Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 związane z idealizmem Husserla. Są to, po pierwsze, zabieg redukcji transcendentalnej, po drugie, problem sposobu prezentacji oraz sposobu istnienia świata materialnego z jednej strony, z drugiej zaś sposobu prezentacji oraz sposobu istnienia świadomości (wzgl. świadomego podmiotu). Celem redukcji tzw. transcendentalnej było niedogmatyczne rozważanie charakteru relacji pomiędzy świadomością a różnymi rodzajami przedmiotów (pomiędzy świadomością a światem). ‘Redukcja’ znaczy tu przede wszystkim wstrzymanie się od uznawania, jak mówił Husserl, ‘generalnej tezy naturalnego nastawienia’, to znaczy wstrzymanie się od uznawania, że istnieje świat jako niezależna od świadomości dziedzina przedmiotowa, to ‘wzięcie w nawias’ tej tezy, jej ‘zawieszenie’. 47 Gdybyśmy, jako filozofowie, nie dokonali tego rodzaju zabiegu, to bylibyśmy skazani na jakąś z form dogmatyzmu, a za epistemologie dogmatyczne Husserl uznawał wszystkie te stanowiska, które w trakcie rozważań na temat relacji świadomości do świata - wyraźnie lub mniej wyraźnie - odwołują się do przyczynowego oddziaływania niezależnych od ś wiadomości przedmiotów na świadomość, na przykład w ten sposób, że twierdzi się, iż nauki przyrodnicze dowodzą realizmu ukazując, jak ś wiadomość świata powstaje w wyniku oddziaływań przyczynowych ze strony przedmiotów na system nerwowy człowieka. Zawieszeniu podlec musi więc nie tylko realizm naturalny, lecz także wszystko to, co uznają na temat świata nauki przyrodnicze, jak również wszystkie inne ‘transcendensy’, a w tym też Bóg, jako swoistego rodzaju przedmiot transcendentny uznawany w aktach religijnych. Husserl podkreślał, że redukcja lub epoch (ten termin został wybrany w nawiązaniu do starożytnego sceptycyzmu), nie są w żadnym sensie wątpieniem w istnienie świata, lecz że jest to tylko tymczasowa zmiana nastawienia z naturalnego na transcendentalne. Przez termin ‘filozofia transcendentalna’ o ile słuszny jest tu przedstawiony przeze mnie pogląd, iż ten idealizm wypłynął z takich ź ródeł, na jakie tutaj wskazałem, to zaczerpnięte z nich argumenty są albo niewystarczające, albo nawet niesłuszne”. (R. Inagrden, O motywach, które doprowadziły Husserla do transcendentalnego idealizmu, w: R. Ingarden, Z badań nad filozofia współczesną, Warszawa 1963, s. 622). 47 Niekiedy Husserl odróżniał redukcję transcendentalną o tzw. transcendentalnej epoch w ten sposób, że epoch - jako wstrzymanie się od spełniania tezy naturalnego nastawienia - miała być zabiegiem wstępnym, umożliwiającym przeprowadzanie różnego rodzaju redukcji, a te z kolei miały polegać na analitycznym schodzeniu do coraz głębszych warstw konstytucji świata w świadomości. Tutaj jednak będę używał jednolicie terminu ‘redukcja’ dla określenia zarówno aspektu ‘wstrzymania się od’ jak i aspektu ‘schodzenia do’. Tzw. redukcja ejdetyczna jest niezależna od redukcji transcendentalnej, gdyż dotyczy przejścia od nastawienia na fakty do nastawienia na istotę: fenomenologia ejdetyczna nie musi być transcendentalna, jeśli nie zostanie przeprowadzona redukcja transcendentalna, jak również fenomenologia transcendentalna może być rozważaniem na temat pewnych doniosłych faktów. Kwestia tzw. redukcji ejdetycznej związana jest z pytaniem o możliwość poznania tego, co konieczne w danej dziedzinie przedmiotowej, a więc ze wspomnianą wyżej w trakcie omawiania stanowiska Kanta kwestią wiedzy syntetycznej a priori . 67
