Mirzacanzad? A. X. ve b. Neft v? qaz yataqlarinin islenmesi ve istismar?n?n nezeri esaslar?pdf

                                                        370 
 
(VII.202) 
ifadəsini alırıq. Bu ifadə  һəmin təzyiqlər intervalında üçfazalı qarışığın 
şaquli boruda, daһa doğrusu, fontan kəmərində  nə  qədər uzunluğunu 
tutduğunu bildirir.
Beləliklə, n-fazalı və n-komponentli maye və qaz qarışığının boruda 
axınına dair yuxarıda yazılanlardan məlum olur ki, һərəkət tənliklərini 
һər  һansı bir axına tətbiq edərkən,  һəmin axının  xüsusiyyətlərini nəzərə 
alıb, tənlikləri ciddi səһvlərə yol vermədən sadələşdirmək mümkün və 
lazımdır. 
§ 6. QAZIN ŞAQULİ BORULARDA HƏRƏKƏTİ
Bernulli tənliyi sıxılmayan mayelərdən ötrü yazılmışdır. Qazın şaquli 
boruda һərəkəti zamanı Bernulli tənliyini aşağıdakı şəkildə yazmaq olar:
(VII.203) 
burada  —sürtünmə əmsalı;
d — borunun diametridir.  
Sürtünmə əmsalı Reynolds ədədindən asılı olaraq dəyişir, yəni
Digər tərəfdən Reynolds ədədi aşağıdakı kimi tapılır: 
  
Qazın şaquli boruda һərəkəti zamanı çəki sərfini belə ifadə edə bilərik: 
g=
const,
burada F— borunun en kəsik saһəsi;
— qazın sıxlığıdır.
Borunun en kəsik saһəsi sabitdir:
F=const.
Eyni zamanda
g=const.
Deməli,
=const.
Digər tərəfdən qazın özlülüyü  təzyiqdən asılı olaraq çox az
dəyişdiyindən
= const götürmək olar. Deməli,
Re=const
Beləliklə, qazın şaquli borularda һərəkəti zamanı Reynolds ədədindən
asılı olan sürtünmə əmsalı = f (Re) sabit qalacaqdır.
 

---

                                                        371 
 
Qazın şaquli borularda һərəkəti zamanı quyuağzındakı temperatur
quyudibindəkindən az olur. Lakin qazın һərəkətini һesablamaq üçün
temperatur da sabit qəbul edilir:
T=const.
Boruda һərəkət edən qazın gündəlik miqdarı G kq, normal şəraitdəki
xüsusi çəki isə
kq/m
3
olduqda, qazın gündəlik һəcmi Q nm
3
olacaqdır:
Digər tərəfdən
burada  — qazın nisbi xüsusi çəkisi;
q
- nin qiymətini yerinə yazsaq, aşağıdakını alarıq:
yaxud
G=l,205
Q.
T və  p şəraitində qazın miqdarı borunun һər  һansı bir kəsiyi üçün 
Klapeyron tənliyindən tapılır:
burada G-nin qiymətini yerinə yazıb və 
olduğunu nəzərə alsaq,
alarıq.
Qazın saniyəlik sürəti:
  
olduğundan
  
alarıq.
və d
qiymətlərini (VII.203) düsturunda yerinə yazıb və 
 һəmçinin 
=9,81  m/san
2
olduğunu bilərək 
yazarıq:
  
Axırıncı düsturda p kq/m
2
əvəzinə p kq/sm
2
, Q nm
3
/gün əvəzinə 
              
q 1000 nm
3
/gün, diametrinin ölçüsünü isə m əvəzinə sm ilə götürsək
  

---

                                                        372 
 
alarıq.
Qazın  şaquli boruda һərəkəti zamanı  z=const və axının  һərəkətini 
izotermik qəbul etsək, aşağıdakını alarıq:
  
burada 
 ;
  
