93
Amerika prezidentləri
CEYMS BÜKENEN
(JAMES BUCHANAN)
(1857-1861)
Ceyms Bükenen ABŞ tarixinə quldarlıq problemini
həll edə və İttifaqın dağılmasının qarşısını ala bilməmiş
zəif prezident kimi daxil olmuşdur. O, cənublu olmasa da,
müasirləri tərəfi ndən Cənub ştatlarının tərəfdarı kimi tənqid
edilmişdir.
94
Amerika prezidentləri
C.Bükenen 1791-ci il aprelin 23-də Pensilvaniya ştatı-
nın Mersersberq şəhərciyində irland immiqrantı ailəsində
anadan olub (Bükenen atası Amerikadan kənarda doğulmuş
beş prezidentdən biridir).
Ceymsin atası varlı ticarətçi olaraq övladlarının təhsilinə
ciddi fi kir verirdi. Ailənin on bir uşağından biri, eyni za-
manda böyük oğlu olan Ceyms ibtidai təhsilini Karlisldəki
Dikkinson kollecində alır. 1809-cu ildə kolleci bitirərək,
Lankaster vəkillər kollegiyasının nüfuzlu nümayəndəsi
Ceyms Hopkinsin rəhbərliyi altında vəkillik öyrənir.
Qısa müddətə 1812-ci il müharibəsində könüllü kimi iş-
tirak etdikdən sonra Lankasterə qayıdaraq müstəqil vəkillik
praktikasına başlayır.
Siyasi təcrübəsinin zənginliyinə görə Bükenen demək
olar ki, bütün prezidentləri üstələmişdir. O, 1814-16-cı
illərdə Pensilvaniya parlamentinin deputatı, 1821-31-ci
illərdə federalistlər partiyasının (1824-cü ildən demokrat
partiyasının) üzvü kimi konqresin deputatı olmuşdur. 1834-
45-ci illərdə Pensilvaniya ştatının Senatda nümayəndəsi
kimi siyasi fəaliyyətini davam etdirir. Ədliyyə naziri təyin
edilsə də, bu vəzifədən imtina edir. 1832-33-cü illərdə
diplomatik missiya ilə Rusiyada səfərdə olur, C. Polk ad-
ministrasiyasında dövlət katibi vəzifəsini tutur. “Monro
Doktrinası”nın qızğın tərəfdarı kimi, İngiltərənin Mərkəzi
Amerika və Oreqondan çıxarılması ideyasını dəstəkləmiş,
Texas və Kaliforniyanın ilhaq edilməsində bilavasitə iştirak
etmişdir.
1848 və 1852-ci illərdə Bükenen prezidentliyə namizəd
olmaq istəsə də müvəffəqiyyətsizliyə uğrayır. Onun bu ar-
zusu 1856-cı ildə həyata keçmiş, o, Sinsinattidən demok-
rat partiyasının nümayəndəsi kimi prezidentliyə namizəd
göstərilmişdir. Bükenenin seçkiönü kompaniyasının leyt-
motivini abolisionist təbliğata son qoymaqla İttifaqı qoru-
mağa çağırış təşkil edirdi. Onunla yanaşı respublikaçı Con
95
Amerika prezidentləri
Fremon və Amerika partiyasından keçmiş viq Millard Fill-
mor da prezidentliyə iddiaçı idilər.
Quldarlığa loyal münasibəti, ABŞ torpaqlarının
genişləndirilməsinin tərəfdarı olması ona Cənub ştatların-
da demək olar ki, mütləq qələbə qazandırır. Eyni zamanda
bəzi Şimal ştatlarında da üstünlük əldə edir. Ceyms Büke-
nen seçicilərin səsinin 45,3 %-ni, seçimçilər kollegiyasında
isə 174 səs alaraq prezident seçilir.
Bükenen hələlik ömrünün axırınadək subay qalmış
yeganə prezidentdir. Dostlarından biri yarızarafat- yarıcid-
di «O özünü dərk edəndən Amerika konstitusiyasına evli-
dir» demişdi. Kabineti qurarkən o, əsasən Cənuba rəğbət
bəsləyənlərə üstünlük vermişdir.
