67
Pomidor isti sevən bitki olduğundan, əsasən orta və cənub rayonlarda
becərilir. Pomidorun vətəni Amerikanın tropik rayonlarıdır.
Pomidor nazik qabıqdan, ətli hissədən, toxum kameralarından və
toxumlardan ibarətdir. Daxili toxum kameraları çox olan tomatlar ən yaxşı
tomatlardır.
Pomidorun 600-ə qədər becərilən sortu məlumdur. Bunlar biri-digərindən
formasına, rənginə, üzərinin vəziyyətinə (qabırqalı), böyüklüyünə, toxum
kamerasının sayı və yerləşməsinə görə fərqlənirlər.
Pomidorun rəngi qırmızı, çəhrayı, yaxud sarının müxtəlif çalarında ola bilər.
Pomidor oval, yastı yumru və konusvari, üstü isə hamar, ya da qabırqalı olur.
Yetişməsinə görə pomidor yaşıl, boz, çəhrayı və qırmızı rəngdə olur. Saxlanan və
daşınan zaman da yetişə bilir. Ölçüsünə görə iri, orta iri və xırda növlərinə ayrılır.
Irilərinin çəkisi 100 qr-dan çox, orta irilərinki 60-100 qr, xırdalarınkı isə 60 qr-a
qədər olur.
Kameraların sayından asılı olaraq azkameralı (2-5 kamera), ortakameralı (6-
9 kamera) və çoxkameralı (10-dan çox kamera) qruplarına bölünür.
Təsərrüfat əlamətlərinə görə pomidorlar aşxana və konservlik qruplardan
ibarətdir. Pomidorun aşxana sortları ən çox aşpazlıqda salatların, 1-ci və 2-ci
xörəklərin hazırlanmasında istifadə olunur. Bunlar şirəli və gözəl dadlıdırlar.
Pomidorun konservlik sortları tomat-pasta, tomat-püre, tomat şirəsi almaq üçün
işlədilir. Bu pomidorların tərkibində quru maddə çox olmalıdır. Sirkəyə və duza
qoyulası pomidorların ətli hissəsi bərk olmalıdır.
Pomidorun tərkibində orta hesabla 93-96% su, 0,61% mineral maddə, 4%-ə
qədər karbohidratlar, 0,19% yağ, 0,84% sellüloza vardır.
Pomidorun tərkibində 1,4 mq% dəmir, həmçinin K, Mg, Na, Ca, P, J və s.
elementlər vardır.
Pomidorda 30 mq% C vitamini, 1,4 mq% karotin (A vitamini), B
1
, B
2
, B
3
,
PP və P vitaminləri vardır. Pomidorda 0,4-0,6% üzvi turşu (alma, limon, az
miqdarda kəhrəba və turşəng), 0,1-0,2% pektin maddəsi, kal pomidorda isə 0,3%
68
nişasta vardır. Pomidorun acı dadı onun tərkibində olan solanin qlükozidinin
miqdarından asılıdır. Kal pomidorda 4 mq%, yarımkalda 5 və yetişmədə 8%
solanin qlükozidi vardır. Boya maddələrindən pomidorda karotin, likopin və
ksantofil vardır. Pomidorun sortlarından Mayak, Biryuçekut, Bazar əcayibi,
Qumbert və s. göstərmək olar. Mayak – tezyetişən, məhsuldar sortdur. Meyvəsi
orta ölçülü, forması yastı-dairəvi və ya dairəvi, səthi hamar, qırmızı rəngli, xoş
dadlıdır. Bu sorta yaxın pomidor sortlarından Vosxod, Donskiy, Birinci, Volqa
tezyetişəni, Zarya, Kolxozçu, tezyetişən Moldaviya və Tamenes göstərilə bilər.
Morfoloji və əmtəəlik göstəricilərinə görə məhsuldar Maykop sortuna aid
olan pomidorlar bir qrupda birləşdirilir. Buraya Brekodey, Opolçenes, Odessa,
Hədiyyə, Sovet, Cənublu və s. sortlar aiddir.
Orta zonada yetişdirilən pomidor sortlarından Planlı-904, Delikates, Erliana-
2, Axbutin-85, Tezyetişən, Talalixin-186, Belorusiya-225, Şatilov-35 və s.
göstərmək olar. Bu sortlar, əsasən Uralda, Başqırdıstanda,Tatarıstanda, Çuvaşiyada
və Aşağı Volqaboyunda rayonlaşdırılmışdır.
