Psixologiyaliq konfliktologiya uzb

 

4 

Konfliktologiya  predmeti.  Konfliktologiya  predmetiga  keladigan  bo`lsak  «konfliktologiya» 

so`ziningn  ma`nosining  o`zi,  yoki  etimologiyasidan  ma`lum  bo`lishicha  «konflikt  haqida  ilm» 

degan fikrga kelamiz. Aniqroq izoh beradigan bo`lsak quyidagicha ta`rif berishimiz mumkin: 

Konfliktologiya  —  bu  konfliktlarning  rivojlanishi,  paydo  bo`lish  mexanizmlari  va 

qonuniyatlari haqida bilimlar tizimi hisoblanib, shuningdek uni boshqarishning texnologiyasi va 

printsiplari haqida fan.  

1.3. Konfliktologiyaning metodologiyasi va metodlari 

Konfliktlarni  boshqarish  va  tadqiq  qilish  metodlari  quyidagicha:  konfliktologiyaning 

metodlari juda ko`p qirrali. 

Konfliktologiya metodlari 

№

  

Metodlar guruhi 

Aniq metodlar 

I 

Shaxsni 

baholash 

va 

o`rgshanish metodlari  

Kuzatish, So`roq, Test o`tkazish 

II 

Guruhlarda 

ijtimoiy-

psixologik 

ko`rinishlarni 

o`rganish metodlari 

Kuzatish, so`roq, Sotsiometrik metod 

III 

Konfliktni tahlil qiluvchi va 

diagnostika qiluvchi metodlar 

Kuzatish, so`roq, faoliyat natijalarini tahlil 

qilish, ekspertlik interv`yu metodi 

IV 

Konfliktlarni 

boshqarish 

metodlari 

Tuzilishli metodlar,   kartografiya metodi 

 

Nazorat savollari 

 1. Konfliktologiya alohida fan sifatida qachon tan olindi? 

 2. Avval konfliktologiya qanday nom bilan tilga olindi va o`rganildi? 

 3. Konfliktologik amaliyot qachon yo`lga qo`yildi va bu qaysi voqealar bilan bog`liq sodir 

bo`ldi? 

 4. Konfliktologiya predmetiga izoh bering 

 5. Konfliktologiya metodlarini aytib bering. 

 6. Konfliktologiyaning alohida fan sifatida rivojlanishiga xissa qo`shgan olimlarni aytib 

bering 

 

Mavzuni chuqur o`rganish uchun manbalar 

 

1.  Antsupov  A.  Ya.,  Shipilov  A.  I.  Konfliktologiya:  Uchebnik  dlya  vuzov.  -  M.:  YuNITI, 

1999. - Razd. I, III. 

2. Zdravomislov A. G. Sotsiologiya konflikta.M.: Aspekt Progress, 1996. - Gl. I, II, III. 

3. Konfliktologiya / Pod red. A. S. Karmina. — SPb.: Lan`, 1999. — Gl.1. 

 

---

 

5 

2-ma`ruza 

2-Mavzu: Konfliktning yuzaga kelish shart-sharoitlari 

         Reja: 

1.

 

Konflikt tipologiyasining asosiy yo`nalishlari 

2.

 

Konflikt funktsiyalari, tuzilishi 

3.

 

Konfliktning rivojlanish bosqichlari, unga ta`sir qiladigan omillar va yuzaga 

       kelish shart-sharoitlari 

 

Tayanch tushunchalar: 

Konflikt tipologiyasi, funktsiyalari, rivojlanish bosqichlari, ta`sir qiladigan omillar, konfliktlarni 

keltirib chiqaruvchi omillar, konflikt tuzilishi. 

 

2.1.Konflikt tipologiyasining asosiy yo`nalishlari 

Konfliktologiya  sohasining  taniqli  tadqiqotchilaridan  biri  V.  P.  Sheynov  o`zining 

«Konflikti  v  nashey  jizni  i  ix  razreshenie»  «Bizning  hayotimiz  konfliktlari  va  ularning  esimini 

topish»  degan  asarida  konfliktlarning  uchta  formulasini  keltirib  o`tadi  (A,  B  va  V). 

