Psixologiyaliq konfliktologiya uzb

 

7 

bilan muloqatga kirishar ekan, doimo munosabatlarda ruhiy mutanosiblik tenglik bo`lishiga, shu 

tufayli  ziddiyatlardan  chiqishga  harakat  qiladi.  Maqsad  –  turli  ijtimoiy  sharoitlarda  shaxs  xulq-

atvorining psixologik sabablarini tushuntirish va ziddiyatlarning oldini olish uchun yo`l-yo`riqlar 

ishlab  chiqishdan  iborat,  hozirgi  davrda  ham  taniqli  ijtimoiy  psixologlar  Olport,  Maslou, 

K.Rodjers  va  ularning  safdoshlari  gumanistik  psixologiya  doirasida  bu  ishlarni  faol  davom 

ettirmoqdalar. 

Navbatdagi  nazariya  interaktsionizm  bo`lib,  bu  aslida  sotsiologik  nazariya  bo`lib 

hisoblanadi.  Uning  asoschisi  Gerbart  Mid  bo`lib,  uning  qarashlari  ta`sirida  T.  Sarbinning  rollar 

nazariyasi, G.Xaymen va R.Mertonlarning referent guruhlar nazariyasi, F. Gofmanning ijtimoiy 

dramaturgiya  nazariyalari  shakllandi.  Ular  turli  ijtimoiy  sharoitlardagi  xulq-atvorlarni 

tushuntirish  orqali  shaxs  ijtimoiy  psixologik  sifatlarining  sabablarini  topishga  harakat  qildilar, 

har bir shaxs doimo ijtimoiy o`zaro ta`sir tizimida mavjud bo`ladiki, unda u to`g`ri harakat qilish 

uchun o`zgalarni tushunishga harakat qilishi, o`zgalar rolini qabul qilishga tayyor bo`lishi lozim. 

Lekin  o`zgalar  rolini  to`g`ri  qabul  qilish  uchun  unda  “umumlashtirilgan  o`zga”  obrazi  bo`lishi 

lozimki,  bu  obraz  shaxslararo  muloqot  jarayonida,  har  bir  shaxs  uchun  ibratli  bo`lgan  kishilar 

guruhi  bilan  muloqotda  bo`lish  jarayonida  shakllanadi.  Ya`ni  shaxs  faolligi  tan  olinadi,  bu  esa 

fan tarixida o`ta progressiv hol edi. 

2.3.Konfliktning rivojlanish bosqichlari, unga ta`sir qiladigan omillar va yuzaga kelish 

shart-sharoitlari 

Konfliktologiyaning  Russiya  va  sobiq  ittifoqda  rivojlanishi.  Bu  borada  rus 

konfliktologiyasining  asoschisi  deb  haqli  ravishda  V.  M.  Bexterevni  ko`rsatish  mumkin.  U 

o`zining  refleksologiya  nazariyasi  doirasidan  shaxs  xulq-atvorining  motivlarini  tushuntirishga 

uringanlardan  biridir.Uning  fikricha,  barcha  ongli    va  ongsiz  jarayonlar  tashqi  xulq-atvorda, 

harakatlarda  ifodalanadi,  shuning  uchun  ham  tashqi  harakatlarni,  qiliqlarni,  nutqni,  tovushni 

o`rganish  orqali  shaxsning  o`zini  va  bu  harakatlarning  sabablarini  o`rganish  mumkin.  Bexterev 

asosan  sotsiologiyani  biologiya  bilan,  psixologiyani  esa  fiziologiya  bilan  aralashtirib  yubordi, 

shuning  uchun  shaxs  va  jamiyat  taraqqiyotining  universal  qonunlarini  aniqlashda  chalkashlikka 

yo`liqdi. 

20  –  30  yillarda  bolalar  va  o`smirlar  ijtimoiy  psixologik  taraqqiyotini  o`rganishga 

qaratilgan  ikki  yo`nalish  paydo  bo`ldiki,  ular  ham  qator  kamchiliklardan  holi  bo`la  olmadilar. 

Masalan,  biologik  yoki  biogenetik  nazariya  tarafdorlari  shaxsning  shakllanishida  irsiy    va 

biologik  nasliy  omillar  etakchi  rol  o`ynadi,  deb  hisoblashsa,  sotsiologik  yoki  sotsiogenetik 

nazariyotchilar bu borada ijtimoiy muhit rolini nihoyatda ortiq ekanligini himoya qilib chiqdilar. 

