O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 12- son ilmiy tadqiqotlar jurnali

---

O‘ZBEKISTONDA
 
FANLARARO
 
INNOVATSIYALAR

VA 
12-
SON

ILMIY
 
TADQIQOTLAR
 
JURNALI
19.10.2022
1114 
QO`QON XONLIGIDA SOLIQ VA MAJBURIYATLAR 
 
Xamidov Shukurullo Muqimjon o`g`li 
Farg`ona davlat universiteti, 
Tarix fakulteti, 19.74-guruh talabasi 
 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada Qo`qon xonligida joriy etilgan soliq va 
majburiyatlar, qirg`iz va qipchoq qabilalariga yuklangan soliqlar, ularni undurish 
tartibi, aholining turli xil hashar va majburiyatlarga jalb qilinishi masalalariga alohida 
to`xtalib o`tilgan.
Kalit so`zlar:
soliq, hashar, xiroj, tanho, ushr, zakot, tanob 
 
Qo`qon xonligida soliqlar tizimi qadimdan rivojlanib kelgan soliq tizimiga 
asoslangan edi. Xonlik joriy qilgan soliq tizimi shariat qonunlariga asoslangan edi. 
Qirg`iz va qipchoqlar yashaydigan hududlar xonlik tarkibiga qo`shib olinishi bilan 
ularning hududlari xonlik mulkiga aylandi. Qirg`iz va qipchoq qabilalaridan yer va 
chorva mollari soliqlari olina boshlandi
134
. 
Xonlikda joriy qilingan soliq tizimi shariat qonunlari asosida tasniflangan va 
tartibga solingan edi. Qo`qon xonlari joriy qilgan soliq tizimi mamlakatning barcha 
aholisiga nisbatan birdek tartibda amal qilar edi. Bunda o`zbek, tojik, qirg`iz va 
qipchoq kabi xalqlarning soliq to`lash tartiblari bir xil edi. Xonlikda joriy qilingan 
soliqlar tizimi asosan aholi ustidan o`rnatilgan nazoratning bir ko`rinishi edi. Xonlik 
viloyatlarining soliq to`lash imkoniyati mahalliy aholining shug`illanadigan 
mashg`ulotlariga bog`liq edi.
Aholidan olindigan soliqlar xonlarning kundalik sarf-harajatlarini qoplar edi. 
Xonlikning harbiy qo`shinlarining maoshlari xon xazinasidan qoplanar edi. Bundan 
tashqari amaldorlarning maoshlari ham aynan mamlakat aholisi to`laydigan 
soliqlardan qoplanar edi. Xonlikdagi barcha yerlar xonning mulki hisoblangan. Xonlar 
ushbu yerlarni amaldorlar, qarindoshlari, qabila boshliqlari va boshqalarga yerdan 
olinadigan soliqlarning bir qismini o`zida qoldirish sharti bilan hadya qilar edi. 
Xonlikda yer va suv hukmron tabaqalariniki hisoblanib, yerga egalik qilishning 
to`rtta turi mavjud bo`lib ular quyidagilar edi: 
1. Xiroj yerlar – yer egalarining xususiy yerlari. 
2. Davlat yoki amloq yerlari – xonga qarashli yerlar – o`rmonlar, to`qaylar, yo`lu-
ko`priklar. 
3. Xususiy yerlar – xonning maxsus farmoyishi bilan yirik amaldorlarga berilgan 
yerlar (suyurg`ol). 
4. Vaqf yerlari – diniy muassalar, ya`ni, masjid, madrasa va mozorlarga qarashli 
yerlar. 
134
Плоских В. М. Киргизы и Кокандское ханство, Фрунзе, «Илим» 1977, С-256 

---