Eksperimental psixologik metodlariga murojaat
qilishdan oldin ularni umum-
ilmiy pozitsiyalarini ko`rib chiqamiz. Barcha metodlar ma’lumotlar olish uchun
ishlatiladi. Ular aktiv va passivlarga ajratilgan. Aktivlariga laboratoriya
eksperimentlari va ularning modifikatsiyasi, kvazi-eksperiment kiradi. Passivlariga
–
kuzatish, kichik metod, faoliyat mahsuli analizi, o`lchash
va korrelyatsion
kuzatuvlar, ma’lumotlar yig‘ish metodi va h.k. Birinchi metodda kuzatuv, xodisa va
jarayonlar bilan faol tanishtiradi.
Albatta ob’ektga ta’sir etgan holda, ikkinchi metod jarayoni esa uni faqat ro`yxat
qilish bilan chegaralanadi. Kuzatuvchi ro`yxatni to`g‘ridan-to`g‘ri yoki savolnoma
asosida yozib boradi. Xuddi shu narsa ta’sir qilish jarayonida ham qo`llanilishi
mumkin. Eksperiment jarayonida to`g‘ridan-to`g‘ri muloqot metodi orqali
o`tkaziladi. Bu ikkinchi jarayon psixologik eksperiment metodlaridir. Uchinchi
jarayon ham mavjuddir. Eksperimentator kuzatuv jarayonida tabiiy usullardan yoki
«tushunish metodi» dan to`g‘ridan to`g‘ri kuzatuvchiga nisbatan qo`llaydi.
Eksperiment jarayonida kuzatuvchi vazifalarni faol bajaradi.
Kuzatish, so`rov
davomida esa unga hech qanday vazifa berilmaydi va u o`zini erkin tutadi. Asosiy
mezonlar mavjud bo`lib bu quyidagilardan iboratdir:
Eksperimental kuzatuv, sistematik kuzatuv yoki korrelyatsion kuzatuv.
Ularni xususiyati shundaki, kuzatuvchi korrelyatsion asosiy o`tish davrlari o`rtasida
aloqalarni aniqlaydi. Buning uchun u sara kuzatuvchilarni tanlab, ular
bilan ish olib
borish ketma-ketligini rejalashtiriladi.
Tabiiy eksperiment va kuzatuvlar, suhbat, klinik metod,
ayrim hollarni
tushuntirish metodi va hokazolar. Bu metodlar inson xulq-atvorini xususiyatlarini
yuzaga chiqaradi, empirik umumiyliklarga xizmat qiladi.