Səlahəddin XƏLİlov məHƏBBƏT və İntellekt
Yüklə 2,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
Valideynlik hissi instinktiv səviyyədə hey- vanlara da aid olub və məqsədyönlü qayğı və himayə ilə müşayiət olunur. Lakin balaları böyü- dükdən sonra onların «valideynə» məhəbbəti və ya hər hansı bir qayğısından danışmaq çətindir. Platon burada ancaq leyləyin istisna olduğunu xüsusi qeyd edir. Bu kontekstdə Platon yüngülqanadlı erosla leyləyin timsalında mə- həbbətlə qayğının müqayisəsini verir. 1 Övladın valideynə məhəbbəti də eyniyyət məhəbbətinin bir formasıdır. Övladlıq duyğusu hissənin tama, yaradılmışın yaradana münasi- bətini ifadə edir. Bu mənada ilahi eşqə bənzəyir. Şagirdin ustada, hər bir şəxsin öz həyat və amal idealına münasibəti də bu qəbildəndir. Milli ruh, vətən sevgisi də eyniyyət məhəbbətinin məhz bu aspektdəki formalarıdır. Yəni insan özünü millətin və ya Vətənin bir parçası kimi duya bilirsə, – deməli, bu ülvi hissdən məhrum deyil. Göründüyü kimi, məhəbbətin formaları çoxdur. Amma ən çox hallanan və dar mənada məhəbbət anlayışına yiyə çıxan fərdi (cinsi) məhəbbətdir ki, o da eyniyyətdən yox, fərqdən qidalanır. Tamamlama məhəbbəti ümumdünya cazibəsinin də, bəşər nəslinin davam etməsinin də əsasında durur. Və bu hiss mənəvi dünyanın qeyri-şüuri fəzasına aiddir. Onun yaranması da, 1 Платон. Собрание сочинений в четырех томах. Том 1. М., 1990, стр. 267. 77 uğurla sonuclanması da taleyin, qədərin işidir. İnsan bütün potensial məhəbbət enercisini ancaq bir səmtə yönəltsə, tənasüb pozular, ahəng itər. İstənilən ifrat haramdır. İlk məhəbbət və ilahi eşq eyniyyət məhəb- bətinə əsaslansa da, sevgini göydən yerə endirən, potensial haldan aktual hala keçirən, onun cismani dünyada proyeksiyası və canlı həyati forması – şəhvət duyğusu, heyvani nəfs, erotik məhəbbətdir. Ziqmund Freyd hətta bütün başqa hisslərin də təməlində məhz şəhvət hissinin dayandığını iddia edir. 1 İndi az qala bütün Qərb dünyası bu fikirdədir. Amma bu, Avropanın tapıntısı deyil. Həmin ideyanın daha mükəmməl forması hələ orta əsr İslam Şərqində irəli sürülmüşdü. Ş.Sührəvərdi yazırdı: «Bütün hərəkətverici və dərkedici qüvvələrin daşıyıcısı heyvani nəfsdir». 2 Lakin Şərqdə bunu da bilirdilər ki, bu «qüdrət» heyvani nəfsin insanın iç dünyasında, ümumi nəfsin strukturunda yüksək məqam tutmasından deyil, əksinə, ən aşağı pillədə qərar tutmaqla bədənə daha yaxın olma- sından, bədənlə, cismani enerci ilə bilavasitə 1 Bax: З.Фрейд. Введение в психоанализ. Лекции. М., 1989. 2 Ş.Sührəvərdi. İşıq heykəlləri. – Şərq fəlsəfəsi. B., 1999, səh. 218. 78 təmas imkanından irəli gəlir. Ehtiras ülvi hisslərlə müqayisədə aşağı pillədə dayansa da, olduqca güclü bir hissdir. Çünki həyatın dibindən, canlı olmağın təbiə- tindən, genetik məzmundan çıxır. İnstinktiv sə- ciyyə daşımaqla, əql və iradəyə birbaşa tabe deyil. Rene Dekart yazır ki, «ehtiras iradə ilə ya- radıla bilməz. Yaranmış ehtirasdan da sadəcə iradi cəhdlə qurtulmaq mümkün deyil». 1 Bu – doğrudur. Amma bu, şəhvət qarşı- sında təslim olmaq və bu qəbahətə görə özünə bə- raət qazandırmaq üçün əsas vermir. Belə ki, R. Dekart əslində artıq baş qaldırmış və nəzarətdən çıxmış şəhvət duyğusundan söhbət açır. Şəxsi iradə isə öz işini buna qədər görməli, yəni insan özünü öz hissi qarşısında belə əlacsız vəziyyətə salmamalıdır. Bu, bir növ içki hərisliyini xa- tırladır. Özünə nəzarətin ən etibarlısı ayıqlıq vaxtındakı nəzarətdir. Yəni ən əsası ilk badələr- dən imtinadır. Əgər bunu etməsən, sərxoş olduqdan sonra nəzarət imkanı itir və sükan alka- qolun əlinə keçir. Biz burada belə nasiranə mövzuya heç də təsadüfən toxunmadıq. Belə ki, məhəbbəti bəzən aludəçilik və hərisliklə müqayisə edirlər. Lakin içki düşkünlüyü, pul düşkünlüyü kimi, qadın düş- künlüyünün də məhəbbətlə heç bir əlaqəsi 1 Рене Декарт. Сочинения в двух томах. Том 1. М., 1989, стр. 501. 79 yoxdur. İstər içkiyə, istər nəşəyə, istər pula, yaxud istərsə də şəhvət hissinə aludəçilik müxtəlif səbəblərdən də olsa mahiyyət etibarilə iradənin daxili nəzarəti itirməsi, beyinin duman- lanmasıdır. Maraqlıdır ki, məhəbbəti yuxarıda sadaladığımız kef vasitələri ilə müqayisə etməyin əleyhinə olanlar da onun məhz dumalandarıcı təsirini, əqlin gözünü örtməsini ön plana çəkirlər. Eşqdən dünyaya saldım dumanlar, Əqlin gözlərini etmişəm xumar 1 . Məhəbbətin bu xüsusiyyəti, yuxarıda gös- tərdiyimiz kimi, ya «ilk məhəbbət» adlan- dırdığımız «qısa qapanma»nın, ya da sağlam düşüncəyə tabe olmayan instinktiv duyğunun – şəhvət hissinin təzahürləridir. Maraqlıdır ki, bu iki kənar hal nəticə etibarı ilə eyni cür təsir göstərir. Görkəmli rus filosofu V.Solovyov yazır: «Yüksək insanda da Eros yaşayır, yaradır, amma düşünmür. Deməli, burada da onun bilavasitə predmeti – ağılçatan ideyalar yox, tam cismani həyatdır. İki Erot arasındakı əkslik isə əslində yalnız bu həyata əxlaqi və qeyri-əxlaqi münasibət arasında əkslikdir». 2 V.Solovyov məhəbbətin 1 Nizami Gəncəvi. Xosrov və Şirin, səh.38. 2 Вл. Соловьев. Сочинения в двух томах, том 2, М., 1990, стр.614. 80 Yüklə 2,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|