Söz köNLÜMÜ QƏLƏm etdi (publiSİSTİk düŞÜNCƏLƏR)

33
Əli  Rza  müəllim,  məhz  ədəbiyyatda  siz  dözümlə  öz  binanızı  hörən-
lərdənsiz. Bu bina tarixlərin tufanına, ağrı-acısına dözə-dözə yaşayacaq, 
ədəbiyyatı  sevən  və  ona  qiymət  verən  söz  adamının  ruhuna  hakim 
kəsiləcək. Bu hakimlik hissindən sözünüz, əqliniz, coşub-daşan ilhamınız, 
zirvələrin fəthində olan kamınız əskik olmasın, çünki yazar haqq dünyasına 
qovuşandan  sonra  onun  yazdıqlarının  dadına  titulları,  mükafatları, 
vəzifələri yox, özündən sonraya qalacağı söz kərpiclərilə yapılmış kitab 
qalası yetişəcək. Əgər bu kitab qalada ruh olacaqsa, deməli, yaşam haqqı 
qazanıb.  Allah  bu  haqqı  sözə  tapınanların  əlindən  almasın…  Sözə  və 
dözümə and içirəm: SÖZÜM HAQQI, DÖZÜM HAQQI!..
05.02.2009 
SÖZÜN DƏRDİ
Həyata  göz  açıb,  dünyanı  dərk  edən  gündən  bəşər  övladının  dərdə 
düşdüyünün,  dərddən  yanıb-yaxıldığının  şahidi  olmuşam. Amma  sözün 
dərd içində çapaladığını və fəryad etdiyini görməmişdim. Yəqin ki, əziz 
oxucular məndən sual edib soruşa bilərlər ki, söz niyə dərdə düşüb və onun 
dərdə düşməyinin səbəbi nədir? Nədən insan xəlq olandan anlaşılmazlıqlar 
içində fəğan etdiyi bir halda onun dilindən qopan sözlər də özündən beşbetər 
günə  qalıb?  Mən  bilmirəm  başqa  xalqlarda  necədir?  Çox  dəqiq  bilirəm 
ki,  bizim  ölkədə  söz  həqiqətən  də  dərdə  düşüb. Axı  bütün  ağrı-acıların 
beşiyi də deyəsən söz özüdür. Deyirlər: “Gedər bıçaq yarası, getməz söz 
yarası”, çünki sözdən başlayır insanın uğuru da, qəlbinə vurulan yaranın 
ağırı da! Söz insanı alçaldar, müvəffəqiyyətinə əl çaldırar. Onu zirvələrə 
qaldırar, dildən öz vaxtında çıxmayanda zirvələrdən kəllə-mayallaq yerə 
saldırar. Ona görə sözlə oynamaq, onunla zarafat etmək düşündüyümüz 
qədər  də  asan  deyil.  Söz  ehsan  deyil  ki,  dünyasını  dəyişənin  dostu  da, 
düşməni də dadsın o ehsanı! O bədənində gəzdirdiyin can deyil ki, cismin 
ağrıyanda təbibə, dərmana üz tutasan ki, o sənin, azacıq da olsa, ağrılarına 
şəfa bulsun. Söz insanın həm əziz dostu, həm də qəvi düşmənidir. Mən 
bu  yaxınlarda  “Kredo”  da  çapdan  çıxmış  “Sözüm  haqqı,  dözüm  haqqı” 
məqaləmdə demişdim ki, söz adamı həm xeyir tərəfə, həm şər tərəfə çəkə 
bilər,  ona  görə  də  onunla  çox  diqqətli  və  ehtiyatlı  davranmaq  lazımdır. 
Əks halda o insanı gülüş hədəfinə və yaxud qanlı düşmənə çevirə bilər. 