Şimal vilayətlərində yetişdirilən pomidorlardan Bizon-639, Qribov-1180,
Puşkin-1853, Tezyetişən-1165, Karlik-1185, Alpatyeva-905a və çoxmeyvəli Ural
sortlarını göstərmək olar.
Son illər ədəbiyyatlarda ən çox adı çəkilən pomidor sortlarından Krasnodar,
Volqoqrad-5/95, Donetski-3/2-1, Bizon-639, Qribov və s. xarakterizə edilir.
Bunlardan başqa Irimeyvəli, Ştamblı-152, Vosxod-119, Simferopol-765,
Xırdameyvəli, Malyutka, Rıbka, Kuban, Gavalıyaoxşar, Qonets və s. sortlar vardır.
Son illərdə yetişdirilib rayonlaşdırılmış xırdameyvəli sortlardan Pridnestrov
Yenisey, Maşınlı-1, Marinadlı və s. göstərilə bilər.
Bolqarıstandan gətirilən pomidor, əsasən adi pomidorlardan 2-3 həftə
tezyetişən № 10X BIZON sortudur.
Azərbaycanda, əsasən Mayak 12/20-4, Dnestrətrafı, Volqoqrad 5/95,
Sevimli, Şəfəq-49 və s. pomidor sortları yetişdirilir. Bunlardan əlavə Bizon-637,
69
Novoçerkassk-416, Krasnodarlı 87/23-9, Nubar-1, Peremoqa-165 və Savalan
sortları da becərilir.
Pomidorun keyfiyyətinə aşağıdakı tələblər verilir. Meyvəsi təzə, təmiz,
bütöv, sağlam, kənd təsərrüfatı zərərvericiləri ilə zədələnməmiş olmalı, forması
eybəcər olmamalı, saplaqlı və ya saplaqsız, ölçüsü ən böyük diametrində 4 sm-dən
az olmamalıdır. Gavalıyaoxşar və xırdameyvəli sortlarda meyvənin ölçüsü
normalaşdırılmır. Yetişmə müddətindən asılı olaraq satışa qırmızı, çəhrayı və sarı
(sarı meyvəli sortlar üçün) pomidor göndərilir. Daşımaq üçün çəhrayı, boz və süd
rəngli pomidorlar götürülməlidir. Satış yerinə çatdıqda partiyada 10% miqdarında
(çəkiyə görə) sütül yetişmiş və zəif əzilmiş pomidorlar ola bilər.
Üzərində çatları olan və ölçüsü 4 sm-dən az olan çəhrayı və qırmızı
pomidorlar yalnız tədarük və istehsal rayonunun ərazisində realizə olunmalıdır.
Səthində quru ləkə əmələ gəlmiş pomidorların miqdarı çəkiyə görə 15%-dən,
diametri 4 sm-dən az olan pomidorların miqdarı 5%-dən, müxtəlif yetişkənliyə
malik olanlar isə (tədarük rayonlarında) 5%-dən çox olmamalıdır.
Iyul-avqust aylarında, partiyada 10% miqdarında sütül yetişmiş
pomidorların, lakin tamamilə formalaşmış meyvələrin olmasına icazə verilir.
Payızda satışa bozumtul-qırmızı pomidorlar buraxıla bilər.
Tomat məhsulları hazırlamaq üçün pomidorlar tam yetişmiş, bütöv, təmiz və
zədəsiz olmalıdır. Emal üçün pomidorlar saplaqsız, gün vurmamış və ləkəsiz
olmalı, çatlamışların miqdarı 2%-dən çox olmamalıdır.
Sütül və yaşıl rəngli pomidorlar duza və sirkəyə qoymaq üçün tədarük
rayonlarında işlədilir.
Badımcan (Solanum melongena L.) istisevən birillik bitkidir. Əsasən
Moldaviyada, Orta Asiya və Zaqafqaziya respublikalarında becərilir.
Badımcan quruluşuna görə iri meyvə olub, qabıqla örtülmüşdür. Daxilində
qalın ətli hissəsi və çoxlu toxumu vardır.
Badımcanın tərkibində 4,2% şəkər, 1,3% sellüloza, 0,2% üzvi turşu, 0,5%
kül, 0,6% zülal, 0,5-0,7% pektin maddəsi, 0,0044-0,093%-ə qədər solanin
Dostları ilə paylaş: |