Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 determinować, o czym świadczy tzw. droga przez ontologie do transcendentalnej świadomości i wynikający stąd projekt transcendentalno- fenomenologicznej interpretacji ontologii. 56 Po drugie, ani zwrot transcendentalny, ani też korelacyjna koncepcja poszukiwania źródeł fenomenów nie łączyły się u Husserla, tak jak to było wypadku Kanta, z przekonaniem, że podmiot jest jakimś zamkniętym w sobie ‘siedliskiem’ form naoczności i kategorii i że w efekcie - kauzalnie zinterpretowanego - oddziaływania ze strony ‘rzeczy samych w sobie’ powstaje sfera zjawisk (fenomenów). Analizy dotyczące natury podmiotu, podmiotu, jako bytu różnego od strumienia przeżyć świadomych, doprowadziły Husserla do wniosku, że ten identyczny biegun wszystkich przeżyć, który nulla ‘re’ idiget ad existendum, jest wprawdzie czymś trwającym w czasie, lecz jednocześnie, że jest on ontycznie ‘kruchą’ strukturą, jest ciągle odnawiającą się teraźniejszością, czymś, co ciągle ‘rozpadając’ się na fazy przeszłości i ‘otwierając’ się na przyszłość, ciągle też się w tym ‘rozpadaniu’ odnawia. To taki podmiot, a nie kantowska autarktyczna ‘świadomość w ogóle’ (Bewusstsein berhaupt), świadomość wyposażona w formy naoczności i kategorie, ‘stoi naprzeciw’ ogromnej masy fenomenów, którą nazywamy światem. Po trzecie, Husserl wprawdzie ciągle powtarzał, że świat konstytuuje się w świadomości, lecz gdy bliżej spojrzymy na ten wręcz slogan z jednej strony, z drugiej zaś gdy weźmiemy pod uwagę ogromną ilość konkretnych analiz dotyczących różnych zagadnień, które pozostawił, to widać, że o ż adnej konstytucji w sensie wytwarzania świata przez świadomość nie może być mowy: kruchy ontycznie, ciągle odnawiający się w swoim trwaniu, podmiot nie może wytwarzać świata i świat nie może być od niego zależny.
Fundamentalnie patrząc, p a r a d o k s H u s s e r l o w s k i e j k o n c e p c j i k o n s t y t u c j i świata w świadomości wydaje się polegać na takiej oto alternatywie: albo trzeba byłoby przyjąć, że wszystkie ‘schematy’ konstytuowania się świata są jakoś zawarte w podmiocie, że więc tkwi w nim niejako ‘program’ konstytucji świata - i to ‘program’, co najdrobniejszych szczegółów - co jednak jest nie tylko dziwaczne, lecz także całkowicie niezgodne z naturą kruchego ontycznie podmiotu, albo slogan ‘świat konstytuuje się w świadomości’ miał oznaczać tylko to, że ś wiadomy siebie podmiot jest ‘miejscem’, w którym ujawnia się ogromna ‘masa’ fenomenów. ‘Konstytucja świata’ oznaczałaby więc korelację pomiędzy różnymi rodzajami fenomenów a różnymi sposobami ich doświadczania - tylko tyle i nic więcej. Inaczej to komentując, wydaje się, że w filozofii nie da się wiele zrobić, jeśli chodzi o idealizm: kto kiedykolwiek ‘wyprowadził’ świat z podmiotu poza deklaracjami, przy czym trzeba pominąć idealizm w znaczeniu Kanta, to znaczy idealizm jako agnostyczną tezę co do 56 Na temat różnych ‘dróg’ do transcendentalnej subiektywności – droga kartezjańska, droga przez psychologię, droga przez ontologie – por. S. Judycki, Intersubiektywność i czas, s. 27-37. 75
wersja robocza: maj 2007 możliwości poznania prawdziwej natury świata. Jak zatem należy wytłumaczyć te ciągłe idealistyczne deklaracje Husserla, czy było to jakieś szaleństwo teoretyczne? Otóż wydaje się, że rozwiązanie znajduje się w tej sławnej formule z Idei I, że świadomy podmiot nulla ‘re’ idiget ad
jego wytwarzanie przez świadomość, ani nie oznaczał agnostycyzmu, lecz idealizm ten był tezą spirytualistyczną stwierdzającą samodzielność podmiotu względem świata. Wiele zmieszania w kwestii transcendentalnego wymiaru fenomenologii powstało w wyniku sugerowania przez komentatorów - a także przez samego Husserla - że w pojęciu konstytucji nie chodzi o konstytucję świata po prostu, lecz o konstytucję sensu różnych danych, fenomenów itp. Mimo tych powracających ciągle interpretacji, trzeba podkreślić, że Husserl nie odkrył - i wydaje się, że nie mógł tego zrobić ani on, ani żaden inny człowiek - jak konstytuują się poszczególne sensy różnych fenomenów, ani tym bardziej, jak konstytuuje się świat lub byt po prostu. Jak takie odkrycie miałoby wyglądać? Nie mogłoby być to przecież ‘odkrycie zza biurka filozofa’, to znaczy odsłonięcie jakichś ukrytych przed naukowcami schematów konstytucji świata i ujawnienie, jak te schematy nieświadomie ‘warzą’ się w tyglu podmiotu, jak w tym tyglu ‘warzy’ się zatem sam świat (lub nawet tylko sens świata), aby potem ‘wytrysnąć’ z podmiotu i pojawić się dla jego (empirycznej) świadomości. Konstytucja transcendentalna mogła oznaczać wyłącznie fakt, że człowiek jest istotą otwartą na świat, a jego świadomość ma aspekt transcendentalny nie w sensie ‘tygla’ dla schematów konstytucji, lecz w tym znaczeniu, że jest ona miejscem, w którym ujawnia się, niesprowadzalna ani do świadomości ani do podmiotu, ogromna masa fenomenów. Można w tym kontekście zwrócić uwagę na następujące sformułowania Husserla z jego rękopisów pochodzących z 1922 r.: A więc czas immanentny, jako czas wypełniony, musi w nieskończoność rozwijać się bez przerw w kierunku przyszłości. Nie mogę przestać żyć (mój strumień świadomości nie może zostać przerwany, tego rodzaju przerwa nie ma żadnego sensu dla absolutnej świadomości). Mogę być ‘martwym’, nieobudzonym (całkowicie bez snów śniącym) ja, takim, którego strumień ś wiadomości nie posiada żadnego zróżnicowania, gdzie nie pojawia się nic, co spełnia warunki afekcji i tym samym warunki działania. Ja nie funkcjonuje. Ale z tego powodu nie jest niczym i jest nierozdzielalne od swojego strumienia, chociaż nie funkcjonuje. Ja, ten ‘biegun’ nie może ani powstawać, ani przemijać, może być tylko obudzony. 57
spirytualizm, nie wykluczały, jak widać, metafizyki, choć oczywiście Husserl nie zamierzał iść - przynajmniej z tego, co wiemy - w kierunku scholastycznej scientia transcendens w duchu Jana Dunsa Szkota. To, co go 57 E. Husserl, Zur Ph nomenlogie der Intersubjektivit t. Texte aus dem Nachlass. Zweiter Teil: 1921-1928, red. I. Kern, Den Haag: Martinus Nijhoff 1973, s. 156. 76
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|