Səlahəddin XƏLİlov məHƏBBƏT və İntellekt
Yüklə 2,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
müxtəlif mahiyyətli insanlar «bir ipin üstünə odun yığa bilərlərmi»? Beləliklə, ilk yaxınlaşmada cavab ey- niyyətin, uyğunluğun xeyrinə olur. Lakin diqqətlə yanaşdıqda başqa suallar da ortaya çıxır. «İki qoçun başı bir qazanda qaynamaz», «Sən ağa, mən ağa – inəkləri kim sağa», «Biri od olanda, o biri su olmalıdır», – sözlərini də atalar deməyibmi? Eyniyyətdən yeni bir şey yaranmaz. Yeni – ancaq əksliklərin vəhdətindən yaranır. İnkişafın təməlində, nəslin artmasında da əsas şərt əksliklərin vəhdətidir. Kişini daha da qüdrətli göstərən cəhətlər qadın üçün kobudluq, qadını zərifləşdirən cəhətlər isə kişi üçün zəiflik sayıla bilər. Qadın gözəlliyi kişi üçün arzuolunmaz cəhətdir. Təsadüfən deməyiblər ki, «qadına ox- şayan kişidən və kişiyə oxşayan qadından uzaq dur». Söhbət ancaq zahiri görkəmdən və xa- rakterdən getmir. Söhbət həm də qabiliyyətdən, peşədən, əməli vərdişlərdən gedir. Əlbəttə, bu fərqi tam əks qütblər kimi vermək qüsurlu olardı. Yəni uyğun gələn, üst-üstə düşən sahələr də vardır. Hətta ola bilsin ki, bu ümumi sahə fərqlərə nisbətən daha çoxdur. Lakin baxdığımız halda məqsəd məhz fərqləri ön plana çəkmək və tamamlama imkanlarını üzə çıxarmaqdır. Təfərrüata getmədən obrazlı şəkildə əməli 51 fəaliyyət sahəsində kişi ilə qadının bir-birini tamamlamasını bir binanın arxitekturasında sütunlarla naxışların, karkasla bəzək işlərinin nisbəti kimi təqdim etmək istərdik. Peşə və ixtisas fərqlərinin bir qismi fiziki fərqlərdən irəli gəlir. Məsələn, qadınların kişi ilə bərabərliyini onların traktorist və ya kombaynçı ola bilməsi ilə sübut etməyə çalışan sovet bərabərçiliyinin əslində nə qədər bayağı olduğu heç kimdə şübhə doğurmur. Hüquq bərabərliyinin ağır fiziki iş müstəvisinə keçirilməsi, əlbəttə, total bərabərləşdirmə siyasətinin təzahürü idi. Bəs Qərbdə indi də davam edən «bərabərlik» uğrunda mübarizə əslində nə üçündür? Ailəni dayanıqlı edən qadın ilə kişi ara- sında eyniyyət yox, fərqdir. Məhəbbət özü də bu fərqin sayəsində mümkün olur. Təsadüfi deyildir ki, Can Pol Sartr məhəbbəti həm də konfliktin bir forması kimi nəzərdən keçirir 1 . Bir çex filmində gənclərin ailə qurması üçün kompüterin xidmətindən necə istifadə olunduğu nəql olunur. Evlənmək istəyənlər öz zahiri göstəricilərini, arzu və istəklərini, zəif və güclü cəhətlərini məlumat bazasına daxil edirlər. Kompüter uyğun gələnləri seçir; gözəli gözəllə, uzunu uzunla, tənbəli tənbəllə, zəngini zənginlə, qəmgini qəmginlə və s. evləndirirlər. Əvvəlcə hər 1 Проблема человека в западной философии. М., «Прогресс», 1988, стр. 210. 52 şey çox rahat gedir. Kim nə desə, o biri o saat razılaşır. Kim nəyi bilirsə, o biri də onu bilir. Kim nəyi bacarırsa, o biri də elə onu bacarır. Lazım olan başqa bir işi isə heç biri görə bilmir. Mübahisə yoxdur, amma inkişaf da yoxdur. Tezliklə bu həyatın yeknəsəq və darıxdırıcı olduğu üzə çıxır. Üstündən bir il keçdikdən sonra kompüter izdivacının nəticələrini yoxlamaq qərarana gəlirlər; məlum olur ki, evlənənlərin böyük əksəriyyəti artıq ayrılıblar. O sistem dayanıqlıdır ki, onun elementləri bir-birini təkrar etmir, – tamamlayır. Hər bir varlıq isə daha dayanıqlı vəziyyətə keçməyə, özünün bütövlük, kamillik həddinə çatmağa cəhd göstərir. Biz bu universal meylə şərti olaraq tamamlama məhəbbəti deyəcəyik. Maraqlıdır ki, qədim çin fəlsəfəsi dao- sizmdə dünyanın iki fərqli başlanğıcı sayılan İn və Yan kişi və qadın cinsləri kimi təqdim olunur. Yerdə qalan nə varsa, hamısı onların bir- ləşməsindən yaranmışdır. Qədim çin mənbələ- rindən biri olan «İ tszin» əsərində deyilir: «Dün- yanın yaranması ilkin bütövlük olan Xaosun öz- özünə bölünməsinin nəticəsidir. Xaos, yaxud Vahid nəfəs əvvəlcə iki qütbə bölündü: işıqlı fəal kişi başlanğıcı Yan və qaranlıq passiv qadın başlanğıcı İn; bu «iki başlanğıc»dan dünyanın 53 dörd tərəfinə uyğun olan «dörd obraz» ayrıldı». 1 Zərdüşt təliminə görə də dünya əksliklər üzərində qərar tutur. Hegel də inkişafın təməlini əksliklərin vəhdətində axtarır. Şəhvani hissin və ailənin əsasında da məhəbbətin bu növü dayanır. Eyni olanlardan nə isə yeni bir şey əmələ gələ bilməz. Fərqli olanlar da hər hansı bir münasibətə, əlaqəyə girməsələr yeni heç nə ya- ranmaz. Ona görə də, söhbət fərqli tərəflərin təmasından, əksliklərin vəhdəti və mübarizə- sindən gedir. İnsanın təbiətdəki gözəlliyə meyli, məf- tunluğu, aludəçiliyi də tamamlama hissinin, har- moniya duyğusunun təzahürüdür. Xristianlığın məhəbbət ideologiyası isə nəinki sevginin şəhvətlə əlaqəsini inkar edir, hətta bütövlükdə şəhvətə, ehtirasa, cinsi məhəbbətə qarşı yönəldilmişdir. Dini inam hissinin də əsas meyarlarından biri məhz şəhvətdən imtinadır. Bu, xristian ruhaniliyinin, din xadimi olmağın da tələblərindən biridir. Keşiş və ya rahibə nəinki naməhrəmə başqa gözlə baxa bilməz, hətta ümu- miyyətlə sevə bilməz və ailə qura bilməz. Monastır da məhz İsaya qulluq etmək naminə şəhvani hissdən imtina ideyasından törəmişdir. Lakin bu imtina heç də asan əldə olunmur və çox 1 Антология даосской философии. М., 1994, стр. 6. 54 Yüklə 2,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|