wersja robocza: maj 2007 Husserl rozumiał uniwersalne badanie, które - w duchu bardziej Descartesa niż Kanta - zmierza do odkrycia charakteru relacji pomiędzy świadomością (umysłem) a światem. 48 Fenomenologia transcendentalna była więc połączeniem dwóch idei. Z jednej strony, idei niezaangażowanego teoretycznie opisu, jako wstępnej fazy filozofii, gdzie ‘wzięcie w nawias’ różnego rodzaju danych miało służyć wyłącznie odkryciu pewnego rodzaju pierwotności, a z drugiej strony idei filozofii transcendentalnej, gdzie zawieszenie przekonań naturalnych było motywowane dążeniem do niedogmatycznego rozważenia relacji pomiędzy świadomością a światem. Większość uczniów Husserla była przekonana, że te dwie koncepcje są od siebie niezależne, że można realizować pierwszą nie angażując się w drugą, a podjęcie tego drugiego zadania grozi idealizmem, z którym się nie chcieli zgodzić. Jak się mogło wydawać na podstawie niektórych sformułowań Husserla redukcja, redukcja w sensie wstrzymania się od spełniania tezy naturalnego nastawienia, miała być wyłącznie zmianą nastawienia, zmianą sposobu patrzenia, miało to być potraktowanie każdego bytu jako wyłącznie pewnej danej dla świadomości, lecz Husserl, w pewnym senise nie biorąc pod uwagę własnych deklaracji, przeszedł do tezy, że świadomość transcendentalna nie jest wyłącznie wynikiem zmiany nastawienia, lecz że posiada swoisty sposób istnienia, różny od sposobu istnienia wszystkich innych przedmiotów. Często można spotkać pogląd, że skoro Husserl raz dokonał redukcji transcendentalnej, to potem już nie był możliwy powrót do ś wiata naturalnego nastawienia, a więc do realizmu, a stąd redukcja miałaby być przyczyną idealizmu. Trudno jest jednak zgodzić się z taką interpretacją, gdyż nie może w niej chodzić o psychologiczną stronę twórczości filozoficznej, a więc o to, że po redukcji Husserl jakby zapomniał o świecie realnym i zajął się świadomością. Patrząc natomiast w aspekcie czysto argumentacyjnym, z faktu dokonania redukcji nie wynika idealizm, gdyż redukcja miała właśnie umożliwić rozważenie opozycji realizmu do idealizmu. Husserl jednak, niemalże niepostrzeżenie, przeszedł od redukcji do idealizmu, a to przejście wynikało z drugiego motywu idealizmu, za który należy uznać analizę spostrzegania zewnętrznego (zmysłowego) i skorelowaną z nią analizę spostrzegania wewnętrznego (immanentnego). Już w przedidealistycznych Badaniach logicznych Husserl poświęcił wiele miejsca analizie percepcji zmysłowej i można powiedzieć, że 48 „ ... das Wort „Transzendentalphilosophie” ist seit Kant gebr uchlich geworden, und dies auch als allgemeiner Titel f r universale Philosophien, deren Begriffe man dann am Typus Kantischen orientiert. Ich selbst gebrauche das Wort „transzendental“ in einem weitesten Sinne f r das [...] originale Motiv, das durch Descartes in allen neuzeitlichen Philosophien sinngebende ist [...] Es ist das Motiv des R ckfragens nach der letzten Quelle aller Erkenntnisbildungen, des Sichbesinnens des Erkennenden auf sich selbst und sein erkennendes Leben.“ (E. Husserl, Die Krisis der europ ischen Wissenschaften und die transzendentale Ph nomenologie, red. W. Biemel, Den Haag: Martinus Nijhoff 1962, s. 100).
68 Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|