Qarshi davlat universiteti lingvistika kafedrasi tilshunoslik fanidan
Yüklə 0,55 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qo„shimcha adabiyotlar
- Axborot manbalari
- Testlar Q iy inl ik daraj a si Test topshirig`i
- Baholash mezonlari
Asosiy adabiyotlar
1. Irisqulov M.T. Tilshunoslikka kirish. – T., 2008. 2. Sharipova O‘., Yo‘ldoshev I. Tilshunoslik asoslari. – T., 2006. 4. Yo‗ldoshev I., Sharipova O‗.,Tilshunoslik asoslari. – T., 2007. 5. Abduazizov A.A. Tilshunoslik nazariyasiga kirish. – T., 2010. 6. Rasulov R. Umumiy tilshunoslik.(Tilshunoslikning nazariy masalalari), 2-qism. –T., 2006. 7. Ferdinand de Sossyur. ―Umumiy tilshunoslik kursi‖ Toshkent. ―Navoiy Universiteti‖ 2019. Ibodulla Mirzayev tarjimasida. 8. Маслов Ю.С. Введение в языкознание. – М., 2007. 9. Головин Б.Н. Введение в языкознание. – М., 2006. Qo„shimcha adabiyotlar 1. N.A. Baskakov, A.S. Sodiqov, A.A. Abduazizov Umumiy tilshunoslik. Toshkent. 1979. 2.
Введение в языкознание. – М., 1987. 3. Мучник И.П. Введение в языкознание.M.,1957 4. Немченко В.Н. Введение в языкознание.M.,1987 Axborot manbalari 1. www.tdpii.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz 4. www.edu.uz 140
141
142
143
144
Testlar Q iy inl ik daraj a si Test topshirig`i To`g`ri javob Muqobil javob Muqobil javob Muqobil javob 1 Til nima uchun ijtimoiy hodisa hisoblanadi? chunki jamiyat a‘zolarining asosiy muomila vositasidir chunki u jamiyat taraqqiyoti, mehnat faoliyati jarayonida vujudga keladi chunki u jamiyat taraqqiyotid a etakchi vositadir chunki u jamiyat taraqqiyotini belgilovchi asosiy omil 1 Millatning shakllanishi uchun quyidagi shartlar bo`lishi kerak : umumiy hudud, umumiy chegara, umumiy til umumiy hudud, umumiy til, umumiy madaniyat va ma`naviy birliklar umumiy madaniyat, umumiy ma`naviyat birliklari, umumiy til umumiy hudud, umumiy til , umumuiy ma`naviyat Til boshqa aloqa vositalaridan qo`yidagi belgisi bilan farqlanadi: barcha javoblar to`g`ri fikr va hissiyotni ifodalash ob`ektiv borliqni aks ettirish ijtimoiyligi 1 Tilga berilgan to`g`ri ta`rifni toping? jamiyat tafakurini rivojlantirishni ta`minlovchi, avlodddan- avlodga madaniy tarixiy an`analarni etkazuvchi vosita o`ziga xos semiologik sistemaning hosilasi va moddiylikka ega shakl o`ziga xos semiologik sistema va jamiyatda asosiy hamda eng muhim fikr almashish quroli jamiyat tafakurining rivojlanishini ta`minlashdagi muhim omil 1 Til va jamiyat orasidagi bog`liqlik qo`yidagi omillar bilan belgilanadi? Til faqat jamiyatda, omillar orasida mavjud bo`lgan ijtimoiy quroldir til jamiyat bilan paydo bo`lganidek, jamiyat bilan birga bo`ladi til jamiyat bilan paydo bo`lganidek, jamiyat bilan birga bo`ladi til jamiyat bilan paydo bo`lganidek, jamiyat bilan birga bo`ladi 1 Tilning paydo bo`lishini qo`yidagi farazga bog`lash o`rinli? mehnat jarayonida va mehnat bilan birgalikda taraqqiy qilinganligi mehnat chaqiriqlari ijtimoiy kelishuv tovushga taqlid Nutq fonetik jihatdan qanday birliklarga bo`linadi? fraza, takt, bo`g`in, nutq tovushlar gap so`z birikmasi, so`z,morfema gap, fraza, takt, nutq tovushlari so`z birikmasi, fraza, morfema, morf 1 Yangi sheva va tillarning paydo bo`lishiga nima sabab bo`lgan? so`zlashivchi insonlar sonining ortib ketishi vaqt o`tishi va masofaning kengayib ketishi urush va bosqunlar yangi so`z va so`z birikmalarinin g paydo bo`lishi 145
Farqlash vazifasi nima? tili birligining ifodalash va farqlash tilning shevalarga parchalanishi bir tildagi dialektlar orasidagi farqlar qarindosh tillarning bir- biridan farqi 2 Substrat hodisasi deb nimaga aytiladi? G`olib tilra mag`lub tilning qoldirgan izlari Mahalliy til fonetik va grammatik jihatdan g`olib tilga tobe bo`lishi Kelgindilar tili mahalliy tilni siqib chiqarishi Mahalliy til kelgindilar tilini siqib chiqarishi 2 Syperstrat hodisasi deb nimaga aytiladi? Mahalliy tilning barcha lingvistik xususiyatlatinin g o`zgarib ketishi Mahalliy til g`olib tildan ustun kelishi Kelgindilar tilining ba`zi xususiyatlari mahalliy tilga o`tishi G`olib tilga mag`lub tilning qoldirgan izlari 2 Syperstrat hodisasi deb nimaga aytiladi? Mahalliy tilning barcha lingvistik xususiyatlatinin g o`zgarib ketishi Mahalliy til g`olib tildan ustun kelishi Kelgindilar tilining ba`zi xususiyatlari mahalliy tilga o`tishi G`olib tilga mag`lub tilning qoldirgan izlari Fonemaning to`g`ri ta`rifi berilgan qatorini toping? Nutqning eng kichik ma`no anglatmaydiga n birligidir Moddiylikka ega invariant hodisasi Faqat talaffuzda ishtirok etadigan birlik Moddiylikdan holi bo`lsa-da, yozma