Microsoft Word monoqrafiya docx

80 
 
 
Lakin günlər ötdü, gördüm ki, sürüdən yaxşı qoyunlar yox olur. İzi izləmək qərarına 
gəldim, gördüm ki, qoyunları qurda verən itin özüdür.  Ona görə də öz cəzasını çəkməli 
idi. Vaxtında buna əncam çəkməsəydim, indi sürüdə bir qoyun belə qalmayacaqdı. Qoca 
çobanın sözləri Bəhrama çox təsir edir, öz-özünə deyir ki, mən də  məmləkətin 
idarəsində belə  şeylərə yol vermişəm. Bundan sonra onları düzəltməyin vaxtı  gəlib 
çatmışdır. Bəhram qoca çobandan su alıb içdikdən sonra təşəkkür edib geri qayıdır. 
Yolboyu o da inandığı adamların özbaşınalığı, rəiyyətin  şikaytlərini yerində 
yoxlamadığını  və xüsusilə  vəziri Rast Rövşənin haqsızlığı onu narahat edir. Qayıdan 
kimi vəziri Rast Rövşəni vəzifəsindən azad edir, ölkədən xəbərdar olur, eyş-işrətlə 
başını qatmır, orduyla özü məşğul olur. Bunu görən Çin Xaqanı    İranla müharibəni 
dayandırır. Haqq-ədalət öz yerini tutur. Bir sözlə Bəhram tamam dəyişir. Hətta məsələ o 
yerə çatır ki, yeddi gözəli öz məmləkətlərinə göndərir və 7 günbəzdən tikilmiş o 
müəzzəm sarayı ibadətcah üçün verir. 
Əlbətdə, Nizami ilk əsərindən başlayaraq son əsərinə  qədər «ədalətli  şah» 
axtarışında olmuş, bu ideyanı hər bir əsərində qabartmış və «Yeddi gözəl»də bunu bariz 
şəkildə  təsvir etmişdir. Demək yerinə düşər ki, bu ideyaların hamısı Firdovsidə vardı, 
lakin Nizami onu daha yüksək zirvəyə qaldırmağa nail olmuşdur.  Əgər «Sirlər 
xəzinəsi», «Xosrov və  Şirin», «Leyli və  Məcnun» o qədər ardıcıl olmayıb müxtəlif 
fikirlərlə dolu bir əsər idisə, Nizami «Yeddi gözəl»i yazmaqla Sasani hökmdarları  və 
Bəhram Gurdan konkret olaraq əvvəldən axıra kimi bəhs edir. Nizamiyə qədər Bəhram 
haqqında əfsanələr ağızdan-ağıza keçmişdir. Lakin Nizami onları daha da cilalamış  və 
hakim necə olmalıdır prinsipini göstərə bilmişdir. Bununla da şair islamdan əvvəlki 
dövru belə  əhatə etmiş  və hazırda  İran  ərazisində  Bəhram Gurdan qalan sarayın 
nümunələri və Bəhramın həqiqi şahlıq dövrü bütün bunları təsdiq edir.  Tarixi baxımdan 
Nizami bu hadisələrlə yaxşı tanış olduğunu öz dastanında göstərib nümayiş etdirmişdir. 
Qədim iranlıların bütün adət və ənənələrinin sonrakı nəsillərə çatdırılmasında Nizaminin 
istisna rolu vardır.  Əsərdəki yeddi günbəz və 7 iqlim bir-birini həmahəng  şəkildə 
tamamlayır. Nizaminin təbiət elmləri və astronomiya haqqındakı  bilikləri burada aşkar 

---

81 
 
 
özünü biruzə verir. Yeddi gözəlin diliylə söylənilən hər bir macəra həftənin 7 günü ilə 
həmahənglik təşkil edir. şərq aləmində 7 müqəddəs rəqəm kimi tanınır. Nizami oxucunu 
çox füsunkar bir coşğu ilə  əsərə baş vurmağa və  nəticə  çıxarmağa sövq edir. Əsrlər 
keçsə də, onun buna müvəffəq olduğunun şahidi oluruq. 
7 gün, 7 günbəz, 7 gözəl, 7 iqlim, 7ölkə, 7 qız, 7 dastanın hamısı mütənasib şəkildə 
vəhdət təşkil edir. hətta onları nəql edənlərin ləhcələri də öz əksini tapmışdır. 
Maraqlı burasındadır ki, Avropa ədəbiyyatında  ən çox sevilən  əsər «Yeddi 
gözəl»dir.  İlk dəfə  şərq  ədəbiyyatında ruslar haqqında məlumat verən Gəncəli  
Nizamidir.  İnsana elə  gəlir ki, Nizamiyə  qədər sanki bu məqamlardan heç kəs 
danışmamışdır. 
Qadın azadlığı  məsələsi də Nizamidə  həmişə ön sırada durmuşdur. «Sirlər 
xəzinəsi»ndən başlayaraq mövqe tutan Şirin və adi kəniz Fitnəyə  qədər qadın ləyaqəti 
şairi düşündürmüşdür, qadına sevgi Nizamiyə görə ön sırada durmalıdır. Çünki gözəllik, 
zəriflik ancaq qadın xislətində cəmləşə bilər. 
Nizaminin qüdrəti təkcə «Yeddi gözəl»lə bitmir. O, axır sözünü «İskəndərnamə» 
ilə deyəcəkdir. Amma «Yeddi gözəl» təravətli bir əsər kimi əbədi yaşayacaqdır. 
 
