29
Tashqi muhimlik tuyg’usi va u keltirib chiqaradigan muammolar haqida soatlab
gapirish mumkin. O’ylaymanki, endi o’zingiz hayotingizda nimalarga o’ta katta
ahamiyat berib yubordingiz-u, bu sizga qanday tashvishlar yaratib berganini tahlil qila
olasiz. Yaxshisi, men sizga ham tashqi, ham shaxsiy muhimlik tuyg’usini yengib o’tish
sirini ocha qolay.
Sergaklik
Men juda ajoyib tush ko’rdim. Men bir qalin o’rmon oralab o’tgan toshloq
yo’ldan borarmishman. Qo’limda hassa ham bor emish. Atrofimda turli qushlar-u
mayda jonzotlarning tovushi yangrab turardi. Men ularning har birini yaqqol eshitib
turardim. Dimog’imga maysalar hidi urildi – ular bir oz avval to’xtagan yomg’ir zaxini
havoga bug’lantirib berardi. Poyabzalim tagligi yupqa bo’lganidan, yo’lakdagi bo’rtma
toshlarni oyog’im bilan his qilib borardim. Daraxtlar orasidan ba’zida quyosh ko’rinib
qolar, uning nurlari ko’zimni og’riqli qamashtirardi.
Bir payt yo’lak chetida o’sib turgan ajoyib gulga ko’zim tushdi. Uning tanasi va
yaproqlari och yashil rangda edi. Eng hayajonlisi, gulning boshi turli xil rangda
tovlanardi. Gulning chiroyiga mahliyo bo’lib turdim-u, uni uzib olib ketish niyati
uyg’ondi. Ammo uning navdasiga qo’lim tegishi bilan, uning tanasidan nishdek o’tkir
tikonlar o’sib chiqdi-da, barmoqlarimga sanchildi. Tanimga tikon kirganidan kelgan
og’riqni shu qadar yaqqol his qildimki, bu haqiqatdan ro’y berayotganiga ishondim…
Tushimning davomini eslay olmayman. Ammo uyg’onganimda barmoqlarim
uchida hali ham og’riq bor edi. Bu tush shu qadar asl hayotga o’xshardiki, uning tush
ekanini aslo sezib bo’lmasdi. Unda biz hayotda his qiladigan hamma narsani his qilish
mumkin edi. Tushda ham ko’rishim, eshitishim, his qilishim mumkin edi. Tush
bo’lishiga qaramay, gulning tikonlari menda og’riq hissini paydo qila oldi.
Tush ko’rganda siz buning tushligini bilmaysiz va uning voqealariga to’liq tobe
bo’lasiz. Shuning uchun sizni quvgan itdan rostdan qo’rqib qochasiz. Tushungizda
nafaqat qo’rqishingiz, balki sevinishingiz, baxtli bo’lishingiz, o’zingizni xotirjam his
qilishingiz, hayajonlanishingiz va hatto sevib qolishingiz ham mumkin.
Ammo ba’zida siz tushingiz tush ekanini anglab qolasiz. Bu juda kamdan kam
bo’ladigan holat. Bunda siz tush ko’rayotganingizni bilib qolib, tushning ssenariysiga
bo’ysunmay qo’yasiz. Sizni quvib kelayotgan itga qo’rqmay qarab turaverasiz va u o’z-
o’zidan g’oyib bo’ladi.
Tushining ichida uyg’onib qolgan odam bu narsalar xayoliy ekanini, u aslida o’z
to’shagida uxlab yotganini, bularning barini tushida ko’rayotganini anglab qoladi. Ba’zi
uddaburonlar o’z tushlari ichida uyg’onib olib, sayohat qilib yurishadi hatto.
Endi sizga savol. Siz hozir uyg’oqmisiz? Javob berishga shoshilmang. Siz
uyg’oqlik deb nomlaydigan hayot tush emasligiga kim kafolat beradi. O’zingiz o’ylab
ko’ring, atrofingizdagi dunyo xayoliy emasligini qanday isbotlaysiz? Siz aytasiz:
“Mana, mening qo’llarim shu kitobni ushlab turganini sezib turibman. Kitob haqiqiy.
Atrofdagi tovushlarni eshityapman – ular ham haqiqiy. Atrofimdagi narsalarni ko’rib
turibman. Demak, ular ham haqiqiy. Juda bo’lmasa, o’zimni chimdib qo’yaman – agar
og’riq his qilsam, men uyg’oqman“.