nutq orqali voqealashadig an birlik 2 Tovushlarning akustik xususiyatlari nima? Ularning fizik xususiyatlari, ya`ni quloqqa chalinishi, eshitila olish xususiyatlari Ma`no anglatishga ishtirok etadigan ovoz Tovush paychalari orqali hosil bo`ladigan shovqin Tovush paychalari tebranishi natijasida paydo bo`ladigan shovqin 2 Tovushlarning ko`chi deb nimaga aytiladi? Tovush to`lqininig tebranish kengligi Havo oqimining qarshilik ko`rsatayotgan nutq organlariga kuch bilan urilishi Havo oqimining zarbasi natijasida paydo bo`ladigan nutq birligi Havo oqimi bilan quloqqa chalinadigan ovoz 2 Amplituda deb nimaga aytiladi? Tovush tulqininng dastlabki holatidan tebranishning yuqori va pastki nuqtasiga bir marta borib kelishi Tebranish natijasida paydo bo`lgan nutq birligi o`lchovi Tebranayotg an jisimning harakatidan boshlab ohirgi nuqtasigach a bo`lgan tebranish natijasi Tebranish bilan birga ovoz va shovqinning ishtirokini o`lchov mezon 2 Tovush kuchi nima bilan o`lchanadi? Gerts Desibal Vatt Amplituda 2 Aktiv nutq organlari qo`yidagilar Til, lablar Til, lab, Lab, til, Tovush 146
tanglay, tovush paychalari bo`g`iz, yumshoq, tanglay tovush paychalari, milk paychalari, bo`run bo`shlig`i, lablar, til 2 Nutq tovushlari ekskursiyasi nima? Nutq organlarining talaffuzdagi ishtiroki Nutq organlarining talaffuzidagi faol ishtiroki Nutq organlar talaffuzining birinchi bocqichi Nutq organlarining talaffuzida ishtirok etmasligi 2 Reduksiya nima? Nutq organlarining to`g`ri talaffuzi Nutq organlarining takaffuzga ijtirok etmasligi Nutq organlarinin g talaffuzda o`z joyiga qaytish Nutq organlarining talaffuzdagi faol ishtiroki 2 Unli tovushlai to`g`risi tasnif qilingan qatorni toning Tilning gorizontal, vertikal holatiga ko`ra va tishlarning ishtirokiga ko`ra Tilning gorizontal, vertika; va laborantning ishtirokiga ko`ra Tilning vertical, gorizantal va yuqori jag` Harakatiga ko`ra Tilning gorizantal, vertical Harakati va lablarning ishtirokiga ko`ra 2 Unli tovushlar to`g`ri tasnif qilingan qatorni toping Tilning gorizontal, vertikal va lablarning ishtirokiga ko`ra Tilning gorizontal, vertikal holatiga ko`ra va tishlarning ishtirokiga ko`ra Tilning vertikal, gorizontal va yuqori jag` harakatiga ko`ra Tilning gorizontal, vertikal harakati va lablarning ishtirokiga ko`ra 2 Unlilar tartibiga ko`ra qo`yidagi turlarga bo`linadi Monofnoglar, diftonglar, tirftonglar Monofnoglar, diftonglar, sonantlar Triftonglar, sonantlar, diftonglar Sonantlar, diftonglar, trifonglar 2 Sonorlar to`g`ri berilgan qatorni toping? ng, l, m,r, n m, n, ng,j, l m, n, ng, tr B. p, ng, l, t, m 2 Nutqning super segment elementlari qaysilar? Ohang, urg`u, undalma Bo`g`in, urg`u, undalma Urg`u, ohang, fraza Bo`g`in, urgu, fraza 2 Akkomodatsiya hodisasi deb nimaga aytiladi? Yonma –yon kelgan tovushlarning bir-biriga moslashishi Yonma-yon turgan tovushlarning bir-biriga o`xshab talaffuz etilishi Yonma – yon kelgan tobushlarnin g bir-biridan farqlanishi Yonma –yon kelgan tovushlarning o`zaro farqlanishi 2 Dissimilyatsiya nima? Talaffuzi bir- biriga yaqin tovushlarning birining fiziologiya va akustuk xususiyatlarini ng o`zgarishi Talaffuzi bir- biriga yaqin tovushlarning birining nutq jarayonida tushib qolishi Talaffuzi bir-biriga yaqin tovushlarnin g fiziologik va aqustik jixatdan moslashishi Talaffuzi bir- biriga yaqin so`zlarining fiziologik va akustik jihatdan o`hshab qolishi 1 Assimilyatsiya hodisasi nima? Nutq tovushlarning o`zaro bib-biri ta`sirida biri ikkinchisiga Nutq tovushlarning farqlanishi Nutq tovushlarnin g tushib qolishi Nutq tovushlarning moslashish 147
1 Diereza nima? Tovushlardan birining talaffuzida tushib qolishi Tovushlardan birining yumshalishi Tovushlarda n bibrining ikkilanishi Tovushlardan birining cho`ziq aytilishi 1 Metatezaning to`g`ri ta`rifi qaysi? Yonma-yon tovushlarning o`rin almashish Yonma-yon tovushlarning o`xshashligi Yonma-yon tovushlarnin g farqlanishi Yonma-yon tovushlarning cho`ziq aytilishi 1 Gaplologiya qanday hodisa? Ikki yonma- yon turgan tovush yoki o`xshash bo`g`inlardan birining tushib qolishi Ikki yonma- yon turgan tovushlardan birining tushib qolishi Ikki yonma- yon turgan bo`g`inlarda n birining tushib qolishi Ikki yonma- yon turgan tovushlarning cho`ziq talaffuz qilinishi 1 Anglatgan ma`nosiga ko`ra morfemalar qanday turlarga bo`linadi? O`zak morfemalar, so`z yasovchi affiksal morfemalar O`zak morfemalar, grammatik affiksal morfemalar Affiksal morfemalar, so`z o`zgartiruvc hi affiksal morfemalar Leksik morfemalar, affiksal morfemalar Reduksiya nima? Urg`u