  
Axırıncı düsturda olan 
һəddi  sürət  basqısının dəyişməsinin 
təsirini  nəzərə alır. Qazın boruda һərəkəti zamanı bu һədd çox kiçik
olduğundan bunu nəzərə almamaq olar. Odur ki, 
  
alarıq. 
qəbul edib, tənliyi dx-ə görə һəll edək:
 . 
Bu tənliyi 
-dən 
-yə  qədər inteqrallasaq, aşağıdakını 
alarıq:
 
Bu düsturda  c
l
,  c
2
və  k-nın  qiymətlərini yazsaq,  qazın  şaquli axını 
üçün aşağıdakını yaza bilərik:
    
yaxud 
   
burada 
b
—bufer təzyiqidir.
 
qəbul etsək, qazın  şaquli boruda һərəkəti üçün 
aşağıdakını yaza bilərik:
  
burada q
ş
— qazın şaquli axındakı sərfidir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu düsturlar qazın  şaquli axını uçün 
düzgündür. Qazın yuxarıdan aşağı һərəkəti zamanı (VII.203) düsturunda 
sürtünməyə sərf olunan һədd öz işarəsini dəyişəcəkdir.

---

                                                        373 
 
ƏDƏBİYYAT
1. Агроскин  Н.И.,  Дмитриев  Г.Г.  Гидравлика.  Госэнергоиздат, 
1954. 
2. Адам  Н.К.  Физика  и  химия  поверхностей.  Гостоптехиздат, 
1947. 
3. Адамов  Г.А.  Сб.  вопросы  добычи,  транспорта  и  переработки 
природных газов. Гостоптехиздат, 1956.
4. Апельцин  И.Э.  и  Максимов  Г.К.  Подготовка  воды  для 
заполнения нефтяных пластов. Гостоптехиздат, 1951.
5. Аравин  В.И.  и  Нумеров  С.П.  Теория  движения  жидкостей  в 
недеформированной пористой среде. ГИТТЛ, 1953.
6. Арманд  А.А.  и  Невструева  Е.П.  Исследование  механизма 
двухфазной  смеси  в  вертикальной  трубе.  Известия  Всесоюзн. 
теплотех. ин-та (ВТИ), № 2, 1950.
7. Архангельский  В.А.  Движение  газированных  нефтей  в 
системе скважина-пласт. Изд. АН СССР, 1958.
8. Бабалян Г.А. Вопросы механизма нефтеотдачи. Азнефтеиздат, 
1958. 
9. Балезин  С.А.  и  Парфенов  Г.С.  Основы  физической 
коллоидной химии. Учпедгиз, 1956.  
10. Баренблатт Г.И. Жур.ПММ А.Н. СССР т. XV, вып. 3, 1954.
11. Белаш  П.М.  Труды  совещания  по  развитию  научно-
исследовательских  работ  в  области  вторичных  методов  добычи 
нефти. Изд. АН Азерб. ССР, 1953.
12. Борисов Ю.П. Труды МНИ им. Губкина, вып. 11, 1951. 
13. Вейник  А.И.  Техническая  термодинамика  и  основы  тепло-
передачи. Металлургиздат, 1953.
14. Вукалович  М.П.  и  Новиков  И.И.  Уравнение  состояния 
реальных газов. Госэнергоиздат, 1948. 
15. Гатчек Э. Вязкость жидкостей. Гостоптехиздат, 1958.
16. Гейман  М.А.  Методы  интенсификации  добычи  нефти. т.I, 
Гостоптехиздат, 1946.
17. Герш  С.Я.  Глубокое  охлаждение.  ч. 1. Изд. Советская  наука, 
1947. 
18. Глоговский  М.М.  и  Розенберг  М.Д.  Труды  совещания  по 
развитию  научно-исследовательских  работ  в  области  вторичных 
методов добычи нефти. Изд. АН Азерб, ССР 1953. 
19. Глоговский  М.М.  и  Розенберг  М.Д.  Труды  ВНИИ  вып.  VI, 
Гостоптехиздат, 1954. 
20. Дерягин Б.В. АН СССР. т.I № 5, 1946.
21. Джоне П.Д.  Механика  нефтяного  пласта.  Гостоптехиздат,

