Mühazirə brahimov T. «Landşaft» nədir?
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mühazir ə 16 brahimov T. Land şaft şünasli ğin t ətbiq sah əl əri
- 2.Land şaft-rekreasiya t ədqiqatları
dağların qərbində (Diabar-Yardımlı çökəkliyində) isə quru çöl kompleksləri əmələ gəlir.
6.Hidroloji asimmetriya tipi, təbii su axımlarının hidrodinamik xüsusiyyətlərinin təsiri altında əmələ gəlir. Bu çayların ilkin və ikinci dərəcəli meandrlarının dik yamaclı çökək, batıq sahillərinə və maili qabarıq sahillərə, yataq boyu yalların çaya doğru istiqamətlənmiş maili və əsas sahilə doğru yönəlmiş dik yamaclarına məxsusdur. 7.Eol asimmetriya tipi, eol-akkumulyativ mənşəli komplekslərə məxsusdur. Bu asimmetriya tipiən aid komplekslər dünlərin, barxanların inkişaf etdiyi səhralarda geniş yayılmışdır. Dün və barxanların külək tutan yamacları maili (8- 20 o
o ). Dünlərdəki analoji hadisələr qar yığınlarında da müşahidə edilir, yəni çox da yüksək olmayan qar yığınlarının külək tutan yamacları külək tutmayan yamaclara nisbətən maili olur. 8.Qlyasial asimmetriya tipi-buzlaq fəaliyyətinin təsiri altında əmələ gəlir. Bunu iki yarımtipi fərqləndirilir: buzlaq-erozion və buzlaq-akkumulyativ asimmetriya. Buzlaq-erozion asimmetriya qoyun kəlləsini xatırladan formalarda müşahidə edilir və möhkəm ana süxurları üzərində qabarın relyef formalarının buzlaqlar tərəfindən hamarlanması nəticəsində əmələ gəlir. Qoyun kəlləsinin hərəkət edən buzlaq istiqamətinə çevrilmiş yamacı əks yamacla müqayisədə daha çox hamarlanmış olur. Kareliyada və Finlandiyada qoyun kəllələri landşaftın ən xarakter elementləridir. Buzlaq-akkumulyativ formalar moren tirələrindən, təpələrindən ibarət olub, asimmetrik quruluşlu landşaftları ilə fərqlənirlər. Hərəkət edən buzlaqlara doğru baxan moren tirələrinin yamacı əks yamaclara nisbətən dik olur. 9.Sürüşmə mənşəli asimmetriya tipi-təpə və yalların qeyri-bərabər yamaclı olması ilə səciyyələnir. Sürüşmə mənşəli asimmetrik komplekslərin inkişaf etdiyi və yayıldığı ən klassik rayon Böyük Qafqaz dağlarının şərq qurtaracağıdır. Buruda sürüşmə landşaftlarının morfoloji strukturunun təhlilinə, sürüşmələrin paylanma sıxlığına əsasən 5 landşaft rayon (Samur-Dəvəçi, Qaraçay, Vəlvələçay-Ataçay, Behruz Melikov Behruz Melikov
Girdimançay-Ağsuçay və Şamaxı-Qobustan) ayrılır. Bunlardan Girdimançay-Ağsu rayonu sürüşmə mənşəli asimmetrik kompleksləri keyfiyyətcə səciyyələndirən ən maraqlı rayondur. Burada son 10 ildə çox böyük sürüşmələr (Nuran, Zərnava, Ximran, Lahıc, Qaranohur və s.) əmələ gəlmiş, təbii landşafta və təsərrüfata böyük ziyan vurmuşdur.