---

34
O  da  canlıdır,  o  da  bizim  hər  birimiz  kimi  qayğı,  sayğı,  ülfət,  mərifət, 
ən  nəhayət,  böyük  məhəbbətlə  sevir.  Bu  məhəbbəti  onu  dildən  çıxaran 
sahibindən  görməyəndə  quduzlaşır,  azğınlaşır,  qəzəb  içində  aşıb-daşır, 
bəzən də ucuzlaşır, cılızlaşır, sönükləşir, üzü bizdən dönükləşir…
İstəkli oxucular, mən bu gün bir söz adamı kimi yox, dinləyici, tamaşaçı 
və oxucu kimi mənə əzab verən dərdləri sizinlə bölüşmək istəyirəm. Yəqin 
ki, güman edirəm bu dərdlər sizi də azdan-çoxdan narahat etməmiş olmaz. 
Ən əvvəl televiziya və radio kanallarımızda üzdən iraq, ət tökən teleşou 
proqramlarında səhərdən axşama qədər at oynadan, sözü, bəstəkarı, mü-
ğən nisi özü olan, birtəhər səsilə sənətkarlıq iddiasına düşənləri heç cürə 
başa düşə bilmirəm. Evlərində olan ab-havanı, ev əşyalarını, zinətli bər-
bəzəkləri  geniş  tamaşaçı  toplumunun  gözü  qarşısında  nümayiş  etdir-
mək  ən  azından  bu  adamların  səviyyəsizliyindən  xəbər  verir.  Axı  bu 
tamaşaçıların  içində  kasıblıqdan  da  aşağı  səviyyədə  yaşayan  ailələr  var. 
Bu  insanların  əsəblərilə  oynamaq  tamaşaçı  məhəbbəti  qazanmaqdırmı? 
Artıq biz onların simasız üzünü görməkdən, olmayan səsini eşitməkdən 
zara  gəlmişik.  Niyə  dahi  Üzeyir  Hacıbəyovun,  Müslüm  Maqomayevin, 
Qara Qarayevin, Arif Məlikovun, Tofiq Quliyevin, Şəfiqə Axundovanın, 
Elza  İbrahimovanın,  Emin  Sabitoğlunun,  Ələkbər  Tağıyevin,  Cavanşir 
Quliyevin, Qulu Əsgərovun, ustad xanəndə və bəstəkar Əlibaba Məmmə-
dovun, Məmmədbağır Bağırzadənin və adını sadalamadığım bir çox ünlü 
sənətkarlarımızın  nəfəsindən  və  istedadından  doğan  sənət  incilərimiz 
bu  günə  qədər  bizim  canımızda,  qanımızda  dərin-dərin  kök  atıb  ruhu-
muzun  və  mənəviyyatımızın  kamilliyinə  xidmət  edir.  Sözü,  musiqisi, 
səsi  mənim  deyib,  səhərdən  axşama  qədər  ekranlardan  düşməyən  bu 
üzdəniraq  müğənnilərin  dəstək  aldığı  adamlar  düşünmürlərmi  fəlsəfi  və 
mənəvi  kamilliyilə  zəngin  olan  milli  dəyərlərimizə  xələl  gətirirlər?  Bə-
zən  dəyərlərimizin  varlığına  xələl  gətirməsələr  də,  gənc  nəslin  düşüncə 
tərzinin formalaşmasına ciddi zərbə vururlar. Mənim musiqi təhsilim yox-
dur, amma onu bilirəm ki, musiqidə mahnı janrı heç də asan janr deyil. 
Yəqin ki, bəstəkarlarımız bunu çox gözəl bilirlər. Bu janrda öz möhürünü, 
imzanı qoymaq üçün sənin istedadın olmalıdır. İstedadsız, səriştəsiz əqldən 
süzülən  mahnı  təbsiz  yazılan  şerə  bənzəyir.  Sözlər  qupquru,  ürək  tellərini 
titrətmir. Belə bəstəkarların yazdıqları mahnılarda ritm var, ancaq melodiya 
yoxdur. Mahnı çalınır, bitən kimi sözü də, özü də bir göz qırpımında yaddan 
çıxır. Musiqi bitənə kimi müğənni əl-qol atır, olmayan səslər çıxarır, mahnının 

