12
YUNSİTRAL-ın Arbitraj reqlamenti (1976-cı il);
beynəlxalq əmtəə alqı-satqı müqavilələri haqqında BMT-nin Vyana Konvensiyası
(1980-ci il);
beynəlxalq əmtəə alqı-satqısında nümayəndəliklər haqqında Cenevrə Konvensiyası
(1983-cü il);
beynəlxalq ticarət arbitrajı haqqında tipik qanun (1985-ci il);
beynəlxalq əmtəə alqı-satqı müqavilələrinə tətbiq edilən hüquq haqqında Konvensiya
(1986-cı il);
alqı-satqı şərtlərini və müqavilələrini müəyyən edən beynəlxalq kommersiya
terminləri (INCOTERMS, 2000-ci il).
Beynəlxalq istehsal və elmi-texniki əməkdaşlıq sahəsində aşağıdakıları
fərqləndirmək olar:
sənaye mülkiyyətinin qorunması haqqında Paris Konvensiyası (1883-cü il, sonuncu
dəfə 1979-cu ildə nəzərdən keçirilib);
nişanların beynəlxalq qeydiyyatı haqqında Madrid sazişi (1891-ci il, 1989-cu ildə
Madrid sazişinə əlavə olaraq Protokol imzalanıb);
beynəlxalq maliyyə lizinqi haqqında Ottava Konvensiyası (1988-ci il);
beynəlxalq faktorinq haqqında Ottava Konvensiyası (1988-ci il);
daşınan avadanlıq üzrə beynəlxalq əmlak hüququ haqqında Keyptaun Konvensiyası
(2001-ci il).
Ölkələr arasında valyuta-maliyyə və kredit münasibətləri aşağıdakı sənədlərlə
unifikasiya edilib:
veksellərə aid hüququn unifikasiyası üzrə Cenevrə Konvensiyası (1930-cu il);
dövlətlər və digər dövlətlərin vətəndaşları arasında investisiya mübahisələrinin
tənzimlənməsi üzrə Vaşinqton Konvensiyası (1965-ci il);
inkasso üzrə unifikasiya edilmiş qaydalar (1978-ci il);
sənədli akkreditivlər üçün unifikasiya edilmiş qayda və adətlər (1983-cü il redaktəsi);
Çoxtərəfli İnvestisiyalar üzrə Zəmanət Agentliyinin təsis edilməsi üzrə Konvensiya
(1985-ci il);
beynəlxalq köçürmə vekselləri və beynəlxalq adi çeklər haqqında BMT Konvensiyası
(1988-ci il).
13
Işçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası prosesi BƏT tərəfindən qəbul edilən
konvensiyalarla tənzimlənir.
Beynəlxalq ticarət və onun inkişafı iri həcmli yük axınları və nəqliyyatın müxtəlif
növlərindən istifadə ilə də bağlıdır. Beynəlxalq yük daşımaları qaydalarının unifikasiyası
üzrə dünya ictimaiyyəti tərəfindən əhəmiyyətli işlər görülmüşdür. Bu sahəyə aid sənədlər
arasında aşağıdakıları qeyd etmək olar:
konosamentlərə aid bəzi qaydaların unifikasiyası üzrə beynəlxalq konvensiya (1921-
ci il);
beynəlxalq aviadaşımalar aid bəzi qaydaların unifikasiyası üzrə varşava
Konvensiyası (1929-cu il);
yüklərin beynəlxalq yol daşıması üzrə müqavilə haqqında konvensiya (1956-cı il);
yüklərin dəmir yolu il daşınması haqqında beynəlxalq konvensiya (1961-ci il);
konosamentlər haqqında Haaqa qaydalarına yenidən baxılması barədə Brüssel
müqaviləsi (1968-ci il);
qarışıq nəqliyyat sənədi üçün unifikasiya edilmiş qaydalar (1975-ci il);
yüklərin dəniz daşınması haqqında BMT Konvensiyası (Hamburq qaydaları, 1978-ci
il);
yüklərin və sərnişinlərin daşınması üzrə dəmir yollarının sazişi (1980-i il);
Yük Ekspeditorları İnstitutunun standart ticarət şərtləri (1984-cü il).