olmagan tovushning tushib qolishi Urg`u olmagan unlining tushib qoloshi, talaffuzda pasayishi Urg`u olmagan bo`g`inning tushib qolishi Urg`u olmagan tovushning tushib qolishi 2 Nutqdagi eng kichik ma`no anglatmaydigan, lekin ma`no anglatuvchi birliklarning ma`nosini o`zgartirishga xizmat qiladigan birlik qaysi? Fonema Morfema Morf A va C javoblar 2 Bir morfemaga kiruvchi morflar qanday nomlanadi? Allomorflar Sinonim morfemalar Morfemalar ning ko`rinishlari Morfemaning turlari 2 Anglatgan ma`nosiga ko`ra morfemalar qanday turlarga bo`linadi? Leksik morfemalar, affiksal morfemalar O`zak morfemalar, so`z yasovchi affiksal morfemalar O`zak morfemalar, grammatik affiksal morfemalar Affikasal morfemalar,so `z o`zgartiruvchi affiksal morfemalar 2 Soddalashuv, murakkablashuv, qayta tuzilish kabi o`zgarishlar tilda qanday hodisa deb ataladi? So`z moddiy tarkibining o`zgarishi So`z moddiy tarkibining paydo bo`lishi So`z moddiy tarkibining qayta tuzilishi So`z moddiy tarkibining murakkablash uvi 2 Soddalashuv nima? Qo`sha negizi bilan yasama negizini tub negizga o`tishi Tub negizlarining yasama negizlarga o`tishi Qo`shma negizini tub aylanishi Ikki so`zni bir so`zga aylanishi 1 Qayta tuzilishning to`g`ri ta`rifi berilgan qatorni toping? Birdan ortiq morfemalar birlashganda yangi bir So`zdagi morf`malarnin g chegarasini o`zgarishi va Morfemalar tartibining o`zgarishi natijasida Morfemalar chegarasi o`zgarsa-da, ma`nosi 148
paydo bo`lishi buning natijasida yangi affikasal morfemalarnin g paydo bo`lishi. yangi affiksal morfemalar ning paydo bo`lishi o`zgarishiga olib kelamaydigan yangi morfemalarini ng paydo bo`lishi Murakkablashuv deganda- bir morfemali so`zlarni ikki yoki undan ortiq morfemali so`zlarga o`tishi bir morfemali so`zlarni ikki yoki undan ortiq so`zliarga aylanishish bir morfemali so`zlarni murakkab so`zlarga aylantirishi bir morfemali so`zlarni ko`p morfemaga aylanishi 1 Grammatik ma`no deb nimaga aytiladi? Turli grammatik munosabatlarni ifodalaydi bir so`zni ikkinchi so`zga bo`lgan munosabatini, so`zni shaxsga, songa zamonga bo`lgan aloqasini ifodalaydi Tashqi dunyodagi voqea-hodisa yoki narsaga aloqador yakka ma`no Bir so`zni ikkinchi so`zga ifodalanishi So`zni shaxsga, zamonga, songa aloqasini ifodalanish 1 Suppletivizim hodisasi qanday hodisa? Bir so`zning grammatik formalari faqat bir o`zakdan yasaladi Bir so`zning grammatik formalari ikki so`zdan yasaladi Bir so`zning grammatik formalari har xil o`zaklardan yasaladi Bir so`zning grammatik formalari ych o`zakdan yasaladi 1 Grammatik kategoriyaga berilgan to`g`ri ta`rifni topihg? Umumiy grammatik ma`noni tashkil etuvchi xususiy ma`nolarning mantiqiy yig`indisi Umumiy grammatik ma`noga birlashuvchi xususiy ma`nolarning doimiy va zaruriy aloqadorligi Umumiy Grammatik ma`noga birlashuvchi xisusiy ma`nolarnin g bir-biriga zidligi Umumiy grammatik ma`noni tashkil etuvchi (hususiy ma`nolarni tashkil etuvchi xususiy ma`nolarning bir-biriga zid kelishi, bir- birini inkor qilis) 1 Melodika nima? Ovozning ko`tarilib pasayishi Bo`g`inlarning jarangdorligi Ovozlarning qat`iy ritm bilan takrorlanishi Ton balandligining o`zgarrishi asosida ma`noning o`zgarishi 1 Takror deganda nimani tushunasiz? Grammatik ma`noni ifodalash uchun so`zni ikki martta takrorlash Grammatik ma`noni ifodalash maqsadida so`z yoki uning birir Grammatik ma`noni ifodalash uchun biror ikki martta takrorlash Grammatik ma`noni ifodalash uchun biror birikmani takrorlash 149
marta qaytarish 1 Ichki fleksiya deganda nimani tishunasiz? O`zakka turli so`z o`zgartiruvchi qo`shimchalarn ing qo`shilishi Turli grammatik ma`nolarini ifodalash uchun so`z tarkibidagi tovushlarning o`zgarishini Turli grammatik ma`nolarini ifodalash uchun so`zning moddiy tarkibini o`zgartirishn i Biror grammatik ma`noni ifofalash uchun o`zakka so`z o`zgartiruvchil arning 2 Grammatik kategoriyalar ifodalanishi usuliga ko`ra quyidagi turlarga bo`linadi? Sintetik, analitik, juft Sintetik, analitik, aralash analitik, sintetik, jift va takroriy Sintetik, analitik, takroriy 2 Grammatik son kategoriyasi qaysi so`z turkumlariga xos? Ot, olmosh, fe`l Olmosh, fe`l, sifat, son Fe`l, sifat, son, ot Ot, sifat, son, olmosh 2 So`zlarni turkumlarga ajratishda quyidagi belgilar hisobga olinadi? So`zni leksik– grammatik ma`nosi So`zning grammatik shakli va sintaktik vazifalari So`z yasovchi morfemalari So`zning distribusiyasi 2 So`zning leksik-grammatik ma`nosi qanday tushuniladi? So`zning aniq ma`nosi So`zning umumiylashm a ma`nosi So`zninh leksik ma`nosi so`zning ayrim