13
4-ish. Sabzavot mahsulotlarini tayyorlov idoralari va omborxonalarga
topshirish tartibi bilan tanishish va ularni sifatiga qarab baholash
Darsning maqsadi:
Sabzavot mahsulotlarini tayyorlov idoralari va
omborxonalarga topshirish tartibi bilan tanishish va ularni sifatiga qarab
baholashni o’rganadilar.
Ishlash tartibi:
Sabzavot va poliz maxsulotlarining sifat ko’rsatgichlariga
qo’yiladigan talablar ilmiy jixatdan asoslangan bo’lishi kerak. Sabzavot va poliz
maxsulotlarini standartlashda ularning
biologik xususiyatlari, kimyoviy tarkibi,
saqlanuvchanligi kabi bir qator xossalari xisobga olinib, tovar sortlarga, klass va
kategoriyalarga ajratiladi. Shu bilan birga maxsulotning sifat saqlash uning qaysi
maqsadda ishlatilishiga qarab xam tabaqalanadi. Maxsulotning ma’lum
bir sifat
saqlash biron maqsadda foydalanish uchun yuqori xisoblansa, boshqa bir
maqsadda ishlatilishi uchun esa past bo’lishi mumkin.
Sabzavot va poliz maxsulotlarining sifatini belgilashda uning texnologik
xususiyatlari xam muxim o’rin tutadi.
O’zbekiston sharoitida sabzavot va poliz maxsulotlarining ko’plab nobud
bo’lishiga ma’lum darajada sifat saqlashning standart talabiga javob bera olmasligi
xisoblanadi.
Sabzavot va poliz maxsulotlarining standartga mos kelmaydigan qismi
ovqatga yoki qayta ishlashga foydalanishga yaroqsiz xisoblanadi.
Sabzavot
maxsulotlarining
sifatini
aniqlashda
idishlarda
keltirilgan
maxsulotlardan o’rtacha namuna olish usuliga amal qilish lozim. 100 ta partiyadan
uchtadan kam namuna sifatida olinadi. 100 dan ortiq bo’lganda esa xar 50 joy
uchun qo’shimcha yana bitta joydan namuna olinadi. Olingan namunalardan taxlil
uchun o’rtacha namuna xosil qilinadi. O’rtacha namuna esa umumiy namunaning
10 foizidan kam bo’lmasligi kerak.
Kartoshkaning asosiy sifat ko’rsatkichi uning tashqi ko’rinishi, o’lchamlari,
yo’l qo’yiladigan nuqsonlari, tozaligi xisoblanadi. Tuganaklarning tashqi ko’rinishi
butun, quruq, toza, sog’lom, o’sib ketmagan, so’limagan, kechki navlarning po’sti
qalin bo’lishi kerak. Tugunaklarning o’lchami ularning
shakllari va ekiladigan
mintaqalariga ko’ra tabaqalashtirilgan. O’rta Osiyo uchun tugunaklarining diametri
ertagi kartoshkaning yumaloq-oval shakli uchun 30 mm ga, kechkisini 35 mm ga,
cho’ziq shakldagisi uchun esa shunga muvofiq ravishda 25-30 mm ga to’gri kelishi
kerak. Belgilangan o’lchamlardan kichik bo’lishidagi tafovut 10-20 mm (lekin
ko’pi bilan 5%) bo’lishiga ruxsat etiladi. O’sib ketgan va 2 sm
2
dan ko’p mikroda
ko’kish tus olgan tugunaklar 2 % gacha bo’lishiga ruxsat etiladi.Xo’l, quruq va
xalqali chirish kasalliklari va fitoftor bilan zararlangan tugunaklarning bo’lishiga
ruxsat etilmaydi. Sovuq urgan, nami qochgan tugunaklarning aralashib qolishiga
xam yo’l qo’yib bo’lmaydi. Tugunaklarga yopishgan tuproq mikroi xam 1% dan
oshmasligi lozim. Poliz maxsulotlarining sifatiga qo’yiladigan asosiy talablar
quyilagilardan iborat. Xo’raki sabzi standart talabiga muvofiq topshiriladi.
Ularning tashqi ko’rinishi barra, quruq, so’lish kasalligi va ifloslik belgilari
bo’lmagan, butun, zararkunandalar shikastlamagan, to’g’ri shaklli, ma’lum botanik
14
navga
xos rangli, barg bandlari ko’pi bilan 2 sm bo’lishi lozim. Eng ko’p
ko’ndalang diametri yuzasidan eng kichigi 2,5 va eng ko’pi 6 sm qilib belgilangan.
Maxsulot partiyasida belgilangan o’lchamlardan 0,5 sm farqli ildizmevalar
10% gacha, turli xil shakldagilari esa 5% dan oshmasligi kerak. Konssrva
korxonalariga etkazib beriladigap maxsulot orasida singanlari 2% dan oshishiga,
yorilganlari bo’lishiga ruxsat etilmaydi. Ildizmevalarga yopishgan tuproq esa
umumiy massaning 1% dan ko’p bo’lmasligi lozim.Yangi uzilgan oqbosh karam
yaxlit, toza, o’zaksiz, bitta botanik navga mansub, zararkunandalar shikastlamagan,
yaxshi pishgan bo’lishi lozim. Ertangi (15 iyungacha), tozalangan karam boshining
og’irligi 0,3 kg, o’rtagi va kechkisi 0,8 kg bo’lishi talab qilinadi.Bir partiyada xar
xil nuqsonli (shikastlangan,
yorilgan, pixlagan, chirigan, nami qochgan, sovuq
urgan, ich tomondan sarg’aygan, qoraygan, qo’lansa
xidli va boshqalar karam
boshlarining 5% gacha bo’lishiga ruxsat etiladi.
Gulkaram boshining ko’ndalang
diametri kamida 8 sm bo’lishi mumkin. Uning tashqi ko’rinishi, oq yoki sargish
barra, toza, kasallanmagan, yorilmagan, ichki barglari ko’klamagan, qo’lansa
xidsiz, shikastlanmagan, o’zagi ko’pi bilan 2 sm bo’lishi lozim. Bir partiyada
shikastlangan karam mikroi 10% va diametri 6-8 sm ligi 5% gacha bo’lishiga
ruxsat etiladi. Yangi uzilgan iste’mol qilinadigan bodringlar kasallanmagan,
zararkunandalar
bilan zararlanmagan, urilib shikastlanmagan, meva bandli va
bandsiz, qalin etli, chala etilgan, sersuv, urug’li bo’lishi ruxsat etiladi.Aynigan
shaklli, lekin boshqa barcha saqlash bilan standart talablariga javob beradigan
bodringlar barraligicha savdo shoxobchalariga (issiq xona maxsulotidan tashqari)
chiqarilmaydi, konservalashga yuboriladi. Urilib shikastlangan sersuv urug’li
bodringlar
standart xisoblanmaydi, dag’al urug’li sarg’ayganlari chiqitga
chiqariladi.
Yangi terilgan pomidorlar toza, yaxlit, pishgan, to’g’ri shaklli, urinib
shikastlanmagan va oftob kuydirmagan, etilish darajasi jixatdan qizil xamda pushti
rangda bo’lishi kerak. Pomidor ko’ndalang kesimining diametri olxo’risimonlar
uchun kamida 4 va mayda xosilli navlar uchun 3 sm bo’lishi lozim. Xar bir
Dostları ilə paylaş: