Qustav Lebon xalqlarin və KÜTLƏNİn psixologiyasi

qarşısını alır. Birincisi, əslində təbəqələşmə yalnız şüura yayılır, xarakterə çox az
toxunur və ya heç toxunmur; biz isə bilirik ki, xalqların siyasi həyatında şüur deyil,
xarakter əsas rol oynayır. İkincisi, indiki zamanda kütlələr öz təşkilatları və nizam-
intizamları ilə hər şeyə qadir bir qüvvəyə çevrilməyə səy göstərirlər.
İndi bəyan edilən bu, iki süni səbəbdən – çünki onlar sivilizasiyaların gətirdiyi
şəraitdən ortaya çıxır və müxtəlifləşmək qabiliyyətinə malikdilər – başqa, daha
mühüm olanı da var (çünki o, təbiətin məğlubedilməz qanunudur), həmişə millətin
seçmə hissəsinin intellektual baxımdan aşağı təbəqələrdən kəskin sürətlə
təbəqələşməsinə mane olur. Sivilizasiyalarda eyni irqdən olan adamları daha da
təbəqələşdirən süni şərtlərlə yanaşı, irsiyyətin möhkəm qanunları da mövcuddur və
onlar açıq-aşkar, yuxarı pillədə duran fərdləri ya məhv etməyə, ya da ki orta
təbəqəyə daxil etməyə səy göstərir. Artıq qədim müşahidələr, irsiyyəti tədqiq edən
bütün müəlliflərin əsərləri, təsdiq edir ki, ən məşhur ağıl sahibi olan ailələrin nəsilləri
gec və ya tez onları məhv edən təmayülə, nəsil kəsilməsinə məruz qalır. Böyük
intellektual üstünlük yalnız cırlaşmadan kənarda qalanlarda baş verə bilər. Əslində,
sosial piramidanın təpəsi, yuxarıda ondan söz açmışdım, məhsuldar güclərini yalnız
özlərindən aşağıda yerləşən elementlərdən əldə etmək şəraitində daim mövcud ola
bilər. Əgər bu qəbildən olan fərdlərin hamısını kimsəsiz adaya toplasalar, müxtəlif
formalarda təsirlərə məruz qalmış və nəticə etibarilə tezliklə yox olmağa məhkum
olunmuşlarla, çarpazlaşdırma yolu ilə irq yaratmaq olar. Böyük intellektual
üstünlükləri, bağban tərəfindən mahiranə formada yaradılmış botaniki
eybəcərliklərlə müqayisə etmək olar. Onları özbaşına buraxdıqda ya məhv olurlar,
yaxud da növün orta tipinə doğru qayıdırlar, həmin tip yeganədir və ən qüdrətlidir,
çünki o, əcdadlarının uzun bir sırasını təmsil edir.
Beləliklə, hər hansı bir irqin fərdləri əsrlər ərzində daha çox təbəqələşərək daim
bu irqin orta tipinin ətrafında dövr edir, çünki uzun zaman ərzində ondan ayrı
yaşamağa qabil deyil. Bu orta tipə, hansı ki, tədricən daha çox yüksəlir, məlum
millətin böyük əksəriyyəti aiddir. Bu, əsas, ən qüdrətli tip, ən azından ali xalqlarda,
məşhur zəka sahiblərindən ibarət çox incə təbəqə ilə örtülüb, bu isə özlüyündə
sivilizasiya nöqteyi-nəzərindən əhəmiyyətlidir, lakin irq nöqteyi-nəzərincə heç bir
əhəmiyyət daşımır. Aramsız məhv olmaqla, o, orta təbəqənin hesabına durmadan
bərpa olunur, biri dəyişikliyə uğrayır, amma çox aramla, çünki ən xırda dəyişikliklər
belə, dayanıqlı olmaq üçün irsən, özü də eyni istiqamətdə uzun əsrlər boyunca
toplanmalıdır. Əslində, mütərəqqi təbəqələşmə, bəzi irqlərin səviyyəsini tədricən
yüksəldib, digərləri isə səviyyəcə yüksələ bilməyiblər – onlar ilə inkişaf edə bilməyən
irqlər və xalqlar arasında dərin uçurum yaradıb – yüksək intellektual zəkalar
tərəfindən deyil, orta təbəqə tərəfindən əldə olunur və yalnız irsən, mükəmməl
surətdə toplanır (çünki dahilik nəsildən nəslə ötürülmür).
Hələ bir neçə il bundan əvvəl, bütünlüklə anatomik tədqiqatlara söykənərək,
mən, bu cür ideyalara – bayaq yuxarıda fərdlər və irqlərin təbəqələşməsi xüsusunda
izah etdiyim və indi bunu sübut etmək üçün onlara yalnız psixoloji dəlil kimi istinad
etdiyim – gəlib çıxdım. Belə ki, iki üsulla aparılan tədqiqatlar bir, eyni cür oxşar
nəticələrə gətirib çıxarır, mən ilk əsərimdən bəzi xülasələri burada xatırlatmağı
özümə borc bilirəm. Həmin nəticələr müxtəlif irqlərə aid bir çox minlərlə qədim və
downloaded from KitabYurdu.org

