Qafqazin strateji TƏDQİqatlari institutu oleq Kuznetsov Mərkəzi Qafqaz: sivilizasiyaların toqquşmasına retrospektiv baxış
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü
- Oleq Kuznetsov
11 Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü ar tıq davam edən strateji varisliyi müşahidə edilməkdədir və bu mə na da müasir Rusiya Federasiyası həm Sovet İttifaqının, həm də Ru siya imperiyasının tam hüquqlu varisidir. Amma bu heç də təəc cüb lü deyildir, çünki Rusiya kimi geniş miq- yas lı dövlət üçün xa rici sabitliyin qorunub saxlanılması mən- tiqi xarici siyasət xət tin də varisliyi bir zərurət kimi irəli sürür. Bu gün həmin xa ri ci siyasət xəttinin (eləcə də xarici siyasət prio ri tetlərinin) dəyiş di ril məsi bəlkə də mümkündür, lakin bu də yişiklik yalnız qonşu öl kə lərin strateji maraqlarını nəzərə alan təkamül yolu ilə həyata keçirilə bilər. İkincisi, tədqiqatımızın ərazi sərhədləri barəsində da- nı şar kən biz «Zaqafqaziya» terminini əvvəllər Rusiya im- pe ri yasının tər kibinə daxil olmuş müasir Mərkəzi və Cə- nubi Qafqaz əra zi lə rinin məcmusuna (E.R.İsmayılovun və V.Q.Pa pavanın me to do lo giyasında), o cümlədən həm su- ve ren Azər baycan, Ermənistan və Gürcüstan dövlətlərinin, həm də qismən tanınmış Abxaziya və Cənubi Osetiya döv- lət lərinin, özbaşına elan olunmuş «Dağ lıq Qarabağ Res pub- li ka sı»nın, habelə 1919–1923-cü illərin İs tiq lal savaşı nə- ti cə sində yenidən Türkiyə Respublikasına bir ləş di ril miş Art vin və Qars tarixi vilayətlərinin ərazilərinə aid edə cəyik. Bu mənada «Zaqafqaziya» termini də regionşünaslıq kon tek- stinə deyil, sırf politoloji kontekstə malikdir və biz bu ter mi- ni müasir Mərkəzi və Cənubi Qafqaz ərazilərinin Azər bay can və Gürcüstan politoloqları tərəfi ndən qəbul edilmiş ümu mi anlamının sinonimi kimi işlədirik 1 . Odur ki, politoloji qiy mət- lər üçün «Zaqafqaziya» terminindən, regionşünaslıq mə sə lə- lə rini nə zər dən keçirmək üçün müvafi q olaraq «Mərkəzi Qaf- qaz» və «Cə nubi Qafqaz» terminlərindən istifadə edə cə yik. 1 Bax: Исмаилов Э.Р., Папава В.Г. Центральный Кавказ: исто- рия, политика, экономика. Москва: Мысль, 2007. 12 Oleq Kuznetsov «Slavyan» Avropasında Rusiyanın geosiyasi hegemonluq iddiaları Mərkəzi və Cənubi Qafqaz ərazilərindən ibarət olan Za qaf qa ziya regionu nəinki dünyanın bu hissəsində Ru si- ya nın geo si ya si maraqları vektorunun transformasiya də- yi şik lik lərinə mə ruz qal masının, həm də onun real xarici si ya sə tinin məz mu nu nun əməli surətdə mərhələ-mərhələ tə- ka mü lə uğ ra ma sı nın mümkünlüyünə əyani nümunədir. Biz ma ra ğı olan oxu cu la rın diqqətini bu məsələlərə cəlb et mək is tər dik. Əslində, bu gün deyə bilərik ki, Rusiya Za qaf qa zi- ya re gionunda öz prio ri tetlərinin qütblərini dünya si vi li za si- ya sı nın və dip lo mati ya sı nın tarixi baxımından sürətlə, lakin sı ra vi insanın nöq te yi-nə zə rindən ağır-ağır dəyişməyi başa çat dır