“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”

“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
birinchi marta 1975 yili kosmosdan kuzatilgan. Bunday to‘zonlar yilning uch oy 
davomida kuzatiladi. Chang-tuz to‘zonlarining uzunligi 400 km eni esa 40 km 
bo’ladi, radiusi 300 km ni tashkil etadi [5].
9
Tuzlarning yer yuziga yog‘ilishi paxtaning hosildorligi 5-15%, sholining esa 
3-6% ga pasayib ketdi. Orol bo‘yida yog`ilayotgan chang-tuz zarrachalarning 
umumiy miqdori o’rtacha 52kg ni tashkil etib, tuproq holati yomonlashuvini asosiy 
sababchilaridan biri bo‘lib qoldi. 
Qoraqalpog‘iston respublikasining sug‘oriladigan maydonlari chang-tuz 
fraksiyalari 250kg dan, Chomboy tumanida 500 tonnagacha boradi. Sho‘rlangan 
qum-to’zonlari yiliga Orol bo’yidagi 15 mingga yaqin yaylovlarni egallab 
bormoqda. G‘o‘za uchun ajratilgan maydonlar kasallik qo‘zg‘atuvchi 
zararkunandalar bilan zararlangan. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarning hosili pasayib 
ketmoqda. 
Tuproqlarning 
sho‘rlanishi 
hisobiga 
qishloq 
xo‘jalik 
mahsulotlari 
hosili 
O‘zbekistonda 30%, Turkmanistonda 40%, 
Qozog‘istonda 30-33%, Tojikistonda 19%, 
Qirg‘izistonda 20%ga pasayib ketdi. 
Mamlakatimizda keyingi yillarda yalpi paxta hosilining ko‘payishi 
sezilmayapti. O‘simliklar qatlamining o‘zgarishi bilan umumiy yem-xashak zahirasi 
1200 dan 500 000 tonnagacha kamaydi. 
Har yil o‘tloqzorlardan 3 marta qisqardi. Dorivor o‘simliklar zahirasi kamayib 
siyraklashib bormoqda. Yaylovlarning qisqarishi va hosildorlikning pasayishi 
chorva mollariga o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda. 
Sho‘rlangan yerlar maydoni kundan-kunga ortib bormoqda. Qirg‘oqchilik 
tufayli iqlimning keskin kontinentanligi ortib ketdi. Dengiz va quruqlik o‘rtasidagi 
haroratni o’zgarishi shamol tezligining ortishi suvning to’lqinlanish xodisasini 
kuchayishiga olib keldi. Avvali qumlar ortiqcha namlikni yutishi hisobiga, namlikni 
doimo ushlab turishiga cho’l o’simliklarning rivojlanishiga yordam berar edi. 
Kuchli sho’rlangan yer osti suvlarining yuza joylanishi, cho’llanish jarayonini 
kuchaytirmoqda. Amudaryo va Sirdaryo qirg`oqlarining pasayishi natijasida 
daryoning quyi qismida suv toshqinlarini kamaytirib yubordi. Bu o’z navbatida 
to’qay o’simliklari maydonlarini qisqarishiga ilgari gumusga boy bo’lgan o’tloqlar 
o’tloq botqoqli tuproqlar unumsiz, o’tloq taqir, cho’l, qumli o’tloqlarga ayalanishiga 
olib keladi. Sut emizuvchi hayvonlar va qushlar kamayib ketdi. Qurigan maydonlar 
9
 
https://elib.buxdu.uz/index.php/pages/referatlar-mustaqil-ish-kurs-ishi/item/13234-orol-va-orol-bo-yi-
ekologik-vaziyat-keskinlashuvining-asosiy-omillari
Orol va orol bo`yi ekologik vaziyat keskinlashuvining 
asosiy omillari

---

221