Konfliktlarning  formulalarining  amaliy  ahamiyati  juda  katta,  chunki  ular  ko`plab  konfliktlarni 

tez  va  oson  tahlil  qilish  va  ularni  bartaraf  qilish  yo`llarini  topishga  yordam  beradi.  Shu  bilan 

birga  bir  narsani  unutmasligimiz  kerakki  bu  formulalar  barcha  konfliktlarning  echimini 

topadigan universal metod deb hisoblasak yangilshamiz.  

Shu  o`rinda  konfliktologiyaning  ilmiy  manbalaridan  biri  bo`lgan  sotsiologiya  fanining 

xizmatini ko`rsatmay bo`lmaydi. Sotsiologiyaning asoschilari hisoblangan Ogyust Kont, Gerbert 

Spenser va boshqalar, masalan, jamiyatdagi ijtimoiy hodisalarni o`rganish uchun albatta, o`ziga 

xos, ayrim psixologik holatlarni o`rganmoq lozim, degan fikrni qat`iy turib isbot qildilar.Ular har 

bir ijtimoiy voqeada ruhiy hodisalar borligini isbot qilishga urindilar.Maslan, frantsuz sotsiologi 

G.Tard har bir individda “ijtimoiy fakt” borligini,bu narsa uning miya doirasidagina emas, balki 

bir qancha miyalar aloqasi tufayli mavjuddir, deb hisoblaydi.  Ijtimoiy xulq-atvor modeli, uning 

fikricha,  doimo  individlararo  munosabatni  o`z  ichiga  olib,  bunda  bir  individ  boshqa  individga 

doimo  taqlid  qiladi,  shuning  uchun  ham  shaxsni  o`rganish  boshqa  shaxslarni  inkor  qilmasligini 

talab  qiladi.Shunday  qilib,  sotsiologiyada  psixologik  yo`nalish  paydo  bo`ldi.  Tarddan  keyin  

L.Uord, F.Giddings va boshqalar ruhiy holati bilan uzviy ravishda o`rgana boshladilar. Ularning 

fikricha,  ijtimoiy  fakt  –bu  ijtimoiy  aql,  tafakkur  bo`lib,  u  “jamiyat  psixologiyasi”  eki 

sotsiologiyaning bahs mavzusidir. 

2.2.Konflikt funktsiyalari, tuzilishi 

Shunday  qilib  yuqorida  qayd  qilingan  ilmiy-falsafiy,  ijtimoiy  manbalar,  shart-sharoitlar 

tufayli  ijtimoiy-psixologik  g`oyalar  shakllanib  bordi.  Bu  qarashlar  sof  psixologiyaga  ham 

o`xshamagan,  sotsiologiya  doirasidan  chiqib  ketadigan  alohida  fanning  –  konfliktologiyaning 

paydo bo`lishi uchun zamin rolini o`tadi. 

---

 

6 

XX asr shu bilan xarakterli ediki, u turli fanlar oldiga konkret topshiriqlar qo`ya boshladi. 

Shuning  uchun  psixologiya  fani  oldiga  tadqiqotlar  asosida  psixologik  qonuniyatlarni  asoslash 

vazifasi  turar  edi.  Ikkinchidan  esa,  Amerikada  ko`pgina  psixologlar  o`z  tadqiqot  ob`ektlarini 

laboratoriyalarda  ayrim  psixik  jaraenlarni  o`rganishdan  kichik  guruhlarga  ko`chira  boshladilar. 

Bu  davrda  psixologiyada  shakllanib  bo`lgan  uch  asosiy  oqim  (psixoanaliz,  bixoviorizm,  va 

geshtal`t  psixologiya)  ichida  ham  ijtimoiy  xulq-atvorni  kichik  guruhlar  doirasida  o`rganish 

tendentsiyasi  paydo  bo`ldi.  Bunda  asoaiy  diqqat  kichik  guruhlarga  va  ularda  turlicha 

eksperimentlar 

o`tkazishga 

qaratilgan 

edi. 

