85
Amerika prezidentləri
MİLLARD FİLLMOR
(MILLARD FILLMORE)
(1850-1853)
Z. Teylor vəfat edən günün səhəri, 1850-ci il iyu-
nun 10-da vitse-prezident Millard Fillmor prezident
səlahiyyətlərinin icrasına başladı. Sələfi ndən fərqli olaraq
uzunmüddətli siyasi təcrübəyə malik Fillmor ənənəvi yol-
la çətin ki, prezident seçilərdi. Viqlər partiyasının
liderləri
ilə sıx əməkdaşlıq edərək daxili və xarici siyasətdə bəzi
86
Amerika prezidentləri
uğurlar qazanmasına baxmayaraq onun ikinci müddətə
prezident seçilməsi üçün heç bir şansı olmamışdır. Fillmor
1856-cı il prezident seçkilərində iştirak etsə də uğur qazana
bilməmişdir.
Millard Fillmor 7 yanvar 1800-cü ildə kasıb fermer
ailəsində dünyaya gəlib. Gələcək prezidentin ağır uşaqlıq
dövrü atasına məxsus fermada keçib. Təsərrüfat işlərində
ailəyə kömək etməsi səbəbindən
ildə iki-üç ay təhsil ala bi-
lib. Çətin fermerlik həyatının bəhrəsizliyini görən ailə baş-
çısı övladlarına heç olmasa yaxşı sənət öyrətməyi qərara
alır. Bu məqsədlə 14 yaşlı Millard dərzi emalatxanasında
şagird olur. Lakin az müddətdən sonra yenidən doğma fer-
maya qayıdaraq ağac emalı sexində fəhləlik edir. Yaxınlıqda
açılan kitabxana onda bütün həyatı boyu saxladığı mütaliə
həvəsi oyadır.
Çoxlu mütaliə etməsi 19 yaşında ikən ona məktəbdə
təhsilini davam etdirmək imkanı verir. Elə bu məktəbdə də
gələcək həyat yoldaşı, müəlliməsi Abigeyl Pauerslə tanış
olur.
Buffaloda hüquq təhsili alaraq 1823-cü ildə vəkil
işləməyə başlayır. Növbəti
il siyasətlə məşğul olaraq, Con
Kuinsi Adamsın tərəfdarı kimi tanınır. 1829-31-ci illərdə
Antimason «Müstəqil bənnalar partiyası»nı Nyu-York
parlamentində Eri dairəsinin deputatı kimi təmsil edir. Bu
ərəfədə artıq dörd nəfərdən ibarət ailəsi ilə birlikdə Buffa-
loya köçür.
Gələcək prezident qərbi Nyu-Yorkda viqlər partiya-
sının yerli şöbəsinin yaradıcılarından olaraq 1832-ci ildə
konqresə seçilir. Nümayəndələr palatasının üzvü kimi
əsasən H.Kleyin ideyalarının qızğın tərəfdarı olmuşdur.
1844-cü ildə vitse-prezidentliyə namizəd olmaq cəhdi
viqlər tərəfi ndən dəstəklənmədiyi üçün həyata keçmir.
Növbəti seçkilərdə, partiyanın Filadelfi yada keçirilən kon-
ventində, H.Kleyin
köməkliyi sayəsində Fillmor, Z.Teylorla
87
Amerika prezidentləri
yanaşı vitse-prezidentliyə namizəd göstərilir. O, Nyu-York
ştatında Teylorun seçkiönü kampaniyasına rəhbərlik edir.
Teylor və Fillmor bir-birlərini şəxsən tanımırdılar və ilk
dəfə yalnız uğurlu keçən seçkilərdən sonra görüşürlər. Qeyd
edək ki, Fillmor, konqres üzvləri ilə məhrəm münasibətdə
olmasına
baxmayaraq, Teylor administrasiyası ona etinasız
yanaşmışdı. Hətta doğma ştatı Nyu-Yorkda vəzifə bölgüsü
aparılarkən belə onunla məsləhətləşməmişdilər.
Fillmor prezident kimi 1850-ci
ilin avqustunda Kon qresə
göndərdiyi məktubunda quldarlıq məsələsində Cənubla Şi-
malı barışmağa çağırır. Sentyabrda isə quldarlıq problemi-
nin həllinə yönəlmiş və «1850-ci il kompromisi» adlanan
qanunlar toplusunu imzalayır. Bu qanunlarla o, sələfi Tey-
lordan fərqli olaraq, «xalqın suverenliyi» prinsipini təsdiq
edir. Bu prinsipə əsasən quldarlığın ləğvi və ya qəbulu ştatın
müstəsna hüququ kimi göstərilir.
Barışdırıcı xarakter daşımasına baxmayaraq, qanun-
lar toplusu heç də birmənalı qarşılanmadı. Hətta Şimaldan
olan viqlər belə burada Cənublu quldarlara böyük güzəştlər
olduğunu bildirirdilər. Xüsusən şimala qaçan qulların tu-
tularaq geriyə, öz sahiblərinə qaytarılmasını nəzərdə tutan
maddə kəskin etiraz doğururdu.
1848-49-cu illərdə bəzi Avropa dövlətlərini respubli-
ka üsul-idarəsinin yaranması ilə nəticələnən milli-demok-
ratik inqilablar bürümüşdü. Bir çox amerikalılar bunda
ölkələrinin tarixi ilə paralellər görür və dövlətin bu hərəkata
köməklik göstərməsini istəyirdilər. Fillmor administrasi-
yası bu çağırışlara reaksiya vermir və yalnız
formal ola-
raq Köhnə Dünyada baş verən demokratik dəyişikliklərin
tərəfdarı olduğunu bildirir.
Uzaq Şərqə ticarət yolunun açılması məqsədilə Fill-
mor, 1852-ci ildə Metyü Perinin komandanlığı altında Ya-
poniyaya dörd hərbi gəmi göndərir. Hərbi gücünə güvənən
Periyə 1854-cü ildə Kanaqav prefekti ilə saziş imzalamaq
88
Amerika prezidentləri
nəsib olur. Bu sazişə əsasən Yaponiya limanları ABŞ ticarət
gəmilərinə açıq elan edilir.
Viqlər partiyasının 1852-ci ildə keçirilən konventində
Fillmorun namizədliyi təsdiqini tapmır. Xüsusilə «Qaçqın
qullar haqda Akt»ı imzalaması onu partiyanın şimal qana-
dının dəstəyindən məhrum etmişdi. Partiyanın namizədi isə
ABŞ-Meksika müharibəsinin məşhur iştirakçılarından olan
general Uinfi ld Skott olur.
Fillmorun siyasi məyusluğuna
onun şəxsi faciəsi də
əlavə olur. 1853-cü ildə, yeni seçilmiş prezident Pirsin ina-
uqurasiya mərasimində Fillmorun xanımı Abigeyl bərk so-
yuqlayır və tezliklə dünyasını dəyişir. Buffaloya qayıtdıq-
dan bir il sonra yeganə qızı vəfat edir. Bu dərdləri qismən
də olsa unutmaq məqsədilə o, Avropaya səfərə çıxır və hətta
Roma Papasının qəbulunda olur. Səfərdən qayıtdıqdan
sonra 1856-cı il prezident seçkilərində iştirak edir, yalnız
21 % səs toplaya bilir. Bu onun böyük siyasətdə son çıxı-
şı olur. Buffaloya qayıdaraq yerli siyasətdə aktiv fəaliyyət
göstərməyə başlayır.
Millard Fillmor 1874-cü il martın 8-də beyninə qan sız-
ması nəticəsində vəfat etmişdir.