guruhlarga xos ma`nosi 2 Suffiks nima? ort qo`shimcha Old qo`shimcha C. qo`shimcha D. to`g`ri javob yo`q 2 So`zlarning gapdagi o`rni, gap bo`laklari nuqtai nazaridan bajaradigan vazifasi qanday vazifaga taalluqli? Morfologik Fonetik Leksik Grammatik 1 So`zlarning distributsiyasi deganda nimani tushunasiz? Gapdagi vazifasini Yasovchi qo`shimchalar ni qabul qilish imkoniyatini So`z o`zgartiruvc hi qo`shimcala rni qabul qila olish imkoniyatini Boshqa so`zlar bilan birika olish imkoniyatini 2 Semasioligiyaning o`rganish ob`ekti nima? So`zlarning kelib chiqish tarixini o`rganadi So`zlarni fonetik jihatdan o`rganadi Til birliklarini ma`no jihatidan o`rganadi Atoqli otlarni o`rganadi 2 Leksikolografiya nimani o`rganadi? O`lashgan o`zlarni o`rganish O`z qatlam so`zlarini o`rganish Lo`g`at tuzish qatlamalarin i o`rganish Antroponimlar ni o`rganish 2 Onomosiologiya nimani o`rganadi So`zlarni morfoligik jixatdan o`rganadi Narsa va hodisalarga nom berish jarayonini o`rganadi Tilning tarihiy bosin o`tgan yo`lini o`rganadi Lug`at tuzish bilan shug`ulanadi 2 Ma`no qanday jixatlarning birligidan iborat bo`ladi? Shakl, narsa, hodisa Shakl, mazmun, Shakl, narsa, Shakl, hodisa, narsa 150
mazmun 2 Tillardagi so`zlar qanday munosabatlarga kirishadi? O`zi anglatgan predmet va hodisaga Inson fikriga, hissiyotiga, hoxish istaklariga Boshqa so`zlarga gapdagi vazifasiga 2 Denotativ munosabat nima? So`z ma`nosining shaklga munosabati So`z ma`nosining boshqa so`zga munosabati So`z ma`nosining predmetga bo`lgan munosabati So`z ma`nosining belgiga bo`lgan munosabati 2 Signifikativ munosabatning to`g`ri ta`rifini toping? Ma`noning tushunchaga munosabati Ma`noning so`zga bo`lgan munosabati Ma`noning harakatiga bo`lgan munosabati Ma`noning turli hodisalarga bo`lgan munosabati 2 Struktural munosabat qanday munosabat? Bir ma`noning tushunchaga bo`lgan munosabati Bir ma`noning boshqa ma`noga bo`lgan munosabati Bir ma`noning harakatiga bo`lga munosabati Bir ma`noning bekgiga bo`lga munosabati 2 Leksik ma`no quyidagi turlariga bo`linadi? Atash, ko`rsatish, to`gri, aniq Atash, ko`rsatish, aniq, to`g`ri Ko`rsatish, atash, to`gri, ko`chma Ko`rsatish, atash, to`g`ri, leksik 2 Atash ma`nosi deganda nimani tushunasiz? Narsa va hodisalarni atash harakat va holatni Belgi-sifat va darajani hamma javoblar to`g`ri 2 Ko`rsatish ma`nosi qanday ma`no? Narsa va hodisalarni atash imkoniyatiga ega bo`lmaslik natijasida ularni faqat ko`rsatish ma`nosi Shaxs nomi o`rnida qo`llanadigan so`zlar ma`nosi Predmet nomi o`rnida qo`llanadiga n so`zlar harakat va holat nomi o`rnida qo`llanadigan so`zlar ma`nosi 2 Istioraning ta`rifi qaysi javobda to`g`ri berilgan? Umumiy belgisi asosida bir so`z bilan ikkinchisini atash Bir-biriga o`xshashligi asosida bir so`z bilan ikkinchisini atash Doimiy aloqadorligi asosida bir so`z bilan ikkinchisini atash Qarindoshlik belgilari asosida bie so`z bilan ikkinchisini atash 2 Metonimik ma`no ko`chish deb nimaga aytiladi? Narsa va hodisalarning makon va zamondagi o`zaro doimiy bog`lanishi asosida birining nomini, boshqasiga ko`chirish Narsalarning o`zaro aloqadorligi asosida ma`noning ko`chishi So`zlarni ko`chma ma`noda qo`llash orqali ma`noning ko`chishi Ikki predmetning o`xshashligi asosida ma`noning ko`chishi 2 Sinekdoxa nima? Butun va unung orasidagi munosabat Bir predmetni atash orqali boshqasini anglatish Predmetni ayrim ishoralar orqali Predmetni ayrim belgilari orqali anglatish 151
2 Leksik ma`noning kengayishi deb nimaga aytiladi? So`zning semalarini rivojlanib, boshqa semalariga nisbatan etakchi o`rinni egallash Ayrim cemalarning ustun darajada rivojlantirib ketishi Til ayrim semalarini rivojlantiris hga o`rin berishi Faol semalar paydo bo`lishi va natijada etakchi o`rinni egallash 2 Leksik ma`noning torayishi deganda nimani tushunasiz? Umumlashtiruv chi so`zning ayrim, hususiy ma`noni ifodalash So`zning ayrim semalarining iste`moldan chiqib ketishi So`zning hamma semalarinin g bir so`zga jamlanishi So`zning ma`nosini nutqda chegaralanishi 2 Omofonlar nima? Yozilishi va talaffuzi bir xil so`zlarga aytiladi Yozilishi har xil , talaffuzi bir xil so`zlarga aytiladi Yozilishi bir xil, talaffuzi har xil so`zlarga aytiladi Yozilishi va talaffuzi har xil bo`lgan so`zlarga, aytiladi 2 Omografga berilgan to`g`ri ta`rifni toping? Bir xil, o`qiladigan so`zlar Bir xil yozilib, har xil o`qiladigan so`zlar Har xil yoziladigan so`zlar Har xil yozilib, bir xil yoziladigan so`zlar 2 So`z yasash quyidagi yo`llar bilan amalga oshiriladi Affiksatsiya, kompozitsiya, infikslar yordamida