Bunday 

holatning 

paydo 

bo`ganligi 

konfliktologiyaning  fan  sifatida  shakllanishida  nihoyatda  katta  rol`  o`ynadi.  Geshtal`t 

psixologiya  yo`nalishi  negizida  maxsus  ijtimoiy  psixologik  yo`nalishlarning-interaktsionizm  va 

kognitivizmning  paydo  bo`lganligi  esa  bu  fanning  eksperimental  ekanligini  ekanligini  yana  bir 

bor isbot qildi.  

     Konfliktologiya yo`nalishshlari doirasida o`tkazilgan ijtimoiy psixologik   tadqiqotlar 

avvalo  amerikalik  olimlar  K.  Xall  va  V.Skinnerlar  nomi  bilan  bog`liq.  Ular  va  ularning 

izdoshlari  xisoblangan  K.Miller,  D.Dollardj,  Dj.  Tibo,  G.Kelli  va  boshqalar  diada  –  ikki  kishi 

o`rtasidagi  munosabatlarning  xilma-xil  eksperimental  ko`rinishlarini  tadqiq  qilib,  ularda 

matematik  o`yin  nazariyasi  elementlarini  kuzatdilar.  Diada  sharoitida  tajribada  o`tkazilgan 

tadqiqotlarda  asosan  mustahkamlash  g`oyasini  isbot  qilishga  urinildi.  Klassik  bixeviorizmdan 

farqli  o`laroq  ijtimoiy  psixologik  bixevioristlar  hayvonlar  o`rniga  laboratoriyaga  naqd  pulga 

odamlarni taklif eta boshladilar, shuning uchun ham ularning g`oyasida biologizm va mexanizm 

tarzda ilgarigi hayvonlarda to`plangan dalillar modelini insonlarda qo`llash hollari kuzatildi. 

Psixoanaliz doirasida esa ijtimoiy psixologik tadqiqotlar E. Fromm va Dj.Salliven ishlari 

bilan  bog`liq  bixevioristlardan  farqli  o`laroq  bu  erda  eksperimentlar  ikki  kishi  emas,  balki 

ko`pchilik ishtiroqida o`tkazila boshladi. Ularning izdoshlari (V. Bayon, V. Bennis, G. Sheparde, 

V.  Shutk)  o`tkazgan  tadqiqotlar  tufayli  hozirgi  kunda  ham  katta  qiziqish  bilan  o`rganilayotgan 

kichik  T-guruhlar  psixologiyasi  yaratildi.  Unda  guruh  sharoitida  bir  odamning  boshqalarga 

ta`siri,  guruhning  ayrim  individlar  fikrlariga  ta`siri  kabi  masalalar  ishlab  chiqildi  va  ijtimoiy 

psixologik treninglar o`tkazishga asos solindi. 

Kognitivizm  K.  Levin  nazariyasi  asosida  paydo  bo`lgan  psixologik  yo`nalish  bo`lib, 

undagi  o`rganish  ob`ektiv  munosabatlar  tizimidagi  kishilar,  ularning  bilish  jarayonlari,  ong 

tizimiga  taalluqli  bo`lgan  kognetiv  holatlar  bo`ldi.  Kognitizm  doirasida  shunday  mukammal, 

boshqalarga  o`xshamas  nazariyalar  yaratildiki,  ular  hozirgi  kunda  ham  o`z  ahamiyatini 

yo`qotgani yo`q. Masalan F. Xayderning balanslashtirilgan tizimlar nazariyasi, T. N`yukomning 

kommunikativ  aktlar  nazariyasi,  Festingerning  kognitiv  dissonanslar  nazariyasi  va  boshqalar 

shular  jumlasiga  kiradi.Ulardagi  asosiy  g`oya  shundan  iboratki,  shaxs  o`ziga  o`xshash  shaxslar 

---