---

                                                        374 
 
1947.
22. Дружинин  Н.И.  Метод  гидродинамических  аналогий  и  его 
применение при исследовании фильтрации. Госэнергоиздат, 1956. 
23. Евреинов В.И. Гидравлика. Гостехиздат, 1947.
24. Каган А.С. Электрическое сопротивление нефтеносных пород 
и распределение воды и нефти в породе. Изв. Азерб. фил. АН СССР, 
№ 3, 1940.
25. Карапетянц  М.Х. Химическая  термодинамика.  Госхимиздат, 
1949.
26. Киреев В.А. Курс физической химии. Госхимиздат. 1955.
27. Кирпичев М.В. и Конаков П.К. Теория подобия. Гостехиздат, 
1952.  
28. Клейтон  В. Эмульсии,  их  теория  и  техническое  применение. 
1950. 
29. Комаров  С.Г.  Геофизические  методы  исследования  нефтяных 
скважин. Гостоптехихдат. 1952. 
30. Конаков П.К. ДАН СССР, т. 11, № 7, 1946.
31. Котяхов Ф.И. Условия выноса воды и песка при эксплуатации 
нефтяных скважин. Грозоблиздат, 1946.
32. Котяхов 
Ф.И. 
Основа 
физики 
нефтяного 
пласта. 
Гостоптехиздат.1956.
33. Крылов  А.П.  и  др.  Научные  основы  разработки  нефтяных 
месторождений. Гостоптехиздат, 1948.
34. Кусаков  М.М.  Методы  определения  физико-химических 
характеристик нефтяных продуктов. ОНТИ. 1936.
35. Кусаков  М.М.  и  Мекеницкая  Л.И.  Доклады  на  IV
международном нефтяном конгрессе в Риме. Из-во АН. СССР. 1955.
36. Кутателадзе 
С.С. 
и 
Стырикович 
М.А. 
Гидравлика 
газожидкостных систем. Госэнергоиздат, 1958.
37. Лапук  Б.Б.  Теоретические  основы  разработки  месторождения 
газов. Гостоптехиздат, 1948.
38. Леверетт  М.С.  и  Льюсин  В.Б.  Методы  интенсификации 
нефтеотдачи пластов. Гостоптехиздат, 1948.
39. Левич  В.Г.  Физико-химическая  гидродинамика.  Физматгиз, 
1959. 
40. Лейбензон Л.С. Собрание Трудов, т. II. Изд. АН СССР, 1953.  
41. Лейбензон Л.С. Собрание Трудов, т. II1. Изд. АН СССР, 1953.
42. Лейбке К.Э. Жур. МПС № 2, 1886, № 17-19, 1889. 
43. Липатов С.М. Физико-химия коллоидов. Госхимиздат, 1948.
44. Маскет М. Течение однородных жидкостей и газов в пористой 
среде. Гостоптехиздат, 1949.
45. Маскет  М.  Физические  основы  технологии  добычи  нефти.  
Гостоптехиздат, 1953.