---

35
sözü də, özü də adamın ürəyini sıxır. Elə bilməyin ki, mən estradanı sevmirəm. 
Xeyr,  mənim  klassik  musiqidən  tutmuş  xalq  musiqisinə,  muğamata,  aşıq 
musiqisinə, dünya musiqisinin ən yaxşı incilərinə sonsuz eşqim və ehtiramım 
var. Dəyəri olmayan sözləri və bəstəsi ilə radio və televiziya məkanlarından 
səsləri və özləri düşməyən kəslərdən gedir söhbət. Bu kəsləri isə ekranlara 
və  radio  qovşaqlarına  təqdim  edənlər  sözdən  istifadə  edir.  Bədbəxt  söz  isə 
hönkür-hönkür ağlayır, bu göz yaşı onun içinə axır. Onun hönkürtüsünü bir 
özü bilir, bir də onu xəlq eləyən Allahı… 
İndi isə SMS barədə öz fikrimi bildirmək istəyirəm. Bu SMS deyəsən 
aparıcılarına  və  orda  işləyən  işçilərin  başına  bəla  olub,  çünki  indiki 
zəmanədə  ədəbiyyatımızda  və  tariximizdə,  elmimizdə  görkəmli  yer  tu-
tan şəxsiyyətlərimiz SMS vasitəsilə ya dahi olur, ya da yox, çünki bu ona 
verilən  səslərin  çoxluğu  ilə  bağlıdır.  Dahi  adını  qazanmaq  üçün  gərək 
ki,  çoxlu  SMS  qazansın,  əks  halda  tarix  boyu  millətin  yaddaşında  dahi 
kimi iz qoymuş şəxs də dahilikdən çıxmalı olacaq. Belə ki, ona veriləcək 
dahi adının taleyi SMS-dən asılıdır. Adlarıyla tarixin yaddaşında qalmış 
bu şəxslərə divan qurub, divan tutmaq, görəsən, nə dərəcədə düzgündür? 
Və yaxud hər hansı televiziya verilişi gedərkən ekranın aşağı hissəsində 
şıdırğı SMS yarışması başlayır. Kimi özünə nişanlı axtarır, kimi özünə dost 
axtarır, kimi kimə evlənmək təklif edir, kimi kimə məhəbbətini bildirir? 
Bilmirsən ki, televiziyada gedən verilişi izləyəsən və yaxud ekranın aşağı 
hissəsində baş alıb gedən bu biabırçı yazışmalara diqqət kəsiləsən. Bütün 
bu  proseslər  hamısı  da  bədbəxt  sözlə  baş  verir.  Bütün  bunlara  diqqət 
kəsiləndə  adam  özünün  hansı  ölkədə  yaşadığını,  hansı  millətə  və  hansı 
dinə  məxsusluğunu,  hansı  millətin  təmsilçisi  olduğunu  unudur,  sanki 
hansısa yad bir planetə düşmüsən. Nə burda abır-həya, nə ismət, nə böyük-
kiçik yeri bilmək, heç nə yoxdur. Çoxsaylı tamaşaçının gözü qarşısında 
kimlərsə  kimləri  evlənməyə,  ərə  getməyə,  dost  olmağa,  bilmirəm  hara, 
niyə çağırır? Bütün bu hali-hekayətlər də hamısı SMS vasitəsilə, başıbəlalı 
sözün  iştirakıyla  həyata  keçirilir.  Görəsən,  bu  yazışmalar  hələ  həyatın 
ağrı-acısından  o  qədər  də  baş  çıxarmayan,  yaşının  azlığıyla  əlaqədar 
həyat  təcrübəsi  olmayan  gənc  oğlan  və  qızlarımıza  necə  təsir  edər?  Bu 
yaxınlarda  bizim  qonşuluğa  SMS  vasitəsilə  bir  qız  qaçıb  gəlib.  Özü  də 
deyir ki, ərə gəlmişəm, indi hamı belə ərə gedir. Həm valideynlərinə, həm 
də  ər  evinə  qan  uddurur.  Budurmu  inkişaf  etmiş  ölkələrlə  ayaqlaşmaq? 
Bizə inkişaf etmiş ölkələrin mənəviyyatı yox, elmi ilə, savadıyla ölkəsinin 

---