---

müasir insan kəllələri üzərində aparılmış ölçmələrə əsaslanır. Budur, onlardan ən
əhəmiyyətli olanları:
“Əgər ayrı-ayrı hadisələri bir kənara qoyub və diqqəti yalnız onların say
çoxluğuna yönəltsək, belədə kəllənin həcmi və əqli qabiliyyətləri ilə sıx asılılıq olduğu
tamamilə aydın olur. Lakin kəllələrin orta həcmi arasındakı bu xırda fərqlər, o
əlamətləri təşkil etmirlər ki, onların vasitəsilə primitiv irqləri ali irqlərdən
fərqləndirmək olsun, ən əhəmiyyətli fakt odur ki, ali irqdə inkişaf etmiş şüura malik
şəxslərin sayı çoxdur, buna adekvat olaraq demək olar ki, primitiv irqlərdə belələrinə
rast gəlinmir. Beləliklə, irqlər öz aralarında xalq kütlələri ilə deyil, ayrı-ayrı yüksək
nümayəndələri ilə fərqlənirlər. Müxtəlif xalqlarda kəllələrin həcmi arasındakı orta
fərq, primitiv irqlər istisna olmaqla, heç vaxt elə də böyük olmur.
... İndiki və keçmiş zamanlarda yaşayan insan irqlərinin kəllələrini müqayisə
etməklə, görmək olur ki, kəllələrin həcmində böyük fərdi fərqlər olan irqlər
sivilizasiyanın daha ali pilləsində dururlar, belə demək olarsa, hansısa irq daha
sivilizasiyalı olursa, onu təşkil edən fərdlərin kəllələri öz aralarında daha çox -
fərqlənirlər. Bunun da nəticəsi odur ki, sivilizasiya bizlərini əqli bərabərliyə deyil,
daha çox, daha artıq dərin bərabərsizliyə doğru aparır. Anatomik və fizioloji
bərabərlik yalnız inkişafın ən aşağı pilləsində duran irqlərin nümayəndələri arasında
rast gəlinir. Hansısa vəhşi qəbilə üzvləri arasında, hamı özünü eyni məşğuliyyətə həsr
edir, onların arasında fərq çox kiçikdir. Əksinə, leksikonunda üç yüzdən çox söz
olmayan hansısa kəndli ilə alim arasında, müvafiq anlayışlarda onların söz ehtiyatı
yüz minlərlədir, fərq çox böyükdür”.
Yuxarıda söylədiklərimə əlavə etməliyəm ki, sivilizasiyaların inkişafı nəticəsində
meydana çıxan fərdlər arasında təbəqələşmə, cinslər arasında da baş verir. Primitiv
xalqlarda və yaxud ali xalqların aşağı təbəqələrində kişi və qadın əqli nisbətdə bir-
birinə çox yaxındılar. Lakin elə ki, xalqlar mədəniləşir, cinslər bir-birindən daha çox
fərqlənməyə can atır. Qadın və kişi kəlləsinin həcmi hətta eyni yaşda, eyni boyda və
çəkidə olduqda belə, mədəniləşmənin yüksəlişi ilə aralarındakı fərqlər çox sürətlə
artır. Primitiv irqlərdə bu fərqlər, çox zəif, ali irqlərdə isə çox böyük olur. Ali irqlərdə
qadın kəllələri çox vaxt primitiv irqlərdəki qadın kəllələrindən bir az artıq inkişaf edir.
Bununla yanaşı, parisli qadının kəlləsinin orta həcmi, əgər kəlləni ən böyük, məşhur
kəllələrlə yanaşı qoysalar, onun orta həcmi ən kiçik kəllələrin həcmindən heç nə ilə
fərqlənmir, çinli və yaxud hətta Yeni Kaledoniyadan olan qadınların kəllələrinin
həcminə yaxın olur”.
V fəsil
TARİXİ İRQLƏRİN TƏŞƏKKÜLÜ
Tarixi irqlər necə təşəkkül tapmışlar. – Müxtəlif irqlərə bir irqin təşəkkülü üçün
qaynayıb-qarışmağa imkan yaradan şərait. – Öz aralarında bir-biri ilə toqquşan
fərdlərin sayının, bərabərsizlik əlamətlərinin, mühitin və s. təsiri. – Çarpazlaşmanın
nəticələri.
downloaded from KitabYurdu.org

---