Suffukslar, konversiya, prefikslar yordanida Kompozitsi ya, konversiya, suffikslar yordamida Affiksatsiya, kompozitsiya, konversiya yordamida 2 Modallar nima? Fikrning tasdig`i Fikrning inkori Tasdiq bilan inkor orasidagi turli munosabatla r Faqat tasdiqning bayoni 2 Temaga berilgan to`g`ri tavsif qaysi? gapning mazmunini asoslaydigan hukm gapning mohiyatidan kelib chiqadigan mantiqiy xuloisa gapdagi hukmning sub`ektini ifodalovchi so`z gapning asosini tashkil etuvchi falsafiy kategoriya 2 Rema deb nimaga aytiladi? Gapdagi hukmning predikatini anglatgan so`z Gapda ega bilan kesimni munosabatga kirituvchi vosita gapda ega bilan kesimning sonda mosligini ta`minlovchi omil Hamma javoblar to`gri 3 Nutqning eng katta bo`lagi qaysi? Gap So`z birikmasi Matn Mikromatn 3 Leksikografiyasning o`rganish ob`ekti to`g`ri berilgan qatorni toping? Imlo Lug`atshunosli k Tarixiy manbalar Grammatik qoidalar 3 So`zlar shakl va ma`no munosabatiga ko`ra quyidagi turlarga bo`linadi Sinonimlar,om onimlar,omogr aflar Sinonimlar,par onimlar,antoni mlar Omonimlar, antonimlar cloformalar Antonimlar,si nonimlar,paro nimlar 3 Leksikografiya nima? Lo`g`at tuzsh ishlari Mantiqiy birlik Narsani nomi So`zlar ma`noni 152
S zga berilgan t g`ri ta`rifni toping? So`z fonetik jihatdan shakllangan bir butunlik bo`lib, leksik ma`noga ega So‘z fonetik jihatdan shakllangan bir butunlikdir So`z fonetik jihatdan shakllangan bo`lishi bilan birga sintaktik vazifa bajarilishi kerak So`z fonetik jihatdan shakllangan bir butunlik bo`lib, morfemalarda n tarkib topadi 3 Sosiolingvistika nimani o`rganadi? Tilning jamiyatdagi rolini oshirish Til va jamiyat orasidagi o`zaro munosabatni faollashtirish Tilda millatning ijtimoiy guruhlanishi munosabati bilat bo`lgan farqlar Tilni rivojlantirish xususida kechadigan eng zaruruy omillarni topish 3 . Predikativ aloqa beradigan to`g`ri ta`rifni toping A. Kesim ega bilan aloqaga kirishadigan aloqa Ega va kesim orasidagi aloqa . Kesimning turli grammatik vositalar bilan egaga mosligi Eganing kesimni o`ziga moslashtiruvc hi sintaktik aloqasi 3 Gapda so`zlarni bir-biriga bog`laydigan vositalar qaysilar . Grammatik affikslar, so`z tartibi, ohang, urg`u Grammatik affikslar, melodika, urg`u , so`z tarkibi . Yordamchi so`zlar, so`z tartibi yordamchi so`zlar, ohang . Grammatik affikslar, so`z tartibi, yordamchi so`zlar, ohang 3
guruhlardan tashkil topgan? Xind, german, roman, boltiq, slavyan eron, turk, boltiq, slavyan German, roman, chuvash,gag auz, tatar 3 . Matn mazmuni nima? . Matndan o`rin olgan ma`lumot, axborot Matn birliklariga xos axborot . Matnning yaqinlashish i bilan bog`liq kategoriya matn qismlari o`rtasidagi bog`liqlikni ta`minlovchi leksik vositalar 3 In finitiv nima? B va C javoblar to`g`ri . Noaniq forma Fe`l formasi Ko‘plik forma 3 . O`zbek tili turkiy tillar oilasining qaysi guruhiga mansub? . Qipchoq guruhining qarluq bo`limiga . Uyg`ur- ug`uz guruhiga Bulg‘or guruhiga . O`G~ `uz guruhining o`g`uz- turkman guruhiga 3 . Morfologik jihatdan o`zbek tili qaysi tilga mansub? . Flektiv O`zak tillar .Agglyutinat iv Mujassamlanti ruvchi 3 Orfografiya qanday prinsplarga ko`ra tayanib ish ko`radi? fonetik, leksik, sintaktik grafik fonologik, morfologik, leksik fonetik tarihiy, simvolik leksik . tarixiy fonetik, morfologik, simvolik 3 Logografik yozuv boshqa yozuvlardan qanday farq qilinadi? Chiroyli yozish bilan Yozish qulaylik bilan So`zning ma`nosini aniq aks ettirish Qadimiyligi bilan 3 So`zning leksik ma`nosi? Grammatik Grammatik Lo`g`aviy Qo`shimcha 153
ma`no ma`no ma`no 3 So`zlar shakl va ma`no munosabatiga ko`ra qo‘yidagi turlarga bo`linadi? . Sinonimlar, omonimlar, omograflar Sinonimlar, paronimlar, antonimlar Sinonimlar, antonimlar, omonimlar Nutqning eng katta bo`lagi qaysi? Gap So`z birikmasi Qo`shma gap Tarixiy manbalar 3 Ega bilan sub`ekt, kesim bilan doim teng kelaveradimi? Ha Yo`q Sub`ekt bilan predikat falsafiy kategoriyala r bo`lib, ular o`zgaruvchi bo`lganligi uchun to`g`ri keladi Ba`zan to`g`ri keladi 3 Tilshunoslikda tema qanday tushunchani bildiradi? Matnning asosiy rejasi Eski axborotning davomiyligini Yangi axborotninh asosiy Yangi va eski axborotlar 3 Matnning turlari qaysi qatorda to`g`ri ko`rsatilgan? Og`zaki, yozma, epigrafik Epigrafik, bosma, numizmatik Og`zaki, yozma Yozma, poleografik 3