IV FƏSİL 
«İskəndərnamə» 
Nizaminin axırıncı əsəri «İskəndərnamə»dir ki, onun vasitəsiylə ağıl və  qələminin 
gücünü göstərmişdir.  Şair, tanınmış  sərkərdə  İskəndər Zülqədəri  əsas surət seçməklə 
həm dastanı maraqlı etmiş, həm tarixi simanı  ədəbiyyata gətirmiş, həm də öz fikir və 
mülahizələrini əxz etdirməyə çalışmışdır. O, əfsanəvi ağıl şəhəri simasında şəriət, təbiət, 
ictimaiyyət, behcət və səadətin bir məkanda mümkün olacağı ideyasını göstərmişdir. 
Bu bilik şəhərində  bərabərlik, azadlıq, qardaşlıq, kimi nəcib işlər hələ Nizaminin 
ilk  əsəri «Sirlər xəzinəsi»ndə özünü göstərmişdir.  İskəndər obrazı  əsasında  şair bir 
mühəndis və memar kimi dünyanı sanki özü tərtib etmiş, onun gərdişini və keçmişdə, 
indi və  gələcəkdə görmüşdür. Bu əsərdə  Şərqlə  Qərbin təması, dünyanın məhvəri, 

---

82 
 
 
müharibə  və sülhün əlaqəsi öz təntənəsini tapır. Nizami bütün bunları  İskəndərin 
simasında cəmləşdirib vermək istəmişdir.  Əsər iki hissədən ibarətdir. «Şərəfnamə»də 
İskəndərin fatehliyi və kiçik bir zaman çərçivəsində dünya ölkələrinin çoxunu 
tutmasından, onun şərəf və qabiliyyətindən bəhs edir. Ancaq Nizamiyə görə  hər bir 
hərbin sonu sülhdür prinsipi əsərin ikinci hissəsi «İqbalnamə»də (bunu bəzən 
«Ağılnamə» də adlandırırlar. 
İskəndərin İran şahı Dara və ruslarla müharibəsi onun iyirmi yaşından iyirmi yeddi 
yaşına qədər təsadüf edir. o, Misir, Babil, Hindistanı ələ keçirir. Nəhayət qıpçaq torpa-
ğına, Bərdəyə yürüş edir. İskəndər hətta əbədi yaşamaq üçün dirilik suyu axtarır. 7 illik 
döyüşlər və cahangirliyi İskəndəri  peyğəmbərlik mərtəbəsinə qalxmağa sövq edir. lakin 
bu arzu ona  16 ildən artıq nəsib olmur. O 36 yaşında ölür. Ancaq onu demək lazımdır 
ki, İskəndər o qədər filosofları başına toplamışdır ki, özü də alim kimi olmuşdur. Bu da 
ona döyüş taktikasında kara gəlmişdi.  İskəndər tutduğu ölkələrin xalqlarına zülm 
etməmiş,  əraziləri dağıtmamışdır. 27 yaşlı  İskəndər peyğəmbər adı alır. Dərbənd üçün 
«qapı» və «bənd» düzəltdirir. Digər tərəfdən  İskəndər filosof Flippin oğlu olduğundan 
ağıllıdır. Bunun nəticəsidir ki, «hakim» və «həkim» ideyası ona yabancı deyil. Nizami 
dünyanın hər yerində  ağıllı adamların olacağına işarə edir. Şair, Qərblə  Şərqi birləş-
dirərək dünyanın bir olduğunu izah edir. Bu filosofluq və  fəlsəfə Nizaminin qəhrəma-
nından çox onun özünə aiddir. Nizaminin yazılarında  şairin təxəyyülü olsa da, əksər 
məxəzlərdən istifadə etdiyi heç şübhəsiz nəzərə çarpır. Şair atəşpərəstlikdən çox söhbət 
açır. Həqiqətən bu islamdan daha qədimə gedib çıxır.  İskəndərin igid bir sərkərdə ol-
duğu Firdovsinin «Şahnamə» əsərindəki Rüstəm pəhləvan obrazına çox yaxındır. Niza-
mi qəhrəmanlıq motivlərindən məharətlə istifadə etmişdir. Nəticədə  əsrlər ötür, böyük 
rus yazıçısı Lev Tolstoy özünün məşhur romanı  «Hərb və Sülh»də bunu təsdiq edir. 
İskəndərin zəncilərlə döyüşündə  həm sərkərdəlik bacarığı, həm də elmi ona çox 
kömək edir. Əsir zəncilərdən birini seçib onu öldürtdürür və ətini bişirib yeyəcəyini əmr 
edir. Əslində isə o qara qoyunu bişirib başını yeyir. Zəncilər onu adamyeyən zənn edib 

---