Bükenen inauqurasiya nitqində barışdırıcı mövqe tutur
və xalqı Qərb ərazilərində quldarlıq probleminin həllini Ali
Məhkəməyə tapşırmağa çağırır. Lakin tezliklə prezidentin
Ali Məhkəməylə gizli sövdələşmə bağlaması üzə çıxır və
bu Şimalda kəskin etirazla qarşılanır. Gözlənildiyi kimi, Ali
Məhkəmə, prezidentin gizli dəstəyilə, qaradərililərin ABŞ
vətəndaşları və heç bir konstitusional hüquqa malik olma-
dıqları qərarını çıxarır.
Bütün bunlarla yanaşı ölkədə iqtisadi böhran baş verir.
Bükenenin bank işinin tənzimlənməsi yönündə gördüyü
tədbirlər əvvəlcə əhalidə böyük ruh yüksəkliyi yaradır. La-
kin onun dövlət sifarişlərilə ölkə iqtisadiyyatını dirçəltmək
haqqında əvvəlcədən verdiyi vədə əməl etməməsi narazı-
lığa səbəb olur. İqtisadi böhran Şimal və Cənub arasındakı
münasibətlərə də təsir göstərir. Böhrandan daha az ziyan
çəkmiş Cənub bunu quldarlıq sisteminin Şimalın iqtisadi
əsasını təşkil edən «Muzdlu quldarlıq»dan üstünlüyü ilə
izah edirdi.
İstər iqtisadi sahədə, istərsə də xarici siyasətdə qarşı-
ya çıxan maneələr, ölkənin əsas problemi olan quldarlıq
məsələsini arxa plana keçirməmişdir. 1859-cu ildə fana-
96
Amerika prezidentləri
tik abolisionist olan Con Braun Virciniyanın Harpers-Fer-
ri şəhərindəki silah anbarını ələ keçirməklə qulları üsyana
qaldırır. Lakin qulların üsyanı amasızca yatırılır. Con Braun
və oğlanları edam edilir.
Bu ərəfədə Konqres Bükenen administrasiyasını kor-
rupsiyada ittiham edərək, onun fəaliyyətini təftiş etmək
üçün komitə yaradır. Aparılan yoxlamalar nəticəsində pre-
zidentin günahı sübut olunmasa da, onun nüfuzuna böyük
zərbə dəyir. Amma Bükenen hələ prezident seçildiyi ilk
günlərdə təkrar seçkilərdə iştirak etməyəcəyini bildirmişdi.
Demokratların 1860-cı il aprel ayında Çarlstounda ke-
çirilmiş, prezident seçkilərinə həsr edilmiş Konventi par-
tiyanın Şimal və Cənub qanadları arasında ciddi fi kir ay-
rılığı olmasını üzə çıxartdı. Nəticədə, Şimaldan Stiven
Duqlas, cənubdan isə Con Brekinric prezidentliyə namizəd
göstərildi. Səslərin bölünməsi onların məğlub olacağını qa-
baqcadan göstərirdi.
Bükenen prezidentlik müddətinin qalan hissəsində
də Cənub ştatlarının İttifaqdan çıxmasının qarşısını al-
mağa, heç olmasa onu yeni seçilmiş prezident Linkolnun
fəaliyyətə başlamasına qədər təxirə salmağa səy göstərirdi.
Lakin onun bu cəhdləri də fayda vermədi. Beləliklə 1860-cı
il dekabrın 20-də Cənubi Karolina, 1861-ci ilin fevralında
isə digər altı cənub ştatı İttifaqdan çıxaraq Amerika Konfe-
derativ Ştatlarını yaratdıqlarını elan etdilər.
Prezidentlik müddəti başa çatdıqdan sonra Bükenen
Lankaster yaxınlığındakı Uitlend malikanəsində yaşayır.
Vətəndaş müharibəsi ərəfəsində mətbuatda gedən yazılar-
da o, nəinki problemin həllində qətiyyətsizlik göstərməkdə,
hətta vətənə xəyanətdə günahlandırılırdı. Baş verənlərdən
məyus olan eks-prezident gələcəkdə bəraət qazanacağına
ümid bəsləyirdi. O, 1861-ci il iyunun 1-də öz malikanəsində
vəfat etmişdir.
Dostları ilə paylaş: |