qanday nomlanadi? Sinonim morfemalar LMorfemalarn ing ko`rinishlari Morfemanin g turlari Allomorflar 3 Anglatgan ma`nosiga ko`ra morfemalar qanday turlarga bo`linadi? O`zak morfemalar, so`z yasovchi, affiksal morfemalar O`zak morfemalar, grammatik affiksal morfemalar Affiksal morfemalar, so`z o`zgartiruvc hi affiksal morfemalar Leksik morfemalar, affiksal morfemalar 3 Soddalashuv, murakkablashuv, qayta tuzilish kabi o`zgarishlar tilda qanday hodisa deb ataladi? So`z moddiy tarkibining paydo bo`lishi So`z moddiy tarkibining o`zgarishi So`z moddiy tarkibining qayta tuzilishi So`z moddiy tarkibining murakkablash uvi 3 Soddalashuv nima? Tub negizlarining yasama negizlarga o`tishi Qo`sha nigizi bilan yasama nigizini tub nigiziga o`tishi Qo`shma nigizini tub aylanishi Ikki so`zni bir so`zga aylanishi 3 Qayta tuzilishlining to`g`ri ta`rifi berilgan qatorni toping? So`zdagi morfe`malarnin g chegarasini o`zgarishi va buning natijasida yangi affikasal morfemalarnin g paydo bo`lishi. Morfemalar tartibining o`zgarishi natijasida yangi affiksal morfemalarnin g paydo bo`lishi Birdan ortiq morfemalar birliki yangi bir morfemani paydo bo`lishi Morfemalar chegarasi o`zgarsa-da, ma`nosi o`zgarishiga olib kelamaydigan yangi morfemalarini ng paydo bo`lishi 3 Murakkablashuv deganda bir morfemali so`zlarni ikki yoki undan bir morfememali so`zlarni ikki bir morfemali so`zlarni Bir morfemali so`zlarni ko`p morfemaga 154
so`zlarga o`tishi yoki undan ortiq so`zliarga aylanishish murakkab so`zlarga aylantirishi aylanishi 3 Grammatik ma`no deb nimaga aytiladi? Tashqi dunyodagi voqea-hodisa yoki narsaga aloqador yakka ma`no Turli grammatik munosabatlarn i ifodalaydi bir co`zni nkkinchi so`zga bo`lgan munosabatini, so`zni shaxsiga, songa zamonga bo`lgan aloqasini ifodalaydi Bir so`zni ikkinchi so`zga ifodalanishi So`zni shaxsga, zamonga, songa aloqasini ifodalanish 3 Grammatik kategoriyaga berilgan to`g`ri ta`rifni topihg? Umumiy grammatik ma`noni tashkil etuvchi (xususiy ma`nolarni tashkil etuvchi xususiy ma`nolarning bir-biriga zid kelishi, bir- birini inkor qilishi) Umumiy grammatik ma`noni tashkil etuvchi xususiy ma`nolarning mantiqiy yig`indisi Umumiy grammatik ma`noga birlashuvchi xususiy ma`nolarnin g doimiy va zaruriy aloqadorligi Umumiy Grammatik ma`noga birlashuvchi xisusiy ma`nolarning bir-biriga zidligi 2 Soddalashuv nima? Qo`sha nigizi bilan yasama nigizini tub nigiziga o`tishi Tub negizlarining yasama negizlarga o`tishi Qo`shma nigizini tub aylanishi Ikki so`zni bir so`zga aylanishi 2 Qayta tuzilishlining to`g`ri ta`rifi berilgan qatorni toping? Birdan ortiq morfemalar birliki yangi bir morfemani paydo bo`lishi So`zdagi morf`malarnin g chegarasini o`zgarishi va buning natijasida yangi affikasal morfemalarnin g paydo bo`lishi. Morfemalar tartibining o`zgarishi natijasida yangi affiksal morfemalar ning paydo bo`lishi Morfemalar chegarasi o`zgarsa-da, ma`nosi o`zgarishiga olib kelamaydigan yangi morfemalarini ng paydo bo`lishi 2 Murakkablashuv deganda- bir morfemali so`zlarni ikki yoki undan ortiq morfemali so`zlarga o`tish bir morfememali so`zlarni ikki yoki undan ortiq so`zliarga aylanishish bir morfemali so`zlarni murakkab so`zlarga aylantirishi bir morfemali so`zlarni ko`p morfemaga aylanishi 2 Grammatik ma`no deb nimaga Turli Tashqi Bir so`zni So`zni 155
grammatik munosabatlarni ifodalaydi bir co`zni nkkinchi so`zga bo`lgan munosabatini, so`zni shaxsiga, songa 2zamonga bo`lgan aloqasini ifodalaydi dunyodagi boqea-xodisa yokinarsaga aloqador yakka ma`no ikkinchi so`zga ifodalanishi shaxsga, zamonga, songa aloqasini ifodalanish 2 Suppletivizim xodisasi qanday hodisa? Bir so`zning grammatik formalari faqat bir o`zakdan yasaladi Bir so`zning grammatik formalari ikki so`zdan yasaladi Bir so`zning grammatik formalari har xil o`zaklardan yasaladi Bir so`zning grammatik formalari ych o`zakdan yasaladi 2 Grammatik kategoriyaga berilgan to`g`ri ta`rifni toping? Umumiy grammatik ma`noni tashkil etuvchi xususiy ma`nolarning mantiqiy yig`indisi Umumiy grammatik ma`noga birlashuvchi xususiy ma`nolarning doimiy va zaruriy aloqadorligi Umumiy Grammatik ma`noga birlashuvchi xisusiy ma`nolarnin g bir-biriga zidligi Umumiy grammatik ma`noni tashkil etuvchi (hususiy ma`nolarni tashkil etuvchi xususiy ma`nolarning bir-biriga zid kelishi, bir- birini inkor qilis) 2 Melodika nima? Ovozning ko`tarilib pasayishi Bo`g`inlarning jarangdorligi Ovozlarning qat`iy ritm bilan takrorlanishi Ton balandligining o`zgarrishi asosida ma`noning o`zgarishi 2 Takror deganda nimani tushunasiz? Grammatik ma`noni ifodalash uchun so`zni ikki marta takrorlash Grammatik ma`noni ifodalash maqsadida so`z yoki uning biror bo`g`inini ikki marta qaytarish Grammatik ma`noni ifodalash uchun biror gapni ikki marta takrorlash Grammatik ma`noni ifodalash uchun biror birikmani takrorlash 2 Ichki fleksiya deganda nimani tishunasiz? O`zakka turli so`z o`zgartiruvchi qo`shimchalarn ing qo`shilishi Turli grammantik ma`nolarini ifodalash uchun so`z tarkibidagi tovushlarning o`zgarishini Turli grammatik ma`nolarini ifodalash uchun so`zning moddiy tarkibini o`zgartirishn i Biror grammatik ma`noni ifofalash uchun o`zakka so`z o`zgartiruvchil arning 156