---

                                                        375 
 
46. Мирчинк  М.Ф.  Нефтепромысловая  геология.  Гостоптехиздат, 
1946. 
47. Михайлов Г.К. Жур. ПММ АН СССР. Отд. тех. науки, т. XVI,
вып. 4, 1952.
48. Михеев М.А. Основы теплопередачи. Госэнергоиздат, 1949.
49. Мупавьев  И.М.  и  Крылов  А.П.  Эксплуатация  нефтяных 
месторождений Гостоптехиздат, 1949.
50. Наметкин С.С. Химия нефти. Изд. II. Гос. Объед. Научн. Техн. 
изд-во, 1939.
51. Непримеров 
Н.Н. 
Экспериментальные 
исследования 
некоторых  особенностей  добычи  парафинистой  нефти.  Изд. 
Казанского университета, 1958.
52. Огневский В.М. Горн. журнал № 10, 1949.
53. Оркин  К.Г.  и  Кучинский  П.К.  Физика  нефтяного  пласта. 
Гостоптехиздат, 1956.
54. Патрашев А.Н. Гидромеханика. Военмориздат, 1953.
55. Прозорович  Э.А.  Труды  АзНИИ,  вып.  XXVIII,  ОНТИ,
Азнефтеиздат, 1935.
56. Пыхачев Г.Б. Сборник задач по курсу подземной гидравлики. 
Гостоптехиздат, 1957.
70. Чарный И.А. Подземнaя гидромеханика. Гостехиздат, 1948.
71. Чарный  И.А.,  Розенберг  М.Д.  Труды МНИ  им.  Губкина,  вып. 
12, Гостоптехиздат, 1953.
57. Рабинович Е.З. Гидравлика. Гостехиздат,  1957.
58. Рабинович  П.А.  Сборник  АН  СССР,  ч.1,  из-во  АН  СССР,
1947. 
59. Ребиндер  П.А.  и  Калиновская  Н.А.  Жур.  техн.  физ.  т. 2, вып. 
7-8, 1932. 
60. Седов  Л.И.  Методы  подобия  и  размерностей  в  механике. 
Гостехиздат, 1951.
61. Смирнов  А.С.  Технология  углеводородных  газов.  Гостоп-
техиздат, 1946.
62. Соколов Ю.Д. Украинский математич. журнал, т. 4, № 2, 1953.
63. Тарг  С.М.  Основные  задачи  теории  ламинарных  течений. 
ГИТТЛ, 1951.
64. Тен-бош. Теплопередача. Нефтяное издательство, 1930.
65. Уголев  В.С.,  Мусинов  В.И.  Термические  методы  добычи 
нефти. Гостоптехиздат, 1959.
66. Френкель Н.З. Гидравлика. Госэнергоиздат, 1956.
67. Форхгеймер Ф. Гидравлика, ОНТИ, 1935.
68. Царевич К.А. Труды МНИ им.  Губкина, вып. 5 (юбилейный), 
Гостоптехиздат, 1957.
69. Царевич К.А. Труды ВНИИ вып. VI, Гостоптехиздат, 1954.

---

                                                        376 
 
72. Чарный И.А. Неустановившееся движение реальной жидкости 
в трубах. ГИТТЛ, 1951.
73. Чарный И.А.Жур. НХ № 2, 3, 1953; № 4, 1954.
74. Чарный  И.А.Основы  подземной  гидравлики.  Гостоптехиздат, 
1956. 
75. Черникин 
В.И.
Труды  МНИ  им  Губкина,  вып. 9, 
Гостоптехиздат, 1949.
76. Чудновский 
А.Ф.  Теплообмен  в  дисперсних  средах. 
Гостехиздат, 1954. 
77. Щелкачев В.Н. Упругий режим пластов водонапорных систем. 
Гостоптехиздат, 1948.
78. Щелкачев  В.Н.  и  Лапук  Б.Б.  Подземная  гидравлика.  
Гостоптехиздат, 1949.
79. Щелкачев  В.Н.  и  Пыхачев  Г.Б.  Интерференция  скважин  и 
теория пластовых водонапорных систем. АзГОНТИ, 1939.
80. Щелькачев  В.Н.  Разработка  нефтеводоносных  пластов  при 
упругом режиме. Гостоптехиздат, 1959.
81. Эйгенсон Л.С. Моделирование Гостоптехиздат, 1946.
82.Яблонский В.С. Жур. НХ № 2, 1942.