30
Biroq tushda ham siz ushlagan narsangizni sezasiz, ko’rasiz, eshitasiz, hid bilasiz
– va hatto og’riq his qilasiz. Xo’sh, hozirgi holatingiz tush bo’lsa-chi?
Albatta, men sizni biz tush ichida yashayapmiz deb ishontirmoqchi emasman.
Ammo biz, har holda, uyg’oq, sergak emasmiz.
Sergaklik deganda men nimani nazarda tutyapman? Sergaklik – atrof dunyodagi
jarayonlarga sergak baho bera olish darajasida o’z idrokini boshqarish demakdir.
Masalan, xayolga berilib ketgan odamni uyg’oq deb bo’lmaydi – u xonaga birov
kirganini yoki undan biror nima so’rashganini payqamay qolishi mumkin.
Xayollar – bizni eng oson uxlatib qo’yadigan uyqu dorisi. Aqlning fikrlash
jarayonini to’xtatish imkonsiz. Aql tinimsiz o’zi bilan o’zi gaplashib, ongingizdagi
sukunatni buzib turadi. U doim o’tgan voqealarni qayta tahlil qilish yoki kelajakka
rejalar tuzish bilan ovora bo’ladi. O’y-fikrlaringizni kuzatib ko’ring – bunga o’zingiz
amin bo’lasiz.
Siz hozir xayollaringizni bir oz to’xtating-da, atrofingizga nazar tashlang. Yer
tortish kuchini his eting, havo haroratiga e’tibor bering. Nimalarning tovushi
eshitilyapti, qayerdan qanday yorug’lik tushyapti?
Hozirgi lahzada nimani his etayotganingizga e’tibor berdingizmi? Aynan hozir
bor narsani tuya oldingizmi? Ana endi siz uyg’oqsiz. Endi takabbur aqlingiz irodangiz
va qarorlaringiz ustidan to’liq nazoratga ega emas.
Siz yashab turgan lahzadagi qalb kechinmalaringizga quloq sola bilsangiz – aql
sizga bergan g’aflat dorisining ta’siridan xalos bo’lasiz. Shundagina siz sergak qarorlar
qabul qilishingiz va muhimlikka berilishdan tiyilishingiz mumkin. Aql shaxsiy va tashqi
muhimlikni sun’iy ravishda oshiradi. U sizga tinimsiz muhimliklardan tuzoq qo’yib
yuradi – u buni sizga yomonlik istaganidan qilmaydi. Shunchaki, u o’z maqsadlariga
erishishning boshqa yo’llarini bilmaydi – u bir narsa yoki vaziyatni muhim deb
ko’rsatibgina unga sizning e’tiboringizni jalb qilishi mumkin.
Usta psixolog va gipnozchilar odam aqlining muhimlikka tobeligida o’ynaydilar
va inson irodasini o’zlariga to’liq bo’ysundira oladilar. Ammo boshqa odamning
muhimligiga bosim o’tkazib, uni boshqarish oddiy odamning ham qo’lidan keladi. Sizni
birov maqtasa va sizning fikrlaringizga qo’shilsa, shaxsiy muhimlik tuyg’usiga ergashib
u odam istagan ishni siz jon deb qilasiz. Yoki kimningdir g’ururida o’ynab, uni biror
ishni qilishga majburlash mumkin.
Masalan, yosh o’smir yigitga: “Hali yosh bo’la turib, kattalarga o’xshab fikr
yuritar ekansiz. Menimcha sizga bir mas’uliyatli ishni topshirsa bo’ladi” deyilsa, uning
shaxsiy muhimlik tuyg’usi ustun kelib, “mas’uliyatli ish”ni qilishga so’zsiz rozi bo’ladi.
Tashqi muhimlik tuyg’usi yordamida ham odamni boshqarish mumkin. Misol
uchun, sizni sevgan odamingiz tashlab ketdi. Sizga kimdir shunday deydi: “Uni unut. U
sensiz bir baxtli bo’lib ko’rsin. Sen uni o’ylab qiynalib yurmagin-da, o’zingga
boshqasini topib ol. Yangi sevging bilan shunaqangi baxtli yashaginki, avvalgi
sevgiling buni ko’rib, sendan kechganiga afsuslansin”. Siz uchun sizni tashlab ketgan
odamga usiz ham baxtli bo’la olishingizni isbotlash o’ta muhim bo’lsa, bu maslahatga
ko’nishingiz tayin.
Muhimlikdan qutulishning yagona yo’li – sergaklik.