- 24 -
(w piśmie zaimek wskazujący w bierniku, rodzaju żeńskiego przybiera formę
„tę” nie „tą”)
Poprawna wypowiedź:
Przeczytałem tę książkę bardzo szybko.
Błędna wypowiedź:
Mi się wydaje, że nie masz racji.
(na początku zdania używamy dłuższej formy „mnie”, podobnie na końcu
zdania, w przeczeniach i po przyimkach:
Możesz ufać tylko mnie. Nie Ciebie pytałem. Od niego dostałem prezent.)
Poprawna wypowiedź:
Mnie się wydaje, że nie masz racji.
Błędna wypowiedź:
Ów bohaterka bardzo mnie zaciekawiła.
(to coraz częściej pojawiający się błąd nieodmieniania zaimka wskazującego
„ów” przez rodzaje)
Poprawna wypowiedź:
Owa bohaterka bardzo mnie zaciekawiła.
Ćwiczenie 6.1
Praca indywidualna (5 min.)
Uzupełnij luki w zdaniach, używając zaimków w odpowiedniej formie:
1……………(ty) to nie dotyczy.
2 Kuzynkę odwiedzę jutro, a ……………(ty) w niedzielę.
3.(ja)……………się podoba ……………(ty) fryzura.
4.On (ty)……………..zadedykował (ta)……………piosenka.
5.(on)…się nigdy nic nie podoba…………
6.Jestem na (on)…………….zły.
7.(ów) …………..kobieta wybiegła z autobusu.
8.Spotkaj się z (ów)………….dziewczyną.
Przykład 6.2
ODMIANA NAZWISK
Nazwiska polskie, a także obce, które można podporządkować polskim
wzorcom deklinacyjnym, odmieniają się. Wybór odpowiedniego wzorca
odmiany zależy głównie od:
- płci właściciela,
- jego narodowości,
- zakończenia nazwiska (może chodzić albo o zakończenie fonetycznej
formy nazwiska, albo o zakończenie tematu).
1.Nazwiska polskie zakończone na: -ski (-ska), -cki (-cka), -dzki (-dzka)
mają
odmianę przymiotnikową, np. Kowalski, Kowalska, Kowalskiego,
Kowalskiej, Kowalskim, Kowalską.
Również przymiotnikową odmianę mają nazwiska męskie obcego
pochodzenia zakończone na -y, -i, takie jak: Batory, Rakoczy, Modigliani,
- 25 -
np. Batorego, Batoremu, Batorym. Jedynie w mianowniku liczby mnogiej
przyjmują one rzeczownikową końcówkę -owie (Batorowie).
2.Nazwiska męskie zakończone na -e, takie jak: Lange, Linde, odmieniają
się w liczbie pojedynczej według deklinacji przymiotnikowej, lecz w
narzędniku i miejscowniku mają końcówkę -em, np. Langego, Langemu,
Langego, Langem. W liczbie mnogiej nazwiska takie odmieniają się według
wzoru odmiany męskich rzeczowników osobowych, np. Langowie, Langów,
Langom, Langów.
Podobnie odmieniają się nazwiska obce zakończone w wymowie na -e, lecz
pisane przez -é, -ée,
-ai, -ais, np. Merimée (czyt. merime), Meriméego; Rebelais (czyt. rebele),
Rebalais'go. Po niewymawianej literze spółgłoskowej -s stawiamy apostrof.
W liczbie mnogiej pozostają w zasadzie nieodmienne.
4.
Nazwiska męskie polskie i obce zakończone
na -a odmieniają się w
liczbie pojedynczej według deklinacji żeńskiej, np. Kapusta, Kapusty,
Kapuście; Gambetta, Gambetty, Gambetcie; Zola, Zoli, Zoli. W liczbie
mnogiej natomiast odmieniają się według deklinacji męskiej, np.
Kapustowie, Kapustów.
5.