maqdadır. Bu isə Ru si yanın siyasi isteblişmentindən nəin ki əsrlər boyu möv cud olmuş ideoloji stereotipləri ara- dan qaldırmağı, həm də on la rın əvəzinə prinsipcə yeni si ya- si-ideo loji imperativləri müəy yən ləş dir məyi obyektiv su- rət də tələb etmişdir və indi də tə ləb edir. Doğrudur, həmin im pe rativlərin açıqlanması həm Ru si ya ictimaiyyətinin, həm də bütövlükdə dünya birliyinin bu na ha zır olmaması üzün- dən qeyri-müəyyən vaxtadək təxirə salı nır. Ona görə də el mi nəzakət qaydalarını gözləyərək, biz Mər kə zi və Cə nubi Qaf- qaz mə kanında Rusiyanın xarici siyasət prio ri tet lə ri nin məz- mun tu tumunun yenidən dərk edilməsi prosesində bu cür «pa- ra diq ma dəyişikliyi»nin mövcudluğunu yalnız ehtimal edə bi lə rik. Öz nöqteyi-nəzərimizi əsaslandırmaq üçün müəyyən fak to lo ji və məntiqi dəlillər də gətirəcəyik Bütün Qafqaz, o cümlədən Zaqafqaziya regionuna Ru- si ya nın siyasi və hərbi-siyasi iddiaları XVIII əsrin sonuncu rü bün də ideoloji və hərbi-siyasi forma almışdır. İmperator II 13 Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü Ye ka te ri na nın tapşırığı ilə kansler, qraf A.A.Bezborodkonun işləyib ha zır la dığı «yunan layihəsi» deyilən layihə o vaxt Ru siya im pe ri ya sının xarici siyasət hədəfl əri sistemində üs- tün lük təşkil et mə yə başlamışdı 2 . Geniş miqyaslı «yunan layi həsi»ndə onun praktik həyata keçirilməsinin iki is ti qa- məti – hərbi-stra te ji və ideoloji istiqamətləri nəzərdə tu- tu lur du. Məcmu hal da bu iki is ti qamət uzun onilliklər və hət ta yüzilliklər üçün Ru si ya nın xarici si ya sə ti nin «cənub is ti qa məti»nin vektorunu müəy yən ləş dir miş di. Bu si ya sət- də Cə nubi Qafqaza birinci dərəcəli rol olmasa da, mühüm rol verilirdi. 1783-cü ildə Krım yarımadasının və Krım xanlığının Şi ma li Qara dəniz bölgəsindəki bütün qitə ərazilərinin Ru- si ya ya bir ləşdirilməsinin tam başa çatdırılması nəinki təbii hü dud lara – Qara dənizə və Dnestrə çıxış əldə edilməsi fak- tı hesabına im pe ri yanın cənub sərhədlərinin strateji təh lü kə- sizliyini təmin et di, həm də II Yekaterinanın uzaq məq sədlə- ri nin həyata ke çi ril mə sinin başlanğıcını qoydu. O vaxt Rusiya imperatriçəsi nə nə idi, Aleksandr və Konstantin Pavloviçlər adlı iki nəvəsi var dı. Birinci nəvəsini o, oğlu, böyük knyaz Pavel Petroviçin sü la lə varisliyi hüququna məhəl qoymadan, Ru siya taxtına ha zır la yır dı, ikinci nəvəsi üçün isə Yunanıstan kral taxtını nəzərdə tut muş du, baxmayaraq ki, o dövrdə Yu- na nıstan ərazisi Osmanlı im pe ri ya sının hakimiyyəti altında idi. Hətta Konstantin adı da ona təsadüfi verilməmişdi – Pa- leo loq lar nəslindən olan sonuncu Bizans imperatorunun adı belə idi. Bu imperatorun qızı Moskva böyük knyazı III İvan Vasilyeviçin arvadı olmuşdu. Yeni do ğul muş körpəni (söh- 2 Парсамов В.С. История России: XVIII – начало XX в. М.: Академия, 2007. Səh. 156. Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|