Qafqaz sorunu
Yüklə 396,2 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qafqaz Konfederasiyası ideyasının onun düĢündüyü kimi, Tür- kiyənin yaxĢı anladığımız çıxarlarına qarĢı yönəlmədiyini
52 Rusiya kimi bütün qurama dövlətlər dağılmalı idilər. Türk elləri isə oyanıb ulusalca yaşamağa, özgürlüyə yönəldilər. Bu baxışda idealla gerçək birləşirdi. Alman dövlətinə bənzər Turan dövlətinin yaradılması ilə «Türk ulusunun ünü ən yüksəyə çatar, onun içindəki böyük güc açılaraq dünyaya yeni uyqar dəyərlər verərdi». Bu ideal türk ulüslarının yurddaşlarını sözsüz devrimçiləş- dirirdi. Ancaq onlar ayrı-ayrılıqda qarşılarındakı yağıların çox böyük güclərinin qorxusundan özgürlükdən, bağımsızlıqdan söz belə açamazdılar. Bununla belə, onların kiçik ellər yox, ünlü tarixi, eləcə də gələcəyi olan çoxmilyonlu ulusun üyələri olmalarını anlamaları doğal olaraq umudlarını artırıb, yüzilin yağısı ilə dönmədən çatışmaya çağırırdı. Gerçəkdə isə türk ulusunun aydınları bu ideala çatmağa çalışdıqca öz uluslarının tarixləri, sosial özəlliklərilə yanaşı ulusal özgürlüyə onlardan qabaq çatmış ulusların yolunu da öyrənirdilər. Onlar bu öyrənmə ilə, eləcə də çağın etkilərindən, olaylarından siyasətdə, ideologiya alanında yavaş-yavaş, yuxarıda dediyimiz gerçək sonuclara çatdılar. Türkçülüyü yaymağın gerçək dəyərini daha yaxşı anlamağınız üçün sizə bir türk paşasının bir türk əskərinə özü- nün müsəlman yox, türk olduğunu necə çətinliklə anlatdığını danışacağam. – Sən hansı ulusdansan, Mehmet? – paşa yançısından sordu.
– Allaha şükür, müsəlmanam! – Mehmet cavab verdi. – Ancaq islam – dindir, mən isə səndən hansı ulusdan olduğunu soruram. – Mən müsəlmanam – əskər yenidən dedi. Paşa ona ulusun dinlə yox, dillə bəlirləndiyini, Mehmetin
53 dilinin türk dili, özünün də türk olduğunu anlatmağa başladı. Mehmetcik duruxdu. – Hə, Mehmetcik duruxma, sən də mənim kimi türksən. – Allah saxlasın, bu necə ola bilər, mənim paşam türk olsun!... – Mehmetcik gözlərini bərəldərək dilləndi. 20 il qabaq Rusiyanın yetərincə oxumuş «müsəlmanları- nın» çoxu belə gülünc, acı durumda idi. Ancaq indi «panturanizm»in etkisilə Sovet Rusiyasındakı müsəlmanlar, eləcə də «Osmanlılar» özlərini türk adlandırırlar. 54 V PANTURANĠZMĠN ĠKĠ AXINI Panturanizm axını böyüyüb siyasi düşüncənin bəlli siste- minə keçdikcə onda özəkçilərin romantik, federalistlərin
Birinci axının alman quramaçılarının ulusal baxışlarının bəlli etkisində olan öncülləri türk uluslarının qan qohum- luğunu, dillərinin elliklə yaxınlığını, eləcə də din birliyini uyğun siyasi birləşdirmələrlə bir türk dövlətinin yaradılması üçün yetərli görürdülər. Romantiklərin bu savaşçı-qat özəllikli, daha çox tutucu- avtoritar toplumsal-siyasi baxışı demokratik ovqatlı, liberal düşüncəli aydınlar arasında geniş yayılamazdı. Gerçəkci axın isə türkçülüyün yüksək idealları ilə çoşsa da, ondakı ulusal özünüanlamanın gerçəklərini romantik ar- zulardan daha çox dəyərləndirirdi. Türk uluslarının ulusal kültür çıxarlarının ortaqlığını anlayan gerçəkçi axın onları ortaq bir dövlətdə birləşdirməyin olmayacağını anlayırdı. O, üncə ayrı-ayrı türk ellərinin bağımsız dövlətlər qurub özgürlüyə qovuşmasına çalışırdı. Yeri gəlmişkən, kəsin bir siyasi proqrama dönməyən ilk axının Azərbaycan türkçülərini özünə çox da çəkmədiyini de- məliyik. Orta çağ dərəbəyliyinin dağıntıları üzərində gəlişən demokratik quruluşlu Azərbaycan toplumuna bütünlüklə tərs bir axının uğur qazanmayacağı bütünlüklə aydın idi.
55 Doğrudan da Azərbaycan siyasətçiləri, daha çox da «Mü- savat»ın başçıları gerçəkdən uzaq, ayağı altında yer olmayan romantik panturanizmə qarşı idilər. Tərsinə, onların düĢüncəsincə Qafqaz uluslarının konfederasiyası çağırıĢı Azərbaycanın, eləcə də bütün türk dünyasının gerçək istək- lərinə daha uyğun idi. Azərbaycan siyasətçilərinin bu baxışını panturanizmin praktik siyasətdə gücsüz bir sıra «ortodoksal» yandaşları ələş- dirirdi. Buna Zarevand ağanın da kitabında dediyi, türk curnalisti Əliheydər Əmir bəyin «Vaxt» qəzetində «Müsavat»ın siya- sətinə qarşı çıxması, ona verdiyimiz cavab yaxşı örnəkdir. Biz ona Azərbaycanın bağımsızlığı çağırışının Türkiyənin çıxarlarına, türklərin kültür birliyinə tərs olmadığını, Qafqaz
anlatmalı olduq. Əliheydər çağdaş Türkiyədə siyasətin gedişini azacıq da etkiləyə bilməsələr də, romantikanın qorxuducu duyğularından keflənib, dörd yanlarındakı bütünlüklə başqa şey deyən ger- çəkləri görmək istəməyən, ya da bacarmayan, öz duyğularına qapılmış sayca az, qızğın başlardan biri idi. Mən ona ancaq Türkiyə siyasətinin çıxarlarına qarşı yağı aktı kimi işıq- landırdığı, oxucularda çoxlu yanlış duyğular oyada biləcək Qafqaz Konfederasiyası ideyasını qorumaq istəyilə cavab vermişəm. Ayrı-ayırı axınlardan uzaq olub bu çəkişməni anlayan oxucular dediklərimizi doğrulamaya bilməzlər. Qarşıçıxan Qafqaz – Azərbaycan siyasətimizə görə bizi türk birliyinin ya- Yüklə 396,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|