59
munosabatga
kirishish
kerakligini
o’rgatuvchi
darsxona
hamdir.
Shaxsiyatimiz
shakllanishida oila, xususan, ota-onaning tutgan o’rni juda muhim.
Ota-ona va farzand
Ota-ona – bizni hech bir shartsiz suya oladigan yaqinlarimiz. Ota-onaning
farzandiga bo’lgan sevgisi hech qanday tashqi holatlarga bog’liq bo’lmaydi. Farzand –
xoh u bezori, xoh yuksak fazilat egasi bo’lsin – ota-ona uchun birdek suyukli.
O’g’rining onasi ham bolasini imomning onasi bolasini suyganchalik suyadi.
Dahriyning otasi ham bolasini mo’minning otasi farzandini suygandan kam sevmaydi.
Ammo ko’pincha farzand, ba’zida esa ota-ona xatosi ortidan ota-ona va farzand
o’rtasidagi munosabatlar chigallashadi. Afsuski, hamma ota-onalar ham o’z bolalariga
to’g’ri tarbiya bera olmaydilar va hamma farzandlar ham o’z farzandlik burchlarini
bajara olmaydi.
Ota-ona va farzand o’rtasidagi munosabatlar sog’lom bo’lishida ota-onaning roli
kattaroq. Ular chaqaloqligimizdan bizga dunyo va uning tarkibiy bo’laklari haqida
tushuncha berib boradilar, u yoki bu holatga qanday munosabatda bo’lishni o’rgatadilar.
Aynan dunyo haqida tushuncha shakllanayotgan yoshda ota-onadan farzandiga
nisbatan
ziyrakroq
munosabatda
bo’lish talab etiladi. Bolaning tushunchalari
shakllanishini nazorat qilish va bu jarayonni to’g’ri o’zanga solib turish bolaning
keyingi hayotini ko’p jihatdan belgilab beradi.
Kuchli shaxsiyatni tarbiyalashning birinchi navbatdagi sharti – bolaga shartsiz
mehr berishdir. Ya’ni bolangiz bilan shartsiz munosabatga kirishish. Ammo ko’pchilik
bola tarbiyasida tobelik munosabati yo’lidan borishni afzal ko’radi. Ular bola
tarbiyasida man etishlar, kuch ishlatish yoki o’z so’zini o’tkazish kabi usullardan
foydalanadi.
Farzand tarbiyasida tobelik munosabati o’rnatish bir qator salbiy oqibatlarga olib
keladi. Avvalo, farzandda ota-onasi mehrini qozonish uchun biror talabni bajarishi,
biror ishni qilishi kerakligi haqida tushuncha paydo bo’ladi. U shu shartlarni bajarmasa,
ota-onasining mehriga arzimaydigan odam ekaniga ishonib qoladi. Bu nuqsonlilik
kompleksini keltirib chiqaradi.
“Falon ishni qilsang, men seni yaxshi ko’rmay qo’yaman” kabi tarbiya usullari
juda xavfli. Bunda farzand ota-onasidan shartli mehr olib o’rganadi va keyinchalik o’zi
ham birovni shartsiz yaxshi ko’ra olmaydigan bo’lib qoladi. Yoshligida ota-onasidan
shartsiz mehr ko’rmagan odam o’z oilasi va farzandlariga ham shartli mehr ko’rsatishi
ana shundan. Axir, qush uyasida ko’rganini qiladi.
Farzandingizni u yoki bu narsaga yo’naltirishga harakat qilmang. To’g’ri, siz
zamonga qarab farzandingiz uchun eng ma’qul kasbni tanlashga urinasiz. Ammo
sizning majburlashingiz bilan o’rganilgan sohada u hech bir muvaffaqiyatga
erishmasligi mumkin. Bolaga yoshligidan o’zi qiziqqan narsalarini qilishiga imkon
berish kerak. Yosh bola aqli hali u yoki bu mashg’ulot ortidan keladigan manfaatni
bilmaydi – shuning uchun ko’ngli tortgan ishni qiladi. Ana shu qiziqishini rivojlantirsa,
ulg’ayib o’z kasbining ustasi bo’ladi va zamon qanday bo’lmasin, o’z kasbidan ham
moddiy naf, ham ma’naviy zavq olib yashaydi.