Grammatik kategoriyalar ifodalanishi usuliga ko`ra quyidagi turlarga bo`linadi? Sintetik, analitik, juft Sintetik, ayalitik, aralash analitik, sintetik, jift va takroriy Sintetik, ayalitik, takroriy 2 O`zbek tilida mavjud bo`lgan grammatik kategoriyalar berilgan qatorni toping? Egalik,son,jins Kelishik,daraj a,aniqlik Jins,aniqlik Son,jins,egalik 2 Grammatik son kategoriyasi qaysi so`z turkumlariga xos? Ot, olmosh, fe`l Olmosh, fe`l, sifat, son Fe`l, sifat, son, ot Ot, sifat, son, olmosh 2 So`zlarni turkumlarga ajratishda quyidagi belgilar hisobga olinadi? So`zni leksik– grammatik ma`nosi So`zning grammatik shakli va sintaktik vazifalari So`z yasovchi morfemalari So`zning distributsiyasi 2 So`zning leksik-grammatik ma`nosi qanday tutuniladi? So`zning aniq ma`nosi So`zning umumiylashm a ma`nosi So`zninh leksik ma`nosi so`zning ayrim guruhlarga xos ma`nosi 2 So`zlarning distribsiyasi deganda nimani tushunasiz? Gapdagi vazifasi Yasovchi qo`shimchalar ni qabul qilish imkoniyatini So`z o`zgartiruvc hi qo`shimcala rni qabul qila olish imkoniyatini Boshqa so`zlar bilan birika olish imkoniyatini Semasioligiyaning o`rganish ob`ekti nima? Til birliklarini ma‘no jihatdan o‘rganadi. So`zlarni fonetik jixatdan o`rganadi So`zlarning kelib chiqish tarixini o`rganadi Atoqli otlarni o`rganadi 2 Leksikolografiya nimani o`rganadi? O`lashgan o`zlarni o`rganish O`z qatlam so`zlarini o`rganish Lo`g`at tuzish qatlamalarin i o`rganish Antroponimlar ni o`rganish 2 Onomosiologiya nimani o`rganadi Narsa va hodisalarga nom berish jarayonini o`rganadi So‘zlarni morfologik jihatdan o‘rganadi Tilning tarihiy bosib o`tgan yo`lini o`rganadi Lug`at tuzish bilan shug`ulanadi 2 Ma`no qanday jixatlarning birligidan iborat bo`ladi? Shakl, narsa, hodisa Shakl, mazmun, narsa Shakl, narsa, mazmun Shakl, hodisa, narsa 2 Tillardagi so`zlar qanday munosabatlarga kirishadi? O`zi anglatgan predmet va xodisaga Inson fikriga, hissiyotiga, hoxish istaklariga Boshqa so`zlarga gapdagi vazifasiga 2 Denotativ munosabar nima? . So`z ma`nosining shalga munosabati So`z ma`nosining boshqa so`zga munosabati So`z ma`nosining predmetga bo`lgan munosabati So`z ma`nosining belgiga bo`lgan munosabati 2 Signifikativ munosabatning to`g`ri ta`rifini toping? . Ma`noning tushunchaga munosabati Ma`noning so`zga bo`lgan munosabati Ma`noning harakatiga bo`lgan munosabati Ma`noning turli hodisalarga bo`lgan munosabati 2 Struktural munosabat qanday Bir ma`noning Bir ma`noning Bir Bir ma`noning 157
tushunchaga bo`lgan munosabati boshqa ma`noga bo`lgan munosabati ma`noning harakatiga bo`lga munosabati hodisaga bo`lgan munosabati 2 Leksik ma`noning kengayishi deb nimaga aytiladi? So`zning semalarini rivojlanib, boshqa semalariga nisbatan etakchi o`rinni egallash Ayrim semalarning ustun darajada rivojlantirib ketishi Til ayrim semalarini rivojlantiris hga o`rin berishi Faol semalar paydo bo`lishi va natijada etakchi o`rinni egallash 3 Leksik ma`noning torayishi deganda nimani tushunasiz? Umumlashtiruv chi so`zning ayrim, hususiy ma`noni ifodalashi So`zning ayrim semalarining iste`moldan chiqib ketishi So`zning hamma semalarinin g bir so`zga jamlanishi So`zning ma`nosini nutqda chegaralanishi 3 Omofonlar deb? Yozilishi har xil , talaffuzi bir xil so`zlarga aytiladi Yozilishi va talaffuzi bir xil so‘zlarga aytiladi Yozilishi bir xil, talaffuzi har xil so`zlarga aytiladi Yozilishi va talaffuzi har xil bo`lgan so`zlarga, aytiladi 1 So`z yasash quyidagi yo`llar bilan amalga oshiriladi Affiksatsiya, kompozitsiya, infikslar yordamida Suffukslar, konversiya, prefikslar yordanida Kompozitsi ya, konversiya, suffikslar yordamida Affiksatsiya, kompozitsiya, konversiya yordamida 1 Til nima uchun ijtimoiy hodisa hisoblanadi? Chunki til jamiyat a‘zolarining asosiy muomala vositasidir chunki u jamiyat taraqqiyoti, mehnat faoliyati jarayonida vujudga keladi chunki u jamiyat taraqqiyotid a etakchi vositadir chunki u jamiyat taraqqiyotini belgilovchi asosiy omil 1 Millatning shakllanishi uchun quyidagi shartlar bo`lishi kerak : umumiy hudud, umumiy chegara, umumiy til umumiy hudud, umumiy til, umumiy madaniyat va ma`naviy birliklar