30-yillardagi  olimlar  shaxsning  shakllanishida  ijtimoiy  muhitning,  jamoaning  rolini, 

ta`lim-tarbiyaning  ahamiyatini  isbotlashga  urindilar.  Lekin  40-60  –yillar  ijtimoiy-psixologiya 

---

 

8 

taraqqiyotida  nisbatan  sokinlik  davri  bo`ldi.  Chunki  psixologiya  sohasida  olib  borilgan 

tadqiqotlar  ichida  ijtimoiy  psixologik  tadqiqotlar  yo`q  hisob  edi.  Bu  fan  Rusiyada  va  boshqa 

sobiq  ittifoqdosh  jumhuriyatlarda    70-  yillardan  keyin  keskin  rivojlana  boshladi.  Bunda 

moskvalik  va  leningradlik  (hozirgi  Sankt-Peterburg)  olimlar  maktabi  katta  rol  o`ynadi.  Agar 

Moskva  shaxrida  asosan  konfliktologiya  bo`yicha  fundamental  nazariy  tadqiqotlar  ko`plab 

o`tkazilib,  unda  hozirgi  zamon  ijtimoiy  psixologik  tadqiqotlarning  empirik  qonunlari  asoslari 

ishlab chiqilgan bo`lsa, Sankt-Peterburgda ko`proq tadbiqiy ilmiy tadqiqot ishlari olib borildiki, 

ular  birgalikda  minglab  yosh  ijtimoiy  psixologlar  avlodini  tarbiyalab  etishtirdilar.  Ular  esa 

hayotimizga    ilg`or  fikrlar  va  dalil  tadqiqotlar  bilan  kirib  kelib,  hozirgi  kun  fanini  dunyo 

miqyosida misli ko`rilmagan darajaga ko`tardilar. 

Nazorat savollari 

 1. Konfliktning yuzaga kelish shart-sharoitlarini aytib Bering. 

 2. Konfliktni keltirib chiqaruvchi omillar haqida 

 3. Konfliktning tuzilishi haqida gapiring. 

 4. Konflikt funktsiyalari qanday? 

 5. Konflikt rivojlanish bosqichlari qanday? 

 

Mavzuni chuqur o`rganish uchun manbalar 

 

1.  Antsupov  A.  Ya.,Shipilov  A.  I.  Konfliktologiya:  Uchebnik  dlya  vuzov.  -  M.:  YuNITI, 

1999. - Razd. I, III. 

2. Zdravomislov A. G. Sotsiologiya konflikta.M.: Aspekt Progress, 1996. - Gl. I, II, III. 

3. Konfliktologiya / Pod red. A. S. Karmina. — SPb.: Lan`, 1999. — Gl.1. 

 

3-ma`ruza 

 

3-Mavzu: Shaxsning o`z-o`zi bilan yuzaga keladigan konflikti 

 

Reja: 

1.

 

Shaxsning o`z-o`zi bilan yuzaga keladigan konflikti tushunchasi va ko`rinishlari 

2.

 

Shaxsning o`z-o`zi bilan yuzaga keladigan konflikti sabablari va oqibatlari 

3.

 

Shaxsning o`z-o`zi bilan yuzaga keladigan konfliktlarning oldini olish va bartaraf qilish 

 

Tayanch tushunchalar: 

Shaxsning  o`z-o`zi  bilan  yuzaga  keladigan  konflikti  tushunchasi,  ko`rinishlari,  shaxsning 

o`z-o`zi  bilan  yuzaga  keladigan  konflikti  sabablari,  oqibatlari,  shaxsning  o`z-o`zi  bilan  yuzaga 

keladigan konfliktlarning oldini olish, bartaraf qilish 

 

 

Shaxsning o`z-o`zi bilan yuzaga keladigan konflikti tushunchasi va ko`rinishlari 

Shaxsning  o`z-o`zi  bilan  yuzaga  keladigan  konflikt  psixologik  konfliktlarning  ichida  eng 

qiyini hisoblanadi, ya`ni u insonning ichki dunyosida ro`y beradi. Bunday konfliktlar bilan inson 

har  doim  to`xnash  keladi.  Bunday  konfliktlar  konstruktiv  xarakteri  jihatidan  shaxsning 

rivojlanishining  muhim  onlaridan  hisoblanadi.  Lekin  destruktiv  ichki  konfliktlar  shaxs  uchun 

jiddiy xavf tug`diradi, og`ir kechinmalarga ya`ni stresslar natijasida, eng oxirgi nuqtasi suitsidga 

---