Redaksiya heyəTİ: Baş redaktor

11
Xarici ədəbiyyat
NAZİM HİKMƏT  
RAN 
1902-1963
YANV
AR
Nazim  Hikmət  (Nazim  Hikmət 
Ran)  1902-ci  il  yanvar  ayının  20-də 
zadəgan ailəsində anadan olmuşdur.
 “Sərvliklərdə” adlı ilk şeiri 1918-
ci  ildə  “Yeni  məcmuə”  jurnalında 
dərc  olunmuşdur.  1920-ci  ildə  o,  iş-
ğal  olmuş  İstanbuldan  milli  azadlıq 
uğrunda  vuruşan  Anadoluya  getmiş-
dir.  1921-ci  ildə  Sovet  Rusiyasına 
gəlmiş, 1922-1924-cü illərdə Moskva-
da Şərq Zəhmətkeşlərinin Kommunist 
Universitetində oxumuşdur. 
Nazim  Hikmət  1924-cü  ildə 
Türkiyəyə  qayıtmış,  inqilabi  “Oraq-
çəkic” qəzetində, “Aydınlıq” jurnalın-
da  Lenin  ideyalarını  tərənnüm  edən 
əsərlərlə çıxış etmişdir. 1925-ci ildə qi-
yabi surətdə 15 il həbsə  məhkum edilən 
Nazim  Hikmət  1927-ci  ildə  yenidən 
gizli olaraq SSRİ-yə gəlmişdir. 1928-
ci ildə Bakıda şairin “Günəşi içənlərin 
türküsü” adlı ilk şeirlər kitabı çapdan 
çıxmışdır. 
1936-cı ildə şairin Türkiyədə sağlı-
ğında son kitabı – “Şeyx Bədrəddinin 
dastanı”  nəşr  edilmişdir.  1938-ci  ildə 
sübut olunmamış ittiham əsasında 28 
il 4 ay həbs cəzasına məhkum edilən 
Nazim  Hikmət  həbcxanada  məşhur 
“İnsan  mənzərələri”  epopeyasını, 
“Həbsxanadan  məktublar”  silsiləsini, 
“Məhəbbət  əfsanəsi”,  “Yüsif  və  Zü-
leyxa” pyeslərini və s. əsərlərini yaz-
mışdır.  1950-ci  ildə  mütərəqqi  dün-
ya  ictimaiyyətinin  tələbi  ilə  Türkiyə 
hökuməti Nazim Hikməti azad etməyə 
məcbur  olmuşdur.  1951-ci  ildən  öm-
rünün  sonunadək  ikinci  vətəni  sayı-
lan  SSRİ-də  yaşayan  və  bu  dövrdə 
1952-ci  ildə  “Türkiyədə”,  1955-ci 
ildə  “Qərib  Adam”,  1956-cı  ildə 
“İvan  İvanoviç  vardımı,  yoxdumu”, 
1960-cı  ildə  “Domokl  qılıncı”  və  s. 
pyeslərini,  şeir  və  poema,  poeziyaya 
və  dramaturgiyaya  dair  məqalələrini 
yazmışdır.  SSRİ-də  Nazim  Hikmətin 
ssenariləri  və  əsərlərinin  süjetləri 
əsasında  kinofilmlər  “Bir  məhəllədən 
iki nəfər”, “Sevdalı bulud”, “Yaşamaq 
gözəldir,  qardaşım”,  “Məhəbbətim 
mənim, kədərim mənim” çəkilmişdir. 
1951-ci ildə Ümumdünya Sülh Şu-
rası Bürosunun və 1959-cu ildən sonra 
isə  onun  Rəyasət  Heyətinin  üzvü  ol-
muşdur.
Əsərləri  Azərbaycanda  dönə-dönə 
nəşr  olunmuş,  pyesləri  tamaşaya  qo-
yulmuşdur. Bəstəkar Arif Məlikov şai-
rin “Məhəbbət əfsanəsi” pyesi əsasında 
eyni  adlı  balet  yazmış, Azərbaycanın 
digər  bəstəkarları  şeirlərinə  romans-
lar  bəstələmişlər.  R.Babayev  “Kəllə” 
pyesinə 
illüstrasiyalar 
çəkmiş, 
M.Rzayeva  şairin  büstünü  yaratmış-
dır. Azərbaycan ədəbiyyatşünasları şa-
irin həyat və yaradıcılığına dair bir sıra 
sanballı əsərlər yazmışdır. 
Nazim Hikmət 1963-cü ildə Mosk-
vada (Salonikidə) vəfat etmişdir.
Ə d ə b i y y a t
Seçilmiş əsərləri [Mətn] /N. 
Hikmət; tərt. ed. A. Babayev 
.-Bakı: Şərq-Qərb, 2006. 
-496 s.
Yaşamaq gözəl şeydir, 
qardaşım [Mətn] /Nazim 
Hik-mət.- Bakı: Yazıçı, 
1983.- 180 s. 
Anar. Zəfərin mübarək, 
Nazım! [Mətn] /Anar //525-
ci qəzet.- 2009.-13 yanvar. 
- S.4.
Mustafa, A. Ayrılıq uzun 
sürdü... [Mətn] /Afaq Mus-
tafa //525-ci qəzet.- 2009.- 
31 yanvar. - S.19.
İ n t e r n e t d ə
www.altun.az 
www. az.wikipedia.orq
20
110  
illiyi
Türk şairi