60
Men
maktabni
tamomlash arafasida turgan juda ko’p o’smirlar bilan
suhbatlashdim. Ularning aksariyati hayotdan nima istashini, qaysi kasb egasi bo’lishga
astoydil qiziqayotganini bilmaydi. Bunga sabab yoshlikda ularni ota-onalari ular aslida
qiziqqan narsadan chalg’itib, boshqa sohaga burib yuborishganidir. Ular ota-onalari
aytgan sohani o’rganib, o’zlari qalban nimani istashlarini unutib qo’yishgan.
O’z kelajak kasbini aniq bilgan yoshlardan “Nega aynan shu kasbni tanladingiz?”
deb so’raganimda, ko’pchilikdan “Chunki bu juda daromadli kasb”, “Chunki bu sohada
ish topish oson”, “Chunki otam (yoki onam) shu kasb egasi” kabi javob oldim. Afsuski,
ulardan juda kamchiligi bu savolga “Chunki men shu kasbni sevaman va kelajakdagi
o’zimni shu kasb egasi sifatida tasavvur qilyapman” degan javob berdi.
Farzand tarbiyasida tobelik munosabati o’rnatilishining yana bir belgisi – ota-
onaning farzandi uchun qaror qabul qilishi. “Sen falon joyda o’qiysan va falon kasb
egasi bo’lasan”, “Sen hech qayerda o’qimaysan va menga biznesimda yordamlashasan”,
“Sen falonchiga turmushga chiqasan (uylanasan)”, “Sen men aytganimni qilasan” kabi
buyruqlar bunga misol. Bunday usulda tarbiya ko’rgan farzand mustaqil qaror qabul qila
olmaydigan va o’z hayotini boshqalar qo’liga topshirib qo’yadigan kuchsiz shaxsiyat
egasi bo’lib ulg’ayadi. Bunday odamlar odatda ota-onalaridan alohida yashashga
qiynaladi.
Farzandingizga
aloqador
har
qanday qaror qabul qilinishida farzandingiz
ishtirokini ta’minlang. Mayli, siz u tanlayotgan yo’lni ma’qullamassiz va o’z
bilganingizcha ish tutmoqchidirsiz. Ammo buni majburlash yo’li bilan emas, tanlov
berish
yo’li
bilan qiling. Farzandingiz uning ham xohish-istaklari inobatga
olinayotganini va uning shaxsiyatiga hurmat ko’rsatilayotganini bilsin.
Navbatdagi sirni eshitish ba’zi ota-onalarga yoqmasligi mumkin. Ammo odilona
o’ylab ko’rilsa, buning isboti ko’p. Ota-onalar bolalariga tazyiq o’tkazishlariga bir
sabab – ular o’zlarini kechira olmasliklaridir. Ular yoshlikda o’zlari yo’l qo’ygan
xatolar uchun o’zlarini kechira olmaydilar va farzandlari xuddi o’sha xatolarga yo’l
qo’yishlarining oldini olishga zo’r berib harakat qiladilar. Bu o’z-o’zini kechira olmay,
aybdorlik tuyg’usi bilan yashashning yana bir salbiy oqibati. Shunday ekan, o’z
xatolaringiz soyasi farzandingiz farovonligiga tushishiga yo’l qo’ymang. Unga ham
xato qilishga imkon bering. Axir, sizning tajribali ota-ona bo’lishingizga ham aynan
o’sha xatolar xizmat qilgan.
Farzandning ota-onaga bo’lgan munosabati haqida gapirmayman – bu haqida
shundoq ham juda ko’p gap aytilgan. Ammo bir narsa barchamizning yodimizda
bo’lishi zarur – ota-ona bizga eng katta va beg’ubor mehr bera oladigan dunyodagi
yagona odamlar. Hech kim (hatto o’zimiz ham) bizni ota-onamizchalik seva olmaydi.
Shu haqiqatning o’zi ota-onaga qanday munosabatda bo’lish joizligi haqida ko’p narsani
aytadi.
Turmush o’rtoqlar
Umr yo’ldoshlar o’rtasidagi munosabatlar ham imkoni boricha shartsiz bo’lishi
lozim. Tobelik munosabatiga asoslangan turmushlardagi muammolar haqida barchamiz
yaxshi bilamiz (kinochilarimiz buni har tomondan tasvirlab ulgurishgan). Ammo,
nimagadir, bunday hollarda har doim bir tomon jabr ko’rsatuvchi (aybdor) boshqa