Qustav Lebon xalqlarin və KÜTLƏNİn psixologiyasi

– Metislərdə növün böyük eniş səbəbləri. – Çarpazlaşmanın yaratdığı yeni psixoloji
əlamətlərin dəyişkənliyi. – Bu əlamətlər necə möhkəmlənir. – Tarixin böhranlı
mərhələləri. – Çarpazlaşma yeni irqlərin təşəkkülündə əhəmiyyətli amil rolunu
oynayır və eyni zamanda sivilizasiyaların dağılmasında da güclü amil kimi çıxış edir. –
Kastaların təsisinin əhəmiyyəti. – Mühitin təsiri.
– Çarpazlaşma əcdadlardan irsən keçən əlamətləri dağıtdığına görə mühit yalnız
təşəkkül mərhələsində olan yeni irqlərə təsir göstərə bilir. – Mühit qədim irqlərə heç
bir təsir göstərə bilmir. – Müxtəlif nümunələr. – Avropanın tarixi irqlərinin əksəriyyəti
hələ təşəkkül mərhələsindədirlər. – Siyasi və sosial nəticələr.
– Tarixi irqlərin təşəkkül mərhələsi niyə çox tezliklə sona çatmalıdır.
Artıq yuxarıda qeyd etmişdik ki, sivilizasiyalı xalqlar arasında indi əsl irqlərə daha
rast gəlinmir, bu, sözün elmi mənasında, başa düşülməlidir, yalnız tarixi irqlərə rast
gəlmək olur, onlar isə təsadüfi işğallar, mühacirət, siyasət və sair nəticəsində əmələ
gəliblər ki, nəticə etibarilə, müxtəlif cür təşəkkül tapan adamların bir-birinə
qarışmasından yaranıblar.
Bu müxtəlifcinsli irqlər necə qaynayıb-qarışır və ümumi psixoloji əlamətlərə sahib
olmaqla, eyni tarixi irqi necə təşkil edirlər? Bu bizim yaxında toxunacağımız mövzu
olacaq.
Hər şeydən əvvəl qeyd etməliyik ki, hər hansı bir olay nəticəsində ortaya çıxan
elementlər, heç də həmişə bir-birinə qovuşmur. Avstriya hökmranlığı altında yaşayan
almanlar, macarlar və slavyanlar tamamilə müxtəlif irqləri təşkil edirlər və heç vaxt
onlarda qovuşmağa meyillilik özünü büruzə verməyib. İngilislərin hökmranlığı altında
yaşayan irlandiyalı da onunla o qədər də qovuşa bilməyib. İnkişafın ən aşağı
pilləsində dayanan xalqlara gəldikdə, məsələn, hindilər, avstraliyalılar, tasmaniyalılar
və sair onlar ali xalqlarla təkcə qovuşmurlar, həm də onlarla təmasdan sonra çox
tezliklə qeyb olub gedirlər. Ali xalq ilə toqquşan istənilən primitiv xalq, tezliklə qeyb
olmağa məhkumdur, yəni bu labüdlükdür.
İrqlərin qovuşması az və ya çox dərəcədə bircinsli yeni irqin formalaşması üçün
bir çox şərtlər lazımdır.
Bu şərtlərdən birincisi ondan ibarətdir ki, çarpazlaşdırılan irqlərin əhalisinin say
fərqi elə də çox olmasın; ikincisi – onlar əlamətləri ilə bir-birindən o qədər də kəskin
fərqlənməsinlər; üçüncüsü – onlar uzun zaman ərzində eyni mühitin təsirinə məruz
qalsınlar.
Hazırda misal çəkdiyim şərtlər arasında ən əhəmiyyətlisi birinci şərtdir. Çoxsaylı
zənci qəbilələri arasında məskunlaşmış ağ adamlardan ibarət azsaylı əhali, adətən, bir
neçə nəsildən sonra yoxa çıxır və özündən sonra gələn nəslin qanında heç bir iz -
qoymurlar. Həddən artıq çoxsaylı xalqları fəth edən bütün qaliblər bax, bu cür yox
olub getmişlər. Onlar orada mədəniyyətlərini, incəsənətlərini və öz dillərini saxlaya
biliblər; amma öz qanlarını heç vaxt qoruyub saxlaya bilməmişlər.
Şərtlərdən ikincisi də böyük əhəmiyyət daşıyır. Şübhəsiz ki, bir-birindən kəskin
fərqlənən irqlər, məsələn, ağlar və zəncilər, qovuşa bilərlər, lakin onlardan doğulan
metislər, özlərinin aid olduqları irqdən daha aşağı irqi formalaşdırırlar, sivilizasiyanı
nəinki tamamilə yaratmaq, hətta dəstəkləmək qabiliyyətində belə olmurlar. Əks
tərəfdən gələn irsilik onların əxlaq və xarakterini pozur. Metislər təsadüfən (San-
downloaded from KitabYurdu.org