4.Nazwiska polskie i inne słowiańskie zakończone na -o odmieniają się tak
samo jak nazwiska zakończone na -a, np. Kościuszko, Kościuszki,
Kościuszce, Kościuszkowie; Szewczenko, Szewczenki, Szewczence,
Szewczenkowie. Natomiast niesłowiańskie nazwiska zakończone na -o
odmieniają się według wzoru deklinacji męskiej, np. Picasso, Picassa,
Picassowi.
5.Nazwiska męskie polskie i obce zakończone na spółgłoskę odmieniają się
jak rzeczowniki pospolite o tym samym zakończeniu, np. Nowak, Nowaka,
Nowakowi; Schiller, Schillera, Schillerowi. Nazwiska typu Marzec,
Kwiecień, Malec, Dudek, podobnie jak rzeczowniki pospolite o tym samym
brzmieniu, mają w przypadkach zależnych obu liczb oraz w mianowniku
liczby mnogiej temat oboczny bez e, np. Kwiecień, Kwietnia, Kwietniowi,
Kwietniowie.
6. Nie odmienia się nazwisk obcych, które ze względu na ich formę nie dadzą
się dopasować do polskich wzorców deklinacyjnych, np. Hugo (czyt. igo,
akcent na ostatniej sylabie), Dubois (czyt. dibua), Nehri, Dimitrescu.
7. Nazwiska żeńskie odmieniają się według deklinacji przymiotnikowej lub
rzeczownikowej albo też pozostają nieodmienne.
8. Według deklinacji rzeczownikowej odmieniają się nazwiska zakończone
na -ska, -cka, -dzka, -owa, np. Kowalska, Kowalskiej; Bogucka, Boguckiej;
Walczakowa, Walczakowej.
- 26 -
9. Według deklinacji rzeczownikowej odmieniają się nazwiska żon
zakończone
na -ina oraz córek zakończone
na -ówna, -anka, np. Zarębina,
Zarębiny, Zarębinie; Mazurówna, Mazurówny, Mazurównie; Skarżanka,
Skarżanki, Skarżance.
10.Inne nazwiska kobiet nie odmieniają się, np. Nowak, Dydek, Linde,
Siodło, chyba że występują w formach z zakończeniami -owa, -ina, -ówna, -
anka.
Uwaga! Istnieje nieliczna grupa nazwisk obcych, które mają zarówno
pisownię oryginalną, jak i spolszczoną, np. Shakespeare - Szekspir,
Washington - Waszyngton, Voltaire - Wolter, Molière - Molier, Rousseau -
Russo, Balzac - Balzak, Chopin - Szopen, Montesquieu - Monteskiusz,
Descartes - Kartezjusz (w dwu ostatnich przypadkach spolszczono łacińską
formę nazwisk).
Ćwiczenie 6.2
Praca w parach (30 min.)
Na osobnych drukach/kartkach napiszcie 3 zaproszenia na dowolną
uroczystość szkolną, losujecie spośród poniższej listy:
- Anna i Piotr (Dudek)
- Alina (Dydek)
- Wojciech (Schiller)
- Joanna (Mazurówna)
- Ewa i Piotr (Szewczenko)
- Zbigniew (Kościuszko)
- Wiesława (Bogucka)
- Agnieszka i Stanisław (Rakoczy)
- Paweł (Picasso)
- Wiktor (Molier)
- Krystyna i Witold (Kwiecień)
- Emilia (Kapusta)
- Wacław (Zola)
- Barbara i Grzegorz (Lange)
- Beata i Krzysztof (Wolter)
- Jadwiga (Zarębina)
- Gustaw (Lipiec)
- Antonina i Józef (Batory)
Przekażcie Wasze zaproszenia innej parze, która poinformuje na piśmie, iż
zaproszeni goście nie mogą przybyć na uroczystość, np.:
Z żalem zawiadamiamy, iż Państwo Weronika i Walery Kwietniewscy nie
mogą wziąć udziału w uroczystości „Pożegnania absolwentów ZST”.
Przykład 6.3
NIEWŁAŚCIWE KLASYFIKOWANIE RODZAJU
Błędny rodzaj – poprawny rodzaj:
- ten pomarańcz – ta pomarańcza,