“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”

“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
Markaziy Osiyoda sug`oriladigan dehqonchilikda suv resurslardan asossiz va 
noo’rin foydalanish natijasida, Orol va Orol bo’yi muammosi vujudga keldi. Yerning 
qayta sho’rlanishiva suvning yaroqsizligi ko’payib bormoqda. O’simliklar xom 
ashyosidan foydalanish chorvani betartib o’tlatish tabiiy manzaraga reaksiyon taziq 
respublikasidagi ekotizmlarning mahsulotlarni unumdorligini kamapyishiga olib 
kelmoqda. 
Sug‘oriladigan dehqonchilikning rivojlanishi natijasida sug‘orishga 
foydalaniladigan qaytmas suvlar va qurg‘oqchilik yillari Amudaryo va Sirdaryoning 
belgisiga quyidagilar suv miqdori kamaygan. Bu esa o‘z navbatida, hozirgi vaqtda 
dengizning sathi 1961 yilga nisbatan 16,8 marta pasaydi. Bunda dengizning hajmi 3 
marta yuzasi esa 2 marta sho’rlanish darajasi 9-10 g/l dan 34-37 g/l ga ortdi [5]. 
Hozirgi kunda dengiz sathining pasayishi yiliga 80-100 sm tashkil etmoqda. 
Qirg`oq chizig‘i 60-80 km ga pasayib ochilib qolgan yerlar 23 ming km
2
ni tashkil 
etadi. Amudaryo va Sirdaryoning quyi oqimlarida suvning sifati yomonlashdi hamda 
ichish uchun yaroqsiz bo’lib qoldi. Ekologik tizimlar, o’simlik va hayvonlar chuqur 
inqirozga uchrayapti. Eng yomon ahvol janubiy oroldadir. Ushbu mintaqa o‘z ichiga 
shimoliy g`arbiy qizilqum Zaungauz qoraqumi janubiy ustyurt va Amudaryo deltasi 
kabi lanshaft komplekslarini oladi. Orol bo’yining umumiy maydoni 437 ming km2 
bo’lsa uning janubiy qismi 245 ming km2 ni tashkil etadi. Bunga Qoraqalpog`iston 
hududi O’zbekistonning Xorazm viloyati Turkmanistonning Tashovuz viloyatlari 
kiradi. 
Orol va Orol bo’yida sodir bo’layotgan jadal ravishdagi cho‘llanish xodisasi 
dunyo tajribasida uchratilmagan. Shuning uchun ham uni miqdor va sifat jixatidan 
baxolashda ancha qiyinchiliklarga duch kelinmoqda. 
Dengiz tubini ochilishi 
va daryo deltalarining qurishi 
hisobiga cho‘l maydonlari 
kengaymoqda. Ochilib qolgan 
4mln gektar maydon yuzasi 
mayday tuz zarrachalari bilan 
qoplanib, yangi shakildahi 
qum qoplamlari hosil qiladi. 
Shunday qilib, Markaziy 
Osiyo xududi qum tuz aerozollarini shamol yordamida ko’chirib yuruvchi kuchli 
yangi manba vujudga keldi. Dastlabki ma’lumotlarga ko’ra, yiliga atmosferaga 15-
75 mln. tonnagacha chang-to’zon ko’tarilishi mumkin. 
Dengiz tubidan ko‘tarilgan chang tuz to‘zoni atmosferani ifloslanishini 5 
foizdan ham orttirib bormoqda. Chang tuz to’zonlarini atmosferaga ko’tarilishini 

---

220