umumiy madaniyat, umumiy ma`naviyat birliklari, umumiy til umumiy hudud, umumiy til , umumuiy ma`naviyat 1 Til boshqa aloqa vositalaridan qo`yidagi belgisi bilan farqlanadi: barcha javoblar to`g`ri fikr va hissiyotni ifodalash ob`ektiv borliqni aks ettirish ijtimoiyligi 1 Tilga berilgan to`g`ri ta`rifni toping? jamiyat tafakurini rivojlantirishni ta`minlovchi, avlodddan- avlodga madaniy tarixiy an`analarni etkazuvchi vosita o`ziga xos semiologik sistemaning hosilasi va moddiylikka ega shakl o`ziga xos semiologik sistema va jamiyatda asosiy hamda eng muhim fikr almashish quroli jamiyat tafakurining rivojlanishini ta`minlashdagi muhim omil 1 Til va jamiyat orasidagi bog`liqlik qo`yidagi omillar bilan til faqat jamiyatda, til jamiyat bilan paydo bir jamiyatda til jamiyatni paydo 158
odamlar orasida mavjud bo`lgan ijtimoiy quroldir bo`lganidek, jamiyat bilan birga bo`ladi bir necha tillar mavjud bo`lishi mumkin bo`lishida muhim o`rin tutadi 1 Tilning paydo bo`lishini qo`yidagi farazga bog`lash o`rinlimi? mehnat jarayonida va mehnat bilan birgalikda taraqqiy qilinganligi mehnat chaqiriqlari ijtimoiy kelishuv tovushga taqlid 1 Nutq fonetik jihatdan qanday birliklarga bo`linadi? fraza, takt, bo`g`in, nutq tovushlar gap so`z birikmasi, so`z,morfema gap, fraza, takt, nutq tovushlari so`z birikmasi, fraza, morfema, morf 1 Yangi sheva va tillarning paydo bo`lishiga nima sabab bo`lgan? so`zlashivchi insonlar sonining ortib ketishi vaqt o`tishi va masofaning kengayib ketishi urush va bosqinlar yangi so`z va so`z birikmalarinin g paydo bo`lishi 1 Farqlash vazifasi nima? tili birligini ifodalash va farqlash tilning shevalarga parchalanishi bir tildagi dialektlar orasidagi farqlar qarindosh tillarning bir- biridan farqi 1 Substrat hodisasi deb nimaga aytiladi? G`olib tilra mag`lub tilning qoldirgan izlari Mahalliy til fonetik va grammatik jihatdan g`olib tilga tobe bo`lishi Kelgindilar tili mahalliy tilni siqib chiqarishi Mahalliy til kelgindilar tilini siqib chiqarishi 1 Syperstrat hodisasi deb nimaga aytiladi? Mahalliy tining barcha lingvistik xususiyatlatinin g o`zgarib ketishi Mahalliy til g`olib tildan ustun kelishi Kelgindilar tilining ba`zi xususiyatlari mahalliy tilga o`tishi G`olib tilra mag`lub tilning qoldirgan izlari 1 Fonemaning to`g`ri ta`rifi berilgan qatorini toping? Nutqning eng kichik ma`no anglatmaydiga n birligidir Moddiylikka ega invariant hodisasi Faqat talaffuzda ishtirok etadigan birlik Moddiylikdan holi bo`lsa-da, yozma nutq orqali voqealashadig an birlik 1 Tovushlarning akustik xususiyatlari nima? Ularning fizik xususiyatlari, ya`ni quloqqa chalinishi, eshitila olish xususiyatlari Ma`no anglatishga ishtirok etadigan ovoz Tovush paychalari orqali hosil bo`ladigan shovqin Tovush paychalari tebranishi natijasida paydo bo`ladigan shovqin 1 Tovushlarning ko`chi deb nimaga aytiladi? Tovush to`lqininig tebranish kengligi Havo oqimining qarshilik ko`rsatayotgan nutq organlariga kuch bilan Havo oqimining zarbasi natijasida paydo bo`ladigan nutq birligi Havo oqimi bilan quloqqa chalinadigan ovoz 159
1 Amplituda deb nimaga aytiladi? Tovush tulqininng dastlabki holatidan tebranishning yuqori va pastki nuqtasiga bir marta borib kelishi Tebranish natijasida paydo bo`lgan nutq birligi o`lchovi Tebranayotg an jisimning harakatidan boshlab ohirgi nuqtasigach a bo`lgan tebranish natijasi Tebranish bilan birga ovoz va shovqinning ishtirokini o`lchov mezon 1 Tovush kuchi nima bilan o`lchanadi? Gerts Desibal Vatt Amplituda Aktiv nutq organlari qo`yidagilar Til, lablar yumshoq tanglay, tovush paychalari Til, lab, bo`g`iz, yumshoq, tanglay Lab, til, tovush paychalari, milk Tovush paychalari, bo`run bo`shlig`i, lablar, til 1 Nutq tovushlari ekskursiyasi nima? Nutq organlarining talaffuzdagi ishtiroki Nutq organlarining talaffuzidagi faol ishtiroki Nutq organlar talaffuzining birinchi bocqichi Nutq organlarining talaffuzida ishtirok etmasligi 1 Reduksiya nima? Nutq organlarining to`g`ri talaffuzi Nutq organlarining talaffuzga ishtirok etmasligi Nutq organlarinin g talaffuzda o`z joyiga qaytish Nutq organlarining talaffuzdagi faol ishtiroki 1 Unli tovushlai to`g`risi tasnif qilingan qatorni toning Tilning goriaontal, vertikal holatiga ko`ra va tishlarning ishtirokiga ko`ra Tilning gorizontal, vertika; va laborantning ishtirokiga ko`ra Tilning vertical, gorizantal va yuqori jag` Harakatiga ko`ra Tilning gorizantal, vertical Harakati va lablarning ishtirokiga ko`ra 160
161
162
163
164
http://fayllar.org Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|