8
Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sistemi
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 27-ci maddəsinə
əsasən, hər kəsin yaşamaq hüququ vardır.
Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi,
məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm
cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallar istisna
olmaqla, hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır.
Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək,
yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır
cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər.
Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət,
cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs
yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın
yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması,
ölkəyə
silahlı basqın edilmə halları istisna olmaqla insana qarşı silah
işlədilməsinə yol verilmir.
Azərbaycan Respublikasında ölüm cəzasının ləğv olunması
ilə əlaqədar «Azərbaycan Respublikası Cinayət, Cinayət
Prosesual və İslah-Əmək Məcəllələrinə dəyişikliklər və əlavələr
edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikasının 1998-ci il 10
fevral tarixli Qanunu qəbul edilmişdir. Qanuna əsasən ölüm
cəzası cəza sistemindən çıxarılmış və ömürlük azadlıqdan
məhrum etmə cəza növü ilə əvəz olunmuşdur.
Ömürlük azadlıqdan məhrumetmə əsas cəza növü kimi
Azərbaycan Respublikasının 30 dekabr 1999-cu il tarixli
Qanunu ilə təstiq edilərək 1 sentyabr 2000-ci il tarixdə qüvvəyə
minmiş Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 42-ci
maddəsində nəzərdə tutulan cəzanın sisteminə daxil edilmişdir.
24 dekabr 2002-ci il tarixdə qəbul edilmiş «Azərbaycan
Respublikasında
İnsan hüquq və azadlıqlarının həyata
keçirilməsinin tənzimlənməsi haqqında» Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiya Qanununun 2-ci maddəsində
məhdudlaşdırılması qadağan olunan insan hüquqlarının siyahısı
təsbit olunmuşdur.
9
Kontitusiya Qanununun 2-ci maddəsində məhdudlaşdırılması
qadağan olunan insan hüququları siyahısına digər hüquqlarla bəra-
bər Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 27-ci maddəsində
təsbit olunmuş yaşamaq hüququ da (müharibənin hüquqauyğun
aparılması nəticəsində baş verən ölüm halları istisna olmaqla) daxil
edilmiş və bu hüquqların məhdudlaşdırılması və onlara dair qeyd-
şərtlərin edilməsi düzünə göstərişlə qadağan edilmişdir.
Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında Azərbaycan
Respublikasının Qanunun 38-ci maddəsinə əsasən, evtanaziya,
yəni xəstənin xahişi ilə onun ölümünü hər hansı vasitə, yaxud
hərəkətlərlə tezləşdirmək, həyatın davam etməsinə kömək edən
süni tədbirlərin dayandırılması qadağandır.
Xəstənin bilərəkdən evtanaziyaya meyl etdirən və ya evtanaziya
edən şəxs qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyət
daşıyır.
Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 103-cü maddəsi
soyqırım cinayətinə görə məsuliyyət müəyyən edir. CM-nin 103-cü
maddəsinə əsasən, hər hansı milli, etnik, irqi və ya dini qrupu, bir
qrup kimi bütövlükdə və ya qismən
məhv etmək məqsədilə qrup
üzvlərini öldürmə, qrup üzvlərinin sağlamlığına ağır zərər vurma
və ya onların əqli qabiliyyətinə ciddi zərər vurma, qrupun
bütövlükdə və ya qismən fiziki məhvinə yönəlmiş yaşayış şəpaiti
yaratma, qrup daxilində doğumların qarşısını almağa yönəlmiş
tədbirləri həyata keçirmə, bir qrupa mənsub olan uşaqları zorla
başqa qrupa keçirmə - on ildən on beş ilədək müddətə azadlıqdan
məhrum etmə və ya ömürlük azadlıqdan
məhrum etmə ilə
cəzalandırılır.
Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 105-ci
maddəsi əhalini məhv etmə cinayətinə görə məsuliyyət müəyyən
edir. Soyqırım əlamətləri olmadan əhalini bütövlükdə və ya qismən
məhv etmə - on ildən on beş ilədək müddətə azadlıqdan məhrum
etmə və ya ömürlük azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.
Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 120-ci
maddəsi qəsdən adam öldürmə cinayətinə görə məsuliyyət
müəyyən edir.
10
Qəsdən adam öldürmə, yəni digər şəxsi qəsdən həyatdan
məhrum etmə - yeddi ildən on iki ilədək müddətə azadlıqdan
məhrum etmə ilə cəzalandırılır.
Qəsdən:
− bir qrup şəxs, qabaqcadan əlbir
olan bir qrup şəxs, mütəşəkkil
dəstə və ya cinayətkar birlik (təşkilat) tərəfindən adam öldürmə;
− xuliqanlıq niyyəti ilə adam öldürmə;
− zərərçəkmiş şəxsin xidməti vəzifəsini və ya ictimai borcunu
yerinə yetirməsi ilə əlaqədar onun özünü və ya yaxın
qohumlarını öldürmə;
− xüsusi amansızlıqla və ya ümumi təhlükəli üsulla adam
öldürmə;
− tamah məqsədi ilə və ya sifarişlə,
habelə zərərçəkmiş şəxsin
orqanlarından və ya toxumalarından istifadə etmək məqsədi
ilə adam öldürmə;
− başqa cinayəti gizlətmə və ya onun törədilməsini
yüngülləşdirmə məqsədi ilə, habelə zorlama və ya seksual
xarakterli başqa zorakı hərəkətlərlə əlaqədar adam öldürmə;
− iki və ya daha çox şəxsi öldürmə;
− təqsirkar şəxs üçün aşkar surətdə hamilə vəziyyətində olan
qadını öldürmə;
− təqsirkar şəxs üçün aşkar surətdə köməksiz
vəziyyətdə olan
adamı öldürmə, habelə adam oğurluğu və ya girov götürülməsi
ilə bağlı adam öldürmə;
− təkrar adam öldürmə;
− quldurluq, hədə-qorxu ilə tələb etmə və ya banditizmlə
əlaqədar adam öldürmə;
− milli, irqi, dini ədavət və ya düşrnənçilik niyyəti ilə adam
öldürmə
− on iki ildən on beş ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə
və ya ömürlük azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.
Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin maddələri ilə
qəsdən adam öldürməyə görə məsuliyyət müəyyən olunmuş
cinayətlərdən hər hansı birini və ya bir neçəsini törətmiş şəxs