Behruz Melikov Behruz Melikov Mühazirə 16 brahimov T. Landşaftşünasliğin tətbiq sahələri Landşaftşünaslıq müstəqil elm kimi meydana gəldiyi ilk gündən, cəmiyyətin yaşayıb, inkişaf etməsi üçün ən vacib təsərrüfat məsələlərini həll etməyi qarşıya qoyur. lk zamanlar həmin məsələlər sırasına kənd təsərrüfatı, meşəçilik, meliorasiya problemləri kimi vacib sahələr daxil olmuşdur. Landşaftşünaslığın bir elm kimi sürətli inkişaf etdiyi müasir dövrdə kompleks tədqiqatların nəticələrindən ərazilərin mühəndislik məqsədilə mənimsənilməsi, şəhərsalma işləri, rayonların planlaşdırılması, rekreasiya, tibb, yol tikintisi, memarlır və başqa sahələrdə müvəffəqiyyətlə istifadə edilir. Müasir dövrdə tətbiqi landşaftşünaslığın ə həmiyyəti hər şeydən əvvəl, təbiətlə cəmiyyətin qarşılıqlı təsir problemlərinin həlli prosesində müəyyən edilir. Lakin bu proses tam nəzəri istiqamətdə deyil, təcrübə ilə qarşılıqlı, paralel, daha doğrusu konstruktiv şəkildə həyata keçirilməlidir. Bütün tətbiqi landşaft işlərinin əsasını təbii ərazi komplekslərinin (TƏK) obyektiv elmi təhlili təşkil edir. TƏK qiymətləndirilməsi və onlardan səmərəli istifadə etmək üçün əməli təkliflərin işlənib hazırlanması elmi landşaft tədqiqatlarının nəticələrinə istinad etməlidir. Bununla əlaqədar, TƏK inventarizasiyası (xəritələşmə, sistemləşmə, təsvir və s.) tətbiqi landşaftşünaslıq tədqiqatında işin başlanğıcını, ilkin mərhələsini təşkil edir. Tətbiqi landşaft işlərin son nəticəsi kompleks ərazi planlaşdırma xəritələrinin tərtibinə xidmət etməlidir. Belə xəritələrin tərtib olunma təcrübəsi Rusiyada və xaricdə çoxdan məlumdur. Bu tip xəritələrdə istehsalın və iqtisadiyyatın yüksəlməsinə, təbiətin mühafihəsi üçün lazımi işlərin həyata keçirilməsinə yönəlmiş ən məqsədyönlü tədbirlər toplusundan istifadə etməyi nəzərdə tutan landşaftların qruplaşması təklifləri göstərilməlidir.
Müasir landşaftşünaslığın müxtəlif istiqamətli tətbiq sahələri sürətlə inkişaf edir və bunların əksəri də son 35-40 ildə meydana gəlmişdir. Həmin sahələrin ən Behruz Melikov Behruz Melikov
qədimi və ilk dəfə əmələ gələnlərindən biri aqrolandşaft tədqiqatlarıdır. Bu istiqamət öz başlanğıcını XIX əsrin axırı XX əsrin əvvəlində, V.V.Dokuçayevin dövründən götürmüş və kənd təsərrüfatının bütün sahələrində təbii şəraitin komplekslik prinsipinə əsaslanmışdır. Aqrolandşaft tədqiqatlarının məqsədi kənd təsərrüfatını və onun ayrı-ayrı sahələrini inkişaf etdirmək üçün landşaft şəraitinin əlverişlik dərəcəsini aydınlaşdırmaqdır. Bu tədqiqatlar əsasən iki istiqaməti birləşdirir: 1.Torpağın aqroistehsal tipologiyası və keyfiyyət cəhətcə qiymətləndirilməsi (bonitirovka), 2.Kənd təsərrüfatı məqsədi üçün fiziki-coğrafi rayonlaşma. Azərbaycanın Kür çökəkliyi vilayəti kənd təsərrüfatı istiqamətində hər tərəfli istifadə edildiyindən həmin ərazinin tədqiqat obyekti kimi seçilməsi məqsələuyğundur. Torpaqların kompleks qiymətlənməsindən aydın olur ki, təsərrüfat ə razilərində torpaqlardan səmərəli istifadə etmək, onların strukturunda dəyişikliklər aparmaq üçün təkliflər toplasu hazırlamaq mümkündür, daha doğrusu müxtəlif əkin sahələrini və növbəli əkin sistemini, meliorasiya tələbatı, mədəni- texniki tədbirləri və s. planlaşdırmağa imkan verir.
Müasir dövrdə tətbiqi landşaftşünaslığın ən çox inkişaf etmiş sahələrindən biri şə hər ətrafı istirahət və ya rekreasiya zonasının təşkilidir. Son illərdə landşaftşünaslığın xüsusi rolu ayrılmış və o landşaft rekreasiyası adlandırılmışdır. Axırıncının tədqiqat obyekti, ərazinin rekreasiya sistemləri olub, buraya istirahət edən insanlar, təbii mühit, mədəni şərait, xidmətsi şəxslər və idarə edici orqan daxildir. Bir başa tətbiqi landşaftşünaslıqla əlaqədar olan rekreasiyanın kompleks məsələlərinə landşaft komplekslərinin rekreasiya imkanlarını, onların rekreasiya qiymətlərini və istirahət edənlərin komplekslərinə təsir yükünün (rekreasiya yükünün) öyrənilməsi daxildir. Landşaft – rekreasiya tədqiqatları üçün maraqlı problemlərdən biri, təbii komplekslərin rekreasiya yükünə qarşı dözümlüyünün, yəni torpaqların toplanmasının, ot və kol örtüyünün, meşə ağaclarının zədələnməsinin və Behruz Melikov Behruz Melikov Yüklə 0,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|