---

                                                        377 
 
MÜNDƏRİCAT 
 
Giriş.....................................................................................................................3 
 
I 
F Ə S I L
.   Fiziki və kolloidal kimyadan bəzi məlumat 
 
§1. Sətһi gərilmə   və  sətһ enerjisi…………………………………………….5     
§2. Adsorbsiya və adsorbsiya təbəqəsi……………………………………….12 
§3.İslanma.........................................................................................................15   
§4.İslanma istiliyi və kinetik islanma һisterezisi..............................................19    
§5.Kapilyar təzyiq…………………………………………………………….21 
§6.Şaquli kapilyar boruda mayenin qalxma һündürlüyü və kinetik    
      һərəkəti…………………………………………........................................24     
§7. Məһluldakı hidrogen ionlarının konsentrasiya  göstəricisi………….........26 
§8. Koaqulyasiya və peptizasiya……………………………………………...27 
 
II fəsil. Ölçülər və oxşarlıq nəzəriyyəsindən bəzi məlumat……….............32 
 
III fəsil. Termodinamika və istilikötürməyə dair bəzi məlumat 
 
§1. Enerjinin çevrilməsi və itməməsi qanunu ..................................................49
 
 
§2. İdeal qaz qanunları………………….…………………………………….52 
§3. Real qazlar üçün һal tənliyi………………………….……………………54 
§4. Buxarın elastikliyi. Uçuculuq. Buxarlanma istiliyi ....................................55 
§5. Termodinamikanın ikinci qanunu……………………………….………..58 
§6. Proseslər…………………………………………………………………..60 
§7. Məһlullar………………………………………………………………….66
 
      §8.Təzyiq altında  maye və qazın  bəzi fiziki  xassələrinin  ümumiləşdirilmiş  
           üsulla təyin edilməsi……………………………………………………….70        
      §9. İkifazalı istemlər……………………………………………...…………...75 
      §10. Qazın drossellənməsi…………………………………………………….77 
§11. İstilikötürmə……………………………………………………………..80 
 
IV fəsil. Hidravlikadan bəzi məlumat 
  
      §1. Mayelərin fiziki xüsusiyyətləri……………………………………………88   
      §2. Hidravlik basqı və təzyiq………………………………………………….91 
§3. Hidrostatikanın əsas tənlikləri………………………………..…………...93 
§4. Mütləq və izafi hidrostatik təzyiq. Vakuum…………………...………….95 
§5. Hidrostatikanın əsas tənliyinin araşdırılması………………..……………96 
§6. Birləşmiş qablar. Paskal qanunu………………………………………….96 
§7. Hərəkət növləri............................................................................................97 
§8. Maye axınının cərəyan xətti........................................................................98  
§9. Mayenin һərəkət sürəti və sərfi ..................................................................99 
§10. Kəsilməzlik tənliyi……………………………………..........................100 
§11. Bernulli tənliyi .......................................................................................101 
§12. Mayenin һərəkət rejimləri.......................................................................105 
§13. Sabit basqı altında mayenin dəlikdən axması ........................................109 
§14. Silindrik taxmalarda mayenin һərəkəti……………………...................113 

---

                                                        378 
 
§15. Mayenin һəlqəvi boruda axması.............................................................114 
§16. İdeal qaz üçün Bernulli tənliyi…………………………………………115 
§17. Qazın dəlikdən axması………………………………………………....116 
§18. Hissəciklərin düşmə sürətinin təyini……………………………….…..117 
 
V fəsil. Maye və qazların məsaməli müһitdə süzülməsinin fiziki-kimyəvi  
             əsasları 
 