---

Dominqoda olduğu kimi) ali mədəniyyəti irsən qəbul edəndə isə bu sivilizasiya çox
tezliklə acınacaqlı vəziyyətə düşür. Çarpazlaşma yalnız ali, bir-birinə yaxın irqlər
arasında, məsələn, amerikalı ingilisləri və almanları, mütərəqqiliyin elementinə
çevrilə bilər. Lakin onlar həmişə cırlaşmanın elementlərini təşkil edirlər, o vaxt ki, bu
irqlər, hətta ali irq olsalar belə, öz aralarında kəskin fərqlənirlər.
Çoxlu sayda metis əhalidən ibarət ölkələr, əgər həmin ölkələri dəmir əl idarə
etmirsə, təkcə elə bu səbəbdən daimi anarxiyaya məhkumdular. Braziliya bu cür
taleyə məhkumdur. Bu ölkədə ağların sayı əhalinin üçdə birinə bərabərdir. Yerdə
qalan əhalini zəncilər və mulatlar təşkil edir. Məşhur Aqassis tam əsasla deyir ki,
“Braziliyada olmaq kifayətdir ki, çarpazlaşmanın nəticəsi kimi ortaya çıxan nəslin
cırlaşmasını fakt kimi etiraf edəsən, bu ölkədə çarpazlaşma digər yerlərə nisbətən
daha böyük ölçülərdə gedib. Bu çarpazlaşma, – o deyir, – qohumların ən yaxşı irqi
keyfiyyətlərini hamarlayır, onun zənci, hindi və ya avropalı olmasından asılı
olmayaraq, təsvir edilə bilməyəcək bir tip istehsal edir ki, həmin tipdə fiziki və ruhi
enerji çox zəifləyib”.
İki xalqı çarpazlaşdırmaq – deməli, bir dəfəyə onun həm fiziki, həm də ruhi
xüsusiyyətlərini dəyişdirmək deməkdir. Bununla belə, çarpazlaşdırma hər hansı bir
xalqın xarakterini əsaslı şəkildə dəyişdirmək üçün bizim malik olduğumuz yeganə
düzgün vasitədir. Belə ki, yalnız bir irsiyyət o qədər güclüdür ki, onunla mübarizəyə
qalxa biləsən. Onlar zamanla, yeni fiziki və psixoloji əlamətlərə malik təzə irqin
təşəkkülünə imkan verirlər. Bu minvalla, yaradılmış əlamətlər, başlanğıcda dayanıqsız
və zəif olurlar. Onların möhkəmləndirilməsi üçün həmişə sürəkli irsi yığım çox
vacibdir. Müxtəlif irqlər arasında çarpazlaşdırmanın ilk təsiri, nəticə etibarilə, həmin
irqlərin ruhunu məhv edir, yəni, ümumi ideya və hislərin məcmusunu, xalqların
gücünü təşkil edirlər və bunsuz nə millət, nə də vətən yaşaya bilir. Bu, irqin tarixində
böhranlı mərhələdir, bütün irqlərin keçdiyi ilk təcrübə və yoldan azma dövrüdür,
çünki bir avropalı xalq belə tapa bilməzsən ki, digər xalqların qalıqlarından yaranmış
olsun. Bu, hələ ki, yeni psixoloji əlamətlər möhkəmlənmədiyinə görə, indiyədək
davam edən, bütünlüklə daxili çəkişmələr və müxtəlif gözlənilməzliklər dövrüdür.
Yuxarıda deyilənlər bizə göstərir ki, çarpazlaşmaya eyni vaxtda yeni irqlərin
təşəkkülünün başlıca elementi və qədim irqlərin məhvinin güclü faktoru kimi baxmaq
lazımdır. Sivilizasiyanın ən yüksək pilləsinə yüksələn bütün xalqlar, gəlmələrlə
qarışmaqdan ciddi-cəhdlə qaçmağa çalışıblar və bu cür davranışın tamamilə əsaslı
olduğu şübhə belə, doğurmur. Son dərəcə fövqəladə bir kasta quruluşu olmadan
3000 il bundan əvvəl Hindistanı fəth edən bir ovuc ari çox tezliklə onu hər tərəfdən
əhatə edən çoxsaylı qara qəbilələr tərəfindən udulardı və bu böyük yarımada
mühitində heç bir mədəniyyət yaranmazdı. Əgər ingilislər bizim günlərdə təcrübədə
həmin sistemi qoruyub saxlamasaydılar və yerlilərlə çarpazlaşsaydılar, onda nəhəng
Hindistan imperiyası onlardan çoxdan qurtulmuş olardı. Xalqlar çox şeyi itirə,
müxtəlif faciələrlə üzləşə bilərlər, amma yenə də ayağa qalxmaq iqtidarında olurlar.
Lakin əgər xalq ruhunu itirərsə, onda o heç vaxt dikələ bilməz.
Tənəzzül dövrünü yaşayan sivilizasiyalar işğalçıların asan qənimətinə çevrilirlər,
çarpazlaşma əvvəlcə dağıdıcı rol oynayır, sonra isə qurucu, elə indi bu haqda
danışdım. Onlar qədim sivilizasiyaları məhv edirlər, çünki xalqın malik olduğu ruhu
downloaded from KitabYurdu.org

---