Sevda ağAMİRZƏ qizi əHƏdova müASİr dünyada
Yüklə 259,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
cəmiyyətində az da olsa öz milli-mədəni mənsu biyyəti haqqında təsəvvürlərə malik olmayan in sanların, "dünya vətəndaşı" ideyası ilə çıxış edən "manqurtların" mövcudluğu bu böhranın Azər baycandan da yan keçmədiyini sübut edir. Bu böhranınbariz göstəricilərindən biri də milli dillərin statusunun aşağı düşməsi, mədəniyyətlər arası ünsiyyətin yeganə vasitəsi kimi ingilis dili nin bərqərar olmasıdır. Dilin mədəniyyətin inkişafında əhəmiyyətli rolu danışılmazdır. Dil mədəniyyətdə müxtəlif funksiyalar yerinə yetirsə də onun əsas funksi yası kommunikativ funksiyadır. Dilsiz insanlann ünsiyyəti mümkün deyildir. Mədəniyyət də in sanların ətraf mühitə adaptasiyasının əsas üsulu kimi kommunikativ xarakter daşıdığından dillə mədəniyyət arasında qarşılıqlı əlaqə də təbii və qırılmazdır. Hər mədəniyyət öz dil sisteminə ma likdir ki, onun köməyi ilə mədəniyyətin daşıyıcı ları bir-birləri ilə ünsiyyət qururlar. Dilin özü də həmçinin mədəniyyətin tərkib hissəsi kimi onun nəsildən-nəslə ötürülən daşıyıcısı rolunda çıxış edir. Dil təkcə insanı əhatə edən real dünyanı de yil, həmçinin xalqın mentalitetini, milli xarakteri ni, adət-ənənələrini, mənəvi normalar və dəyərlər sistemini əks etdirən güzgüdür. O mədəniyyətin xəzinəsi rolunda çıxış edir, xalqın topladığı bü tün biliklər, vərdişlər, maddi və mənəvi dəyərlər onun dil sistemində - folklorunda, yazılı və şifahi nitqində mühafizə olunur. O eyni zamanda insan Sevda Ağamirzə qızı Əhədova 16 şəxsiyyətinin formalaşdıran mədəni alətdir. Məhz onun vasitəsilə insan öz xalqının mədəniyyətini, mentalitetini, adət-ənənələrini, eləcə də, dünya nın mədəni obrazım qavrayır. Bəşəriyyətin mədəni-dil müxtəlifliyinin qə dim tarixi olsa da, dilin mühüm kommunikativ vasitəyə çevrilməsi yalnız etnoslararası, xalqla- rarası ünsiyyət vasitəsi olan dillərin yaranması sayəsində mümkün olmuşdur. Müxtəlif dövrlərdə beynəlxalq ünsiyyət vasitəsi rolunu akkad, qədim yunan, latın dilləri oynamış, bu dillərdə elmi-tex niki terminologiya yaranmışdır. Hazırda inkişaf etmiş dillərin tərkibindəki elmi-texniki termino logiyanın 85%-ni qədim yunan və latın dillərinin leksik bazasında yaranmış terminlər təşkil edir [157, 63-64]. XVII əsrin ortalarından XX əsrin ortalarına qədər mədəniyyətlərarası ünsiyyət, mədəniyyət dili rolunu fransız dili oynamış, mədəniyyətə aid əksər sözlər bu dildən alınmışdır. Nəhayət, XX əsrin ortalarından başlayaraq beynəlxalq və mədəniyyətlərarası ünsiyyətdə əsas yeri ingilis dili tutmuşdur. İngilis dilinin beynəlxalq ünsiyyət vasitəsinə çevrilməsi ilə dünya qlobal bilinq- vizm (ikidillilik) (ana dili + ingilis dili) dövrünə qədəm qoymuşdur. Bu dilin dünya dillərinə və mədəniyyətinə qlobal təsiri artıq heç kimdə şübhə doğurmur. Dillə mədəniyyət arasında münasibət tamın və hissələrin münasibəti kimi qəbul edilir. Dil ‘T? Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər mədəniyyətin həm komponenti, həm də aləti kimi nəzərdən keçirilir. Eyni zamanda dil bütövlükdə mədəniyyətlə müqayisədə nisbətən müstəqil, semiotik sistemdir. Dilin ən mühüm xüsusiy yətlərindən biri onun universallığıdır, məhz belə universallıq dilə həm mədəniyyətdaxili, həm də mədəniyyətlərarası ünsiyyəti həyata keçirməyə, qarşılıqlı anlaşmanı təmin etməyə imkan verir. Eyni zamanda həm mədəniyyətdə, həm də dildə milli komponent aparıcı yer tutmaqda davam edir. Müxtəlif hesablamalara görə də bu gün dün yada 330 mln-dan 450 mln-a yaxm insan ingilis dilindən öz ana dili kimi, 235 т ю . 350 т ю . yaxm insan isə ikinci (dövlət) dil kimi istifadə edir. Ümumilikdə 1,2-1,5 milyard insan (bəşəriyyətin V* hissəsi) bu dildə öz fikrini ifadə etməyi bacarır. İngilis dili beynəlxalq təşkilatlarm 85%-də işçi dil kimi istifadə olunur, bu dildə elmi ədəbiyyatın 88% nəşr edilir. İnternet materiallarının 80%-i bu dildə yayılır. İngilis dili reklamda, kütləvi informasiya vasitələrində, beynəlxalq turizmdə, beynəlxalq siyasi, mədəni əlaqələrdə, elm və təhsildə aparı cı mövqe tutur. Dünyanın 70-dən çox dövlətində rəsmi dil statusuna malik юgilis dili 100-dən çox ölkədə əsas xarici dil kimi öyrənilir. Bu faktlar ю- gilis dilinin qlobal dil rolunu oynadığını bir daha təsdiq edir [185, 5-17]. İngilis diHran belə sürətlə yayılması bəşəriyyət qarşısında məhdudiyyətsiz informasiya mübadi-ı Sevda Ağamirzə qızı Əhədova ləsi baxımından geniş perspektivlər açır. Ancaq qlobal dil bir sıra aşkar üstünlüklərlə yanaşı mü əyyən təhlükələr də yaradır ki, bu sırada kiçik dillərin və bəlkə də digər dillərin itməsi, başqa dilləri öyrənmək meylinin azalmasını göstərmək olar. Digər dillər, hətta BMT-m rəsmi dilləri be lə öz əhəmiyyətini itirir, onların yayılma arealı daralır. İngilis dilinin belə sürətlə inkişafı milli dillərin strukturuna, lüğət ehtiyatına mənfi təsir göstərməklə birbaşa olaraq mədəniyyətin gələcək taleyinə də mənfi təsir göstərir. Nəzərə almaq la zımdır ki, milli şüurun, özünüdərkin inkişafın da dil əsas vasitələrdən biri olaraq qalmaqdadır. Dövlət dilini qorumaq hər bir dövlətin mühüm siyasi-ideoloji, milli-tarixi maraqlarından biridir [33, 596]. Etiraf etməliyik ki, bütün dillər kimi Azərbaycan dili də bu gün həm ölkənin daxilində, həm də xaricmdə ingilis dilmin güclü təsirinə məruz qalmaqdadır. Bu özünü hər şeydən əvvəl doğma dilimizdə ingilis dilindən alınma sözlərin məqbul sayılmayacaq dərəcədə artmasında, dövlət dili haqqında qanunvericiliyin əksinə olaraq küçə reklamında, elanlarda, obyekt və müəssisələrin adında ingilis dilindəki sözlərdən geniş istifadə olunmasında və s. özünü göstərir. Dil təkcə ünsiyyət vasitəsi kimi çıxış etmir, o dövlətin milliliyinin, müstəqilliyinin əsas gös təricilərindən biri, 'milli-mədəni dəyərlərin əsas daşıyıcısı sayılır. Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər Yüklə 259,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|