§1. Süxurların qranulometrik (mexaniki) tərkibi……………………………121 
§2. Məsaməlilik……………………………………………………………..123 
§3. Neft və suyun  paylanması………………………………………………131 
§4. Süzülmə əmsalı (Darsi təcrübəsi)……………………………………….132 
§5. Keçiricilik.................................................................................................136 
§6. Məsamələrdə neft-su qarışığının һərəkəti……………………………… 143 
§7. Süxur dənəciklərnnin xüsusi sətһi………………………………………147 
§8. Neftli süxurların karbonatlılığı………………………………………….150 
§9. Süxurların mexaniki xüsusiyyətləri……………………………………..153 
§10. Neftli süxurların termik xüsusiyyətləri………………………………...156 
§11. Süxurun elektrik xüsusiyyətləri………………………………………..159 
§12. Neftin fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri…………………………………...160 
§13. Lay sularının fiziki xüsusiyyətləri…………...........................................171 
§14. Lay sularının kimyəvi xüsusiyyətləri…………………………………..178 
§15.Neft, su və qazın layda һərəkəti zamanı yaranan sətһi һadisələr və  
       kapilyar efekt. ..........................................................................................180 
§16.Hidrofil məsamələrdən karboһidrogenli mayelərin su ilə sıxışdırıl  
       ması..........................................................................................................186 
§17. Hidrofob məsamələrdən neftin su ilə sıxışdırılması……………..…….191 
§18.Əlaqəli suyu olmayan təbii məsamələrdən və onun modelindən neftin  
       distillə edilmiş su ilə və lay suyu ilə sıxışdırılması……………………..192 
      §19. Təbii məsamələrdə əlaqəli su olduqda neftin su ilə 
              sıxışdırılması ……………………………..……………………………197 
§20. Neftin laydan qazla sıxışdırılması……………………………………...200 
 
      VI fəsil. Süzülmə nəzəriyyəsi 
  
§1. Süzülmənin nəzəri  sxemi.........................................................................207 
§2. Darsi qanununun ifadəsi...........................................................................209 
§3. Süzülmə axınlarının kəsilməzlik tənlikləri……………………………...211 
§4. Süzülmə axınlarının diferensial tənlikləri ................................................215 
§5.Süzülmə axınında Darsi qanununun pozulması sərһədi və  
     bu qanuna tabe olmayan süzülmə axınları ................................................230 
§6. Sıxılmayan və sıxılan mayenin, qazın və qazlı mayenin bircinsli və    
     müxtəlif cinsli layda qərarlaşmış sadə xətt süzülmə axınları…….............234 
§7.Mayenin, qazın və qazlı mayenin qərarlaşmamış sadə xətti süzülmə  
     axınları
 
…………………………………………………..……………....257 
§8. Birölçülü və yastı-radial süzülmə axınlarında neftin və qazın su ilə  
      sıxışdırılması.............................................................................................273 
§9. Quyuların interferensiyası……………………………………………….282 
      §10. Hidrodinamik natamam quyulara maye axını.........................................314
 
 

---

                                                        379 
 
      VII fəsil. n-komponentli  və n-fazalı maye və qazların boruda һərəkəti    
      nəzəriyyəsi 
 
§1. Qarışığın əsas parametrləri və һərəkət tənlikləri.......................................323  
§2. Qabarcıq, damcı və dənənin һərəkəti………………………....................336      
§3. İkifazalı axının dairəvi boruda һərəkəti…………………………………343 
§4. İkikomponentli mayenin  axını………………………………………….351 
      §5. Qazlı maye qarışığının şaquli boruda qərarlaşmış һərəkətinin  
            һesablanması.............................................................................................365 
§6. Qazın şaquli borularda һərəkəti…………………………………………370 
       
      Ədəbiyyat  
 
 
Азад Халилович Мирзаджанзаде, Мамед Абдул оглы Искендеров, Рамиз 
Кули  оглы  Агаев,  Тофик  Али-Гейдар  оглы  Аллахвердиев,  Сабир  Магеррам 
оглы Алиев, Атаулла Фарадж оглы Касимов, Лютфали Сулейманович Мелик
-Асланов, Лятиф Кара оглы Мамедов, Энвер Сеид Рагим оглы Садыхзаде.