Beynəlxalq konvensiyaların dünya təsərrüfat əlaqələri qaydalarının unifikasiya
edilməsində olan rolunu beynəlxalq əmtəə alqı-satqı müqavilələri haqqında Vyana
Konvensiyası nümunəsində görmək olar. YUNSİTRAL tərəfindən işlənən konvensiya
beynəlxalq alqı-satqı sazişlərinin şərtlərinin unifikasiyası məqsədini daşıyırdı. Vyana
Konvensiyası 4 hissədən və 101 maddədən ibarətdir:
I hissə. “Tətbiq sferası və ümumi müddəalar”.
II hissə. “Müqavilənin bağlanması”.
III hissə. “Əmtəənin alqı-satqısı”.
IV hissə. “Yekun müddəalar”.
Beynəlxalq əmtəə alqı-satqı müqavilələri haqqında Vyana Konvensiyasının
əhəmiyyəti aşağıdakılardan ibarətdir:
14
beynəlxalq əmtəə alqı-satqı müqavilələrinin bağlanması və istifadə edilməsinin vahid
tənzimlənməsini əks etdirir və milli qanunvericiliklərdə olan fərqlilikləri əsasən
aradan qaldırmağa imkan verir;
kommersiya danışıqlarının sürətlənməsinə, yüngülləşməsinə və ucuzlaşmasına imkan
verir, çünki, xarici qanunvericiliyin və onun tətbiq praktikasının öyrənilməsinə
ehtiyac aradan qalxır;
müqavilə tərəflərinin hüquq və öhdəliklərini birmənalı şəkiləd başa düşmələri üçün
şərait yaradır;
daha güclü partnyorun zəif partnyora onun üçün faydalı müqavilə şərtlərini qəbul
etdirməsi imkanlarını aradan qaldırır ki, bu da beynəlxalq ticarətdə qeyri-bərabər
ayrı-seçkilik münasibətlərinin ləğv edilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir;
alıcı və satıcının müqavilə üzrə əsas
öhdəliklərini müəyyən edir;
konvensiyada iştirak etməyən dövlətlərə aid tərəflər arasında mübahisələr yarandığı
halda müqavilənin subyektləri (müqavilə tərəfləri) və obyektləri (müqavilənin
predmeti) üzrə münasibətləri tənzimləyir;
aid olmadığı alqı-satqı müqaviləsi obyektlərinin siyahısını müəyyən edir;
konvensiyanın tətbiq edilmədiyi alqı-satqı müqavilələrinin əlamətləri müəyyən edilir.
Konvensiyanın xarakteri normativdir, yəni onda əks olunan müddəalar hüquq
normaları hesab edilir, lakin onlar dispozitiv xarakter kəsb edirlər. Bu o deməkdir ki,
tərəflər müqaviləni bağlayarkən Konvensiyanın istənilən müddəasına əməl etməyə bilərlər.
Beynəlxalq iqtisadi əlaqə qaydalarının unifikasiyasında müxtəlif beynəlxalq
müqavilələrin hazırlanması üzrə rəhbərliklər xüsusi yer tutur. Bu sənədlər adətən BMT-nin
Avropa İqtisadi Komissiyası tərəfindən hazırlanır.
Müqavilələrin hazırlanması üzrə rəhbərlik xarici iqtisadi əməliyyatların müxtəlif
növləri üzrə müqavilələrin mümkün bağlanma formalarını, onların strukturunu və əsas
maddələrinin məzmununu əks etdirir. Nümunə kimi aşağıdakıları göstərmək olar:
konsultativ injinirinq (bununla əlaqədar texniki dəstək aspektləri də aid olmaqla) üzrə
beynəlxalq müqavilələrin hazırlanması üzrə rəhbərlik (BMT AİK, 1979-cu il);
sənaye əməkdaşlığı üzrə beynəlxalq müqavilələrin hazırlanması üzrə rəhbərlik (BMT
AİK, 1976-cı il);
konkret layihəni həyata keçirmək üçün bir araya gəlmiş tərəflər arasında beynəlxalq
müqavilələri hazırlanması üzrə rəhbərlik (BMT AİK, 1979-cu il);