25
Agar siz shunday holatga tushib qolgan bo’lsangiz – darhol o’zingizga chin do’st
toping. Bunday do’stni, imkoni bo’lsa, sizni tanimaganlar orasidan axtaring. U haqiqiy
do’st kabi achitib gapiradigan, sizning e’tiboringiz va mehringizdan umidvor bo’lmagan
odam bo’lsin. Siz ham avvalgi ergashuvchilaringizdan kutgan maqtov va ta’riflarni
undan kutmang. U sizni boringizcha ta’riflaydigan odam ekanini tan oling va keskin
tanqidlarga tayyor turing. Ana shunday do’st topa bilsangiz va u bilan chin yurakdan
do’stlasha olsangiz – shaxsiy muhimlik tuyg’usi ortiq baxtingizga xavf solmaydi.
Barcha falsafa va din yo’nalishlari odamni shaxsiy muhimlik tuyg’usidan xalos
bo’lishga undaydi. Har bir din buyuk Yaratuvchi oldida inson juda ojiz mavjudot
ekanini ta’kidlaydi. Faqat biz bu haqiqatlarni tushunmaymiz yoki ularga quloq
solmaymiz.
Shaxsiy muhimlik tuyg’usini yengib o’tishda hazilkashlik juda qo’l keladi. Siz
o’zingiz ustingizdan kula olasizmi? Yaqin do’stlarimiz davrasida bizga nisbatan beozor
hazil qilinadi. Ammo bu narsa juda ko’p hollarda bizda salbiy munosabat uyg’otadi –
biz darhol o’zimizni himoya qilishga yoki bizga hazil qilgan odamga javob hazil qilib,
unga o’z o’rnini ko’rsatib qo’yishga harakat qilamiz.
Masalan, sizni kimdir qo’rqoq deb hazillashdi. Hazil juda kulgili chiqdi va gurros
kulgiga sabab bo’ldi. Bunda na hazillashgan odam va na davradagi boshqa odamlar
sizni rostdan ham qo’rqoq deb o’ylamaydilar. Ular bu narsa hazil ekanini bilib
turishgani uchun kuladilar. Ammo siz, nimagadir, buni ayblov yoki masxara deb qabul
qilasiz va darhol qarshi hujumga o’tasiz yoki jimgina ichingizda xafa bo’lib qo’yasiz.
Siz o’zingiz o’zingizni qo’rqoq ekaningizga ishonib qolasiz va bunday emasligini
boshqalarga isbotlab berish istagi paydo bo’ladi. Esingizda bo’lsin – aybsiz odam o’zini
hech qachon oqlamaydi, chunki uni “oqlaydigan” hech bir “qora” dog’i bo’lmaydi.
O’zining ustidan ayovsiz, boshqalar ustidan beozor kula olish qobiliyati shaxsiy
muhimlik tuyg’usining ildizini quritadi. Sizning ustingzidan hazil qilishsa – hammaga
qo’shilib maza qilib kuling, Bu bilan siz bu narsaning haqiqatligini tan olgan emas,
buning hazil ekanini tasdiqlagan bo’lasiz.
Umuman, shaxsiy muhimlik tuyg’usi – juda makkor dushman. U sizni doim nozik
yeringizdan tutish yo’lini topadi. Unga qarshi bir mukammal qurol bor. Ammo bu
qanday qurol ekanini shaxsiy muhimlik tuyg’usining inisi bo’lgan tashqi muhimlik
tuyg’usi haqidagi suhbatdan so’ng bayon qilaman.
Faqat, tag’in sizga bir soat dam olish uchun vaqt – busiz davom ettirsak
bo’lmaydi. Shirin taomni tanavvul qilgandan keyin uni asta-sekin hazm qiladilar.
Shunday ekan, o’qigan narsalaringizni idrokan hazm qilib olishingiz lozim.
Sizni bir soatdan so’ng shu yerda kutaman.
Hayot-mamot masalalari
Keling, sizga yana bir ertak aytib beray.
Qadim o’tgan zamonda bir baland tog’ bo’lgan ekan. Uning janubiy poyonlarida
bir xalq, shimoliy yonbag’irlarida boshqa millat yashar ekan.
Bir kuni Shimoliy o’lkadan bir yigit tog’ga ov ilinjida chiqibdi. Shu kuni Janubiy
o’lkadan bir suluv qiz ham dorivor giyoh tergani tog’ga chiqqan ekan.
