Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Liberalizm
41 Qərb mənəviyyatsız, yalnız həyatın maddi tərəfi ilə maraqlanan, plüralist, özünəməxsus cəhətlərdən məhrum olan bir dünya kimi qavranılır. Buna görə də şərqyönümlü ideyalar Avropayönümlü konsepsiyaya qarşı qoyulurdu.
Alman filosofu olmuş Georg Vilhelm Fridrix Hegel (1770-1831) Şərqlə Qərb arasındakı fərqli xüsusiyyətlərə belə qiymət verirdi: “Şərq bilirdi və bilir ki, ancaq bir şəxs azaddır, yunan və Roma dünyası bilir ki, bəziləri azaddırlar, German dünyası bilir ki, hamı azaddır”. Ümumiyyətlə isə qeyd etmək olar ki, Hegel öz fəlsəfəsində həm müasirliyi, həm də antik Afinaya, Qüdsə və Romaya gedib çıxan tarixi hadisələri əhatə etməyə səy göstərir. Hegel öz baxışlarında liberalizm və konservatizmi xüsusi həqiqətlər olaraq
ortaya çıxarır. O, liberalizmin və konservatizmin dialektik sintezini tapmışdır. Liberalizm (tezis)-zəka ənənədən yüksəkdir. Fərd cəmiyyətdən yüksəkdir. Konservatizm (mənfi reaksiya, antitezis)-ənənə zəkadan yüksəkdir. Cəmiyyət (dövlət) fərddən yüksəkdir. Hegel bu iki baxışın sintezində nəticəyə gəlirdi ki, ənənə -zəkalıdır, fərd - təbiətən sosialdır. 2
ABŞ-ın Corc Vaşinqton Universitetinin professoru Seyyid Hüseyn Nəsr Şərq ilə Qərb arasında fərqlərin və ziddiyyətin deyil, ümumi cəhətlərin önə çəkilməsinin tərəfdarıdır. Onun fikrincə, birlik yolu hadisələr müstəvisində yox, ideya müstəvisində axtarılmalıdır. Onun fikrincə, islam peripatetizmi, işraqilik və təsəvvüf təliminin birləşməsindən yaranan islam fəlsəfəsi Qərb fəlsəfəsi ilə əlaqəlidir. “Düzgün idrak” üçün əvvəlcə nurlanma və ruhun işıqlanması vacibdir. 3
1 Mehdiyev. R.Ə. Fəlsəfə. Dərs vəsaiti. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2010, 360 səh., səh.327. 2 Skirbekk Q., Gilye N. Fəlsəfə tarixi: Müasir dünyanın fəlsəfi qaynaqlarına bir baxış, Ali məktəbin tələbələri üçün dərs vəsaiti, Fəlsəfə elmləri doktoru Adil Əsədovun rus dilindən tərcüməsi, Bakı, “Zəkioğlu” nəşriyyatı, 2007., səh. 464. 3 S.Xəlilov. İslam fəlsəfəsi və müasirlik.-Seyyid Hüseyn Nəsrin fəlsəfi baxışlarının analizi. Azərbaycan Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər Assosiasiyası. Fəlsəfə və sosial- siyasi elmlər. Elmi-nəzəri jurnal. 1(19), Bakı; Azərbaycan Universiteti, 2008; s.54- 58. 42 Tədqiqatçı R.Ulusel qeyd edir: “Şərq xalqlarının irəlidə getdiyi, Qərbinsə geri qaldığı çağlarda Şərq mədəniyyəti Qərb xalqlarına öz təsirini göstərmişdi. Lakin nə vaxt ki, Qərb irəli sıçradı, bizsə arxaca gedər olduq,-onda Qərb sivilizasiyası təbii ki, bizim dilimizə də, fikrimizə də, əxlaqımıza da təsir göstərməyə başladı. Hər halda Qərb xalqları qədim çağlarda bizim ərsəyə gətirdiklərimizlə qidalanıb. İndi isə Şərq xalqları Qərbin hazır etdiyi ilə bəhrələnir. Lakin dərd burasındadır ki, seçib sonalamır, elə bütöv-bütöv udur, faydalı ilə faydasızı ayırd eləmir. Məni bu qorxudur, həyəcanlandırır. Şərq bəzən mənə dişləri tökülmüş qocanı, bəzən də hələ dişi-damağı bərkiməmiş körpəni xatırladır. Qərb ruhu biz şərqlilərin həm dostu, həm də düşmənidir. Dostumuzdur-əgər bəhrələnib- bəhrələndiririksə, düşmənimizdi-əgər bizim üzərimizə hökmranlığa qalxırsa! Dostumuzdu-hərgah ürəyimizi ona açırıqsa, düşmənimizdi-hərgah ürəyimizi ona veririksə!” 1
Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Şərq ilə Qərb arasında mübarizə ilə yanaşı, sivilizsiyalararası elementlərin keçidləri də baş verib. Ünsürlər Şərq ənənələrini, şərq yeniliklərini Qərbə daşıyıblar. Məsələn, ərəblər (tacirlər) Şərq elminin Qərbə daşıyıcıları olmaqla
yanaşı, Çindən
kağız istehsalını məniməsyib Avropaya aparıblar. (Qeyd:Eramızın 105-ci ilində
Həmçinin ərəblər Avropanın cənub hissəsində, indiki İspaniyada (Kordova xilafəti) böyük memarlıq ənənəsi yaradıblar, məsələn, Kordova məscidini buna nümunə göstəmək olar.