---

12
Tarixdə bu gün
ÜMUMXALQ HÜZN GÜNÜ 
1990
YANV
AR
20 il öncə qorxunc günlər yaşandı. 
Bu xalq sovet hərb maşınının zorakı-
lığına məruz qaldı. Açıq və çox qaba 
bir  tərzdə  təcavüzə  məruz  qoyulmus 
insanlar küçələrdə gülləbaran edilmiş, 
milli  heysiyyətimiz  tankların  tırtılları 
altında tapdanmışdı.
Bu  kobud  zorakılıq  Azərbaycan 
xalqını qorxutmaq, onun milli oyanışı-
nı, torpaq (Qarabağ) uğrunda inadkar 
dəyanətini  sındırmaq  məqsədi  daşı-
yan mənfur planın tərkib hissəsi idi... 
Buna nail olacaqlarını düşünənlər səhv 
etdiklərini tez anladılar.
1990-cı  ilin  20  Yanvarından  bəri 
bu  ildönümləri  bir  qayda  olaraq  yal-
nız  hüzn  kimi  qeyd  etmişik,  o  günü 
bir  üzüntü  ilə  anmışıq.  Amma  bir 
şeyi  unutmamalıyıq  ki,  20  Yanvar 
Azərbaycan xalqının tarixində sadəcə 
üzüntü ilə xatırlanacaq gün deyil. Həm 
də  bizim  üçün  şan  və  şərəf  günüdür, 
mənlik günüdür.
Unutmamalıyıq  ki,  həmin  gün 
küçələri  boyamış  al  şəhid  qanları 
bir  anlamda  milli  heysiyyətimizdə 
doğan  günəşin  qızıl  şəfəqlərini 
simvolizə edirdi. Vətəndaşımız o gün 
üstünə  şığıyan  dəhşətli  kabusa,  so-
vet  hərbiyyəsinin  qorxunc  qaragüru-
huna  qarşı  sinə  gərməyi  və  deməli, 
öz  mənliyini  və  mətinliyini  nümayiş 
etdirməyi bacardı. O hadisələr açıqca 
göstərdi  ki,  azərbaycanlılar  özgürlük 
savaşına qalxmaq, pozulmuş hüquqla-
rının,  suverenliyinin  bərpası  uğrunda 
çarpışmaq əzminə sahibdir.
20  Yanvar  istiqlal  yolumuzda  ilk 
şəhidlik zirvəsi idi. Ötən illər ərzində 
“Qanlı  Yanvar”ın  siyasi,  mənəvi  və 
s.  aspektləri  analiz  edilib,  hadisəyə 
Azərbaycan dövləti tərəfindən hüquqi 
qiymət verilib.
...Həmin  gün  Azərbaycanın  o 
vaxtkı  rəhbərliyinin  istəyi  və  SSRİ 
rəhbərliyinin  əmri  ilə  Azərbaycanda 
kommunist  rejimini  hakimiyyətdə 
saxlamaq  və  güclü  milli-azadlıq 
hərəkatına  çevrilməkdə  olan  oyanışı 
boğmaq  məqsədilə  Bakıya  böyük  bir 
ordu  (rəsmi  rəqəm  35  min  göstərir) 
yeridilmişdi.  SSRİ  Müdafiə  Nazirli-
yi, DİN və DTK-nın hazırlayıb həyata 
keçirdiyi “Udar” adlı əməliyyatda əsas 
rolu xüsusi təyinatlı “ALFA” və SSRİ 
DTK-nın  “A”  təxribat  qrupları  oyna-
yırdı.
Bu açıq  təcavüz nəticəsində Bakı-
da  134  mülki  vətəndaş  öldürülmüş, 
600-dən  çox  adam  yaralanmışdı. 
Öldürülənlər arasında beş milliyyətdən 
olan vətən övladları, 20-dən çox qadın, 
uşaq vardı.
 Həmin dövrdə xalqımıza ən böyük 
mənəvi  dəstəyi  Moskvada  yaşayan 
və  M.Qorbaçovun  təqib  və  təzyiqləri 
ilə  üzləşən  ümummilli  lider  Heydər 
Əliyev  verdi.  Bu  görkəmli  şəxsiyyət 
hər  an  təhlükə  ilə  üzləşə  biləcəyinə 
baxmayaraq  1990-cı  il  yanvarın  21-
də  Azərbaycanın  Moskvadakı  dai-
mi  nümayəndəliyinin  binasına  gəldi 
20

---