26
Yigit bir arxarning ortidan uzoq poylab boribdi. Axiri bir joyda uni paytini poylab
nishonga olibdi. Yigit kamonini tarang tortib jadal o’q uzibdi. Ammo arxar sezgirlik
qilib, o’qqa epchillik bilan chap berib, qochib ketibdi. Yigit otgan paykon to’g’ri borib,
shifobaxsh maysa ustida egilib turgan qiz boshi ustidan uchib o’tibdi-da, katta
harsangga urilib, yerga tushibdi.
Cho’chib ketdan qiz o’rnidan sakrab turib, hayron bo’lib, o’q kelgan tomonga
qarabdi. Yigitning nigohi qizning qo’rquvdan dokadek oqarib ketgan ruxsoriga tushibdi-
yu – es-hushini yo’qotib qizga oshiq bo’lib qolibdi.
Yigit anchagacha qizning ortidan yurib undan uzr so’rabdi, qizning kiyim-boshi
tog’ maysalariga o’xshash rangda bo’lgani uchun uni payqamay qolganini tushuntiribdi.
U ichida shunday go’zal qizni mayib qilishiga bir baxya qolganidan ming pushaymon
bo’libdi.
Ammo qiz araz otidan tushmabdi – u yigitning uzrlariga e’tibor bermay, o’z
qishlog’i tomon ketaveribdi.
Umidsizlikdan yurak-bag’ri ezilgan yigit ham achchiq nadomat bilan o’z yurtiga
qaytibdi. Ammo ancha vaqt o’tsa ham o’sha gulyuz qizni unuta olmabdi. O’ylab-o’ylab,
qizga sovchi qo’yishga qaror qilibdi.
Sovchilar qirq kun tog’ning u tomoniga qatnabdilar. Qiz ularni rad javobi bilan
qaytaraveribdi. Qirq birinchi kuni qiz nihoyat g’ururidan tushib, rozilik beribdi.
Bu xabarni eshitgan yigit quvonchi ichiga sig’may to’y taraddudini ko’ra
boshlabdi. U shu qadar qiynalib erishgan mahbubining ko’nglini olish uchun to’yga bor
bisotini sarflabdi. U hatto to’ydan avvalgi kecha o’z uyidan to yorining mamlakati
chegarasigacha bo’lgan yo’lga suv septirib chiqibdi.
Ertasi kuni yigit ming hayajon va intiqlik bilan yangalar qizni olib kelishini kuta
boshlabdi. Ammo kun botishga yaqin kelsa ham, qiz yurtidan sahar tong yo’lga chiqqan
kelin karvoni yetib kelmabdi.
Yigit qattiq qayg’uga botibdi. Mahbubasidan xavotirlanib, hastalanib qolibdi.
Uning qishloqdoshlari tog ‘-u toshni kezib, kelin bo’lmish qizning qonga belangan
jasadini topib kelishibdi. Keyin bilishsa, yigit suv septirgan tog’ so’qmog’i ayozli tunda
muzlab qolgan, kelin mingan ot shu so’qmoqda sirpanib ketib, kelin bilan birga chuqur
jarga qulab tushgan ekan. Kelinni qutqarmoqchi bo’lgan yangalar ham, ular yetaklagan
sovg’a-salom ortilgan xachirlar ham jarga qulab halok bo’libdilar. Yigit esa uzundan
uzoq – biroq afsus va alamga to’la so’qqabosh hayotni yashab o’tibdi…
Yana bir g’amgin ertak. Ammo bunisi ham avvalgisi kabi juda ibratli. Ertaklar
nega ibratli bo’lishini bilasizmi? Chunki ular bizga o’zgalarning xatosi haqida
so’zlaydi. Odamzod har doim o’zgalarning xatosidan yaxshi saboq oladi – o’z xatolarini
esa ko’ra bilmaydi yoki ko’rsa ham, tan olmaydi.
Yuqoridagi qissadan hissa shu – kimki hayotidagi biror shaxs yoki vaziyatning
muhimligini haddan ziyod oshirib yuborsa, o’z istaklariga erisha olmaydi. Ertakdagi
yigit o’z mahbubasini va u bilan bo’lajak to’yini shu darajada ahamiyatli qilib
yubordiki, dunyo uni ikkisidan ham benasib qilib qo’ydi.
Bizni o’rab turgan dunyoda biror voqea, holat, shaxs yoki narsaga ortiqcha
ahamiyat berib yuborishimiz shu muhim deb hisoblangan voqea biz istamagan yo’sinda