Kordovada üç mədəniyyət-müsəlman, xristian və yahudi mədəniyyəti qovuşur. Kordova məscidi ətrafında yahudilər
1 Rahid Ulusel (Xə 43 yaşayırlar. 1526-cı ildə katoliq kilsə məhkəməsi olan İnkvizisiya İspaniyada Qranada müsəlmanlarına qarşı da autodafe-tonqalda yandırma-tətbiq edib. Xristianlar belə tələb edirdilər ki, müsəlmanlar ya katolik olmalı, ya da ölkəni tərk etməlidirlər. İnkivizisiyanın qərarları ilə katolikliyi qəbul etməyənlər diri-diri tonqalda yandırılırdılar. Bu baxımdan da 20 il ərzində çoxlu sayda müsəlmanlar katolikliyi qəbul etmişlər. 1620-ci ildə bütün müsəlmanların (mavrların) İspaniyadan qovulması haqqında qərar qəbul etmişlər. Bunun nəticəsi olaraq on il ərzində çoxlu sayda müsəlman İspaniyadan qovulmuşdu. Kordova məscidi də məcburi olaraq xristian kilsəsinə çevrilmişdi. İnkvizisiya məhkəməsi XIII- XIX əsrlərdə mövcud olmuşdur.
Belə hesab edilir ki, orta əsrlərdə əsasən üç mədəniyyət mərkəzi olub-Hind, Ərəb və Avropa mədəniyyəti. Eləcə də Avropa memarlığı Şərqə gəlib çatıb. Məsələn, XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Bakı şəhərində Avropa memarlığı üslubunda binalar və saraylar (teatr və idarə binaları, yaşayış sarayları) inşa edilib. Avropa kapitalı və neft bazarı özü ilə memarlıq üslublarının transferini zəruri edib. Həmçinin musiqidə də transfer prosesi yaşanıb. Məsələn, XV əsrdə İtaliyada yaranan opera musiqisi 1908-ci ildə dahi Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun (1885-1948-ci illərdə yaşayıb və ilk bəstəkar olub) 1908-ci ildə “Leyli və Məcnun” operası ilə müsəlman Şərqinə qədəm qoyub. Üzeyir Hacıbəyovun 1937-ci ildə yazdığı “Koroğlu” operasında, həmçinin dahi şair Nizami Gəncəvinin 800 illik yubileyi münasibətilə onun əsərlərinə yazdığı “Sənsiz” və “Sevgili canan” romanslarında da Qərb- Şərq musiqi nümunələri melodiya baxımından qarışıq şəkildə, qovuşmuş məzmunda verilmişdir. 1
nəzəri və təcrübi əsasları da Şərqə transfer edibdir. Müasir və
1 Opera (ital. Opera “iş, əmək, lat. dilində də iş, əsər deməkdir) dram incəsənətinin musiqi janrıdır. Burada əsasən vokal musiqisindən istifadə edilir. Bu musiqi janrı misteriyalarda-bibliya mövzularında orta əsr dramları, dini təqdimatlarda, tamaşalarda meydana gəlib. Romans lirik məzmunlu kiçik vokal əsəridir. Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|