bufer dövlətləri və ölkənin təbii sərhədləri ilə nəqliyyat və rabitə xətlərini nəzarətdə saxlamaq və ya başqa dövlətlərin bunları idarə etmələrinə maneə olmaq məcburiyyətindədir. Dördüncü qrup tezislər isə əxlaqi ba- dünyanın müxtəlif regionlarında baş verən kiçik müharibələrin, iki dünya müharibəsinin, "soyuq müharibə"nin, əfqanıstan və İraq müharibələrinin, Afrikadakı müharibələrin, Yaxın Şərqdəki böhranların və digər münaqişələrin əsas səbəbi dövlətlərin xarici siyasət vasitəsi kimi də qəbul etdikləri müstəmləkəçilik anlayışına əsaslanan imperializm siyasətidir. STRATEJİ TƏHLİL | Say 3-4 (21-22) • 2017 111 zaya əsaslanır. Məsələn, imperializm xalqları despot rejimlərdən xilas edən, ya da daha üstün bir həyat formasının nemətlərini təmin edən məsum bir vasitə kimi göstərilir [30, s.637-638]. Milliyyətçiliyin formalaşma tarixi ilə əlaqədar filosoflar tərəfindən fərqli kateqoriyalarda tezislər irəli sürülmüşdür. Milliyyətçilik XIX əsrdə beynəlxalq siyasətə mühüm təsiri olan, xüsusilə də inkişaf etməmiş ölkələrin həm daxili, həm də xarici siyasətlərinə təsir göstərən ən təsirli anlayışa çevrilmişdir [14, s.19]. Milliyyətçiliyin meydana gəlməsində mühüm əməyi olan Kant əxlaq amilinin insanın daxili dünyası ilə əlaqəli və dünyanın azad iradə ilə idarə olunmasının zəruri olduğunu müdafiə edir. Bu ideologiyanın beynəlxalq siyasətdəki təsiri insanların xüsusi iradələrini əks etdirən bir beynəlxalq hü- quq prinsipi kimi "öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun" ən ali dəyər kimi qəbul edilməsidir. XV əsrdən başlayaraq ictimai şərtlərin dəyişməsi milliyyətçilik tezislərinin də çoxalmasına və fərqliləşməsinə səbəb olmuşdur. Orta əsrlərin son dövrlərində dini icmaların beynəlxalq siyasətə təsiri azalmağa başlamışdır. Fransız inqilabının meydana gəlməsinə səbəb olan ideoloji amillər möv- zunun anlaşılması baxımından faydalıdır. Maarifçilik fəlsəfəsi "ümumbəşəri xoşbəxtliyi" əsas məqsəd olaraq qarşısına qoysa da, iqtisadi əlaqələrini öndə tutan burjua təbəqəsinin inkişafına və siyasi iqtidarını qanuniləşdirməsinə kömək etmişdir. Burjuaziyanın "universal iradə anlayışı" xalqın öz arasında- kı təşkilatlanmasına maneə olmuş, burjua inqilabından sonra isə xalqı iq- tisadi çətinliklər içərisində çarəsiz qoymuşdur. Maarifçilik fəlsəfəsi azadlıq, tərəqqi, insani dəyərlər anlayışları çərçivəsində bütün insanları əhatə edir. Fransız inqilabına, bəlkə də, ən çox təsir edən əsərlərdən biri Russonun "İctimai müqavilə" (1762) əsəridir [32]. Russo hesab edirdi ki, insanlar öz mülkiyyət və azadlıqlarını müdafiə etmək üçün ictimai müqavilə bağlayır- lar. İctimai müqavilənin bağlanması nəticəsində vahid ictimai və mənəvi orqanizm olan "dövlət" meydana gəlir. Russoya görə, suveren olan yal- nız xalqdır, onun iradəsi müstəqildir və dəyişikliyə məruz qala bilməz [20, s.174]. Bu kontekstdə qeyd edək ki, bir qrupun başqa qrupun suverenliyi altına girməsi ictimai həyat üçün ən böyük təhdiddir. Bu səbəbdən ümumi iradəyə təslim olmaq lazımdır. Bu da fərdin cəmiyyətə sadaqətli olması və ictimaiyyətin maraqlarını öz maraqlarından öndə tutması ilə mümkündür. Russo bu fəlsəfəsi ilə milliyyətçiliyin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Avropada meydana gələn "millət" anlayışı və "milliyyətçilik" cərəyanı fransız inqilabı ilə birlikdə dövlətləşmiş, Napoleon ordusu ilə birlikdə yayılmışdır. Milliyyətçilik Avropanın böyük dövlətləri arasında gedən müstəmləkə yarışı ilə yanaşı XIX əsrdə Avropa qitəsində sürətlə yayılaraq inkişaf etmiş, ölkələr arasındakı qarşıdurmaların və amansız müharibələrin də əsasını təşkil etmişdir. Bu dövrdə Fransada baş verən hadisələr "dövlət Yüklə 233,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|