N. Ş. Hüseynov

 
buludların proqnozu mövcud olan və gözlənilən sinoptik vəziyyətə 
görə müəyyən edilir. 
     Atmosferdə  səhər  radiozond  müşahidələrinin  məlumatlarına 
əsasən konvektiv buludların proqnozunu dəqiqləşdirmək məqsədilə 
konveksiyanın  maksimal  inkişaf  dövrü  (14-15
00
  radələrində)  üçün  
konvektiv  buludların  miqdarı,  onların  aşağı  və  yuxarı  sərhədləri 
hesablanır.  Konvektiv  buludluluğun  miqdarının  proqnozu  A.N. 
Moşnikov tərəfindən alınmış empirik tənlik vasitəsilə hesablanır: 
 
1,5,
Δh
0,075
max
N



 
burada,  
     N
max
  –  gündüz  saatlarında    buludluğun  ballarla  maksimal 
miqdarı;  
     h- 
konvektiv-dayanıqsız təbəqənin
 (KDK) hPa-larla qalınlığıdır. 
     Konvektiv  buludluğun  yuxarı  və  aşağı  sərhəddini  aeroloji 
diaqrammalar vasitəsilə aşkar etmək mümkündür. Buludların aşağı 
sərhəddi  kondensasiya  səviyyəsinin  yaxınlığında,  yuxarı  sərhəddi 
isə hal əyrisinin  srtatifikasiya əyrisini kəsdiyi hündürlüklərdə olur. 
     Abşeron  yarımadasında aşağı  buludluluğun proqnozlaşdırılması 
zamanı 
N.Ş. Hüseynov metodundan
 [11] da istifadə etməklə, yaxşı 
nəticələr əldə etmək mümkündür. Bu  metoda əsasən Bakıda suyun 
temperaturu  ilə  Mahaçqalada  havanın  (cənub  istiqamətli  küləklər 
zamanı  Lənkəranda)  temperaturunun  fərqinin  Bakıda  şeh  nöqtəsi 
çatışmazlığına nisbəti (k) hesablanır: 
,
)
T
(
T
δT
K
B
d
M(
L)
B
a
w




 
burada, 
     K – Hüseynov parametri, 
     
M( L)
B
a
w
δT
K



 
- 
Bakıda 
su 
səthinin 
temperaturu 
ilə 
Mahaçqalada  (şimal  küləkləri  üçün,  Lənkəranda  cənub  küləkləri 
üçün) havanın temperaturu arasındakı fərq;       
    ( T - T
d 
)
B
 – Bakıda şeh nöqtəsinin çatışmazlığı. 

---

 
     K  əmsalının  şimal  küləkləri  zamanı  artması  və  cənub 
küləklərində  azalması  buludların  aşağı  sərhədlərinin  enməsinə 
dəlalət edir. 
     Şimal  küləkləri  zamanı  6  saat  müddətində  buludların  aşağı 
sərhəddinin  proqnozu  aşağıdakı  diskriminant  xətti  tənliklər 
vasitəsilə mümkündür: 
 
L = - 0,573 V
M
 – 0,372 (T
M
 - T
B
) + 0,241K + 2,627 
H = 1,417 ( T
M
 - T
B
) – 7, 437 T
M
B
a
w


 – 12, 161 (T - T
d
 ) 
M
  + 317, 
burada,  
     V
M
 – Mahaçqalada üfüqi görünüş məsafəsi,  
     T
M
 - T
B 
 - Mahaçqala və Bakı arasında hava temperaturl fərqi, 
     K – Hüseynov parametri, 
     T
M
B
a
w


    -  Bakıda  su  temperaturu  ilə  Mahaçqalada  havanın 
temperaturunun fərqi, 
     (T - T
d
)
M
 -   Mahaçqalada şeh nöqtəsi çatışmazlığı temperaturu, 
     H  - buludların aşağı sərhəddinin proqnozlaşdırılan hündürlüyü, 
     L -  diskriminant funksiya. 
     Bu  zaman  L    0  kəmiyyətində  300  m-dən  aşağı  buludluluq 
hündürlüyünü  gözləmək  və  proqnozlaşdırmaq  olar,  əksinə,  əgər 
L<0  olarsa,  onda    300  m-dən  az  olan  buludluq  hündürlüyünü 
gözləmək olmaz.  
     N.  Ş.  Hüseynov  metoduna  əsasən  soyuq  adveksiya  zamanı  6 
saat  öncədən  aşağı  buludluluğun  (H300  m)  proqnozu  üçün  təklif 
olunmuş nomoqramdan istifadə etmək lazımdır (şək. 112) . 
    Buludların  aşağı  sərhədinin  hündürlüyünün  proqnozu. 
Ümumiyyətlə,  aşağı  buludluq  və  dumanlar  hər  şeydən  əvvəl 
ərazinin  yerli  xüsusiyyətlərindən  asılı  olaraq  əmələ  gəlirlər. 
Buludların  aşağı  sərhəddinin  proqnozu  yarımempirik  tənliklər 
vasitəsilə  həll  edilir.  Təcrübədə  buludların  aşağı  sərhəddinin 
proqnozu aşağıdakı tənliklər vasitəsilə həll edilir: 
İppolitov tənliyi:                    
H = 24 (100 – R) .
 
Ferrel tənliyi:                         
H = 122 (T- T
d
) 
0 
. 
 
 10 
    
   8 
   
 
 
-14 
 
 -12   
 -10 
 - 8 
V
M 
T
M
 – T
B 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şək. 112.  Soyuq adveksiya zamanı  300 m-dən aşağı və yuxarı  
buludluğun proqnozu üçün  nomoqramma 
 
     İsti  adveksiya  zamanı    300  m-dən  aşağı  və  yuxarı  buludluluğun 
proqnozu üçün qurulmuş nomoqramma isə şəkil  113-də verilmişdir: 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
   2 
    
   1 
   
 
   0 
   
 
  -1 
   
 
 - 2 
   
 
 3 
 
- 4 
- 4 
 
 
- 2    
  0 
 
 
 
 
  2 
 
 
  4    
  6 
 
 
  8 
 
 
10   
12 
  
T
B
 – T
L
d 
 4 
T
L
 – T
B 

---