O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi far g‘ ona davlat universiteti

Eksperimental kuzatuvlarni rejalashtirish asosiy bosqich hisoblanadi
. 
Birinchi o`rinda gap tashqi o`zgaruvchinlarning ichki tobe o`zgaruvchinlarida ta’sir 
etishi mumkinligi haqida ketmoqda. Rejalashtirish ichki va tashqi eksperimentning 
validligiga juda zarur keyingi bosqich bo`lib eksperimental reja hisoblanadi. 
Kuzatuvchi eksperimentni bir sinaluvchi bilan o`tkazishi mumkin. Bu holda 
kuzatuvchi kuzatuv uchun bir reja asosida ish olib boradi. U guruhiy bir qator 
rejalarni ham eksperimentda qo`llashi mumkin.
Vaqt va resurslarni tanqisligi sababli kuzatuvchi maksimal oddiy 
rejalashtirish asosida olib boradi. Murakkab farazlarni aniqlash uchun 
murakkablashgan rejalardan foydalaniladi. Sodda rejalarga asosiy va nazorat rejalar 
kiradi. Lekin undan ham murakkab bo`lgan eksperimental rejalar mavjud 
D.Kempbel tomonidan ikki o`zgaruvchilarning orasidagi aloqani aniqlash uchun 
protsessual klassifikatsiya rejasi yaratildi.
Ulardan asosiysi: sodda reja – ikki guruh uchun test o`tkazish (test-ta’sir-
retest); 2 rondomizirlangan guruhlar test o`tkazmaydi (rondomizatsiya – ta’sir - 
test);

---

Solomon rejasi 4 guruh uchun. Bu undan oldingi ikki guruhni birlashtiradi. 
Ular chinakam eksperiment rejalari hisoblanadi. Agarda chinakam eksperiment 
rejasini qo`llay olmasa unda kvazi-eksperiment rejalaridan foydalaniladi. 
Sinaluvchilarni tanlash va guruhlarga bo`lish eksperimental rejaga asosan 
olib boriladi
. Ko`pgina hayvonlar va odamlar bu kuzatuvlarda tanlanma deb ataladi. 
Psixogenetika bo`yicha mutaxassis sinaluvchi qilib mono-dizigota egizaklarini shu 
bilan ularni buvi-buva, ota-onalarni ham tanlaydi. Tibbiy psixolog afg‘on urushida 
qatnashganlarda postravmatik stress sindromiga yo`liqqanligi sababli ularda 
agressiv hulq-atvorni o`rganadi.

Barcha potentsial kuzatuvchilar turli xil yoki jins, ijtimoiy holati, bilimi 

darajasi sog‘lig‘i va xokazolar bilan xarakterlanadi. Undan tashqari ular turli 
individual psixologik xususiyatlariga egadirlar. Masalan: intellekt darajasi bilan 
neyrotizm, agressiya tanlanmaning asosiy talabi reprezentativlik. Sinaluvchilar 
guruhlarga to`g‘ri joylashtirilgan bo`lishi kerak. Barcha guruh ekvivalent bo`lishi 
kerak.