Microsoft Word kitab konfrans son
Yüklə 5,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
435
tərəfindən göndərilən almadadır. Var-dövlət baxımından heç bir çətinlikləri olmayan imtiyazlı şəxslərin qəlbinin sevindirilməsi, onların insanlara yaxşılıq etməsi, kasıblara əl tutması ilə birbaşa əlaqəlidir. Nəzir- niyazla istədikləri övlada sahib olan valideynlər Haqqın tələb etdiyi buyruğu yerinə yetirdikdən sonra dərvişləri görə bilirlər. Dastanlarda qan, buz, külək və s. üsullarla möcüzəli doğuluşlar təsvir edilsə də onların ən çox istifadə edilən forması alma vasitəsi ilə baş verən doğulma motividir.Bu motivi türk xalqlarına məxsus bütün dastanlarda görmək mümkündür.
Ədəbiyyat 1. Azərbaycan dastanları: (Tərtib edən: Axundov Ə. ). 5 cilddə; III c. Bakı: Lider, 2005, 328 s. 2. Alptekin B.A. Halk hikayelerinde motiv yapısı. Ankara: Akçağ yayınevi, 1997,417 s. 3. İnan A. Tarihte ve bu gün şamanizm. Ankara: Türk tarih kurumu yayınları, 1986, 229 s. 4. Kerem ile Aslı. (Hazırlayan: Kaya M. )İstanbul: İnkilap yayınevi, 2012, 191 s. 5. Ögel B. Türk mitolojisi bugün. Ankara: Türk tarih kurumu yayınları, 1989, 320 s.
Bakı Slavyan Universiteti
XX ƏSRİN 20-30-CU İLLƏRİNDƏ AZƏRBAYCAN SİYASİ MÜHACİRƏT MƏTBUATINDA TÜRK BİRLİYİ MÖVZUSU
Açar sözlər:“Türk birliyi”,“Mühacirət”, “Azərbaycan yurd bilgisi”,“İstiqlal” İn article was given short information about Azerbaijan emigration press – “Yeni Qafqasya” (New Caucasus), “Azeri-Turk”, “Odlu yurd” (Fire Land) magazines. Discussed detail information about “Azərbaycan yurd bilgisi” (Azerbaijan land knowledge) magazine and given information about themes and authors of the magazine.Special attention given to idea of Turkish Union in articles of magazine. Key words:“Turkish union”, “Emigration”, “Azərbaycan yurd bilgisi”, “Liberty”
XX əsrin I rübü Azərbaycan tarixi üçün bir tərəfdən şanlı, digər tərəfdən də ağrılı, acılı günlərlə yadda qalmışdır. Bu dövrü belə xarakterizə etməyə rəvac verən 1918-ci il mayın 28-də yaranmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin iki il sonra 1920-ci il aprel ayının 27-də XI Qızıl Ordu tərəfindən devrilməsidir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini devirən Sovetlər birliyi milli şüurumuzu, ədəbiyyatımızı, mədəniyyətimizi kökündən sarsıtmaq istəsələr də ürəkləri vətən eşqi ilə döyünən ziyalılarımızın əvəzsiz xidmətləri və istiqlalımız uğrunda apardığı mücadilə və mübarizə buna imkan vermədi. Sovetlər birliyinin Azərbaycana qarşı yönələn bu siyasəti yalnız ölkəmizə deyil, ümumən türk birliyinə qarşı yönəlmiş siyasət və təpki idi. Sovetlər birliyi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini devirməyə nail olsada cümhuriyyətin ideyaları onun qurucularından biri olan Məmməd Əmin Rəsulzadə və digər ziyalılar tərəfindən qətiyyətli şəkildə davam etdirilirdi. Rəsulzadə 1922-ci ildən Türkiyəyə mühacirət edərək İstanbulda Azərbaycan siyasi mühacirət məbuat orqanını yaratmaqla Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ideologiyasını və məqsədini mətbuat vasitəsi ilə beynəlxalq aləmə çatdırırdı. Məmməd Əmin bəyin İstanbula mühacirət etməsi də təsadüfi deyildi. Din və dil baxımından Türkiyənin Azərbaycana daha yaxın olması və bu ölkədə mühacirlərə yaradılan şərait baxımından qardaş ölkədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin məqsəd və ideologiyasını davam etdirmək daha münasib idi. Digər tərəfdən isə Rəsulzadə bu mübarizəni İstanbulda davam etdirməklə Cümhuriyyəti devirənlərə və Türk birliyinə kölgə salmaq istəyən Sovet rejiminə göstərirdi ki, bütün təpkilərə baxmayaraq istər xoş, istərsə də acılı günlərdə türklər bərabər və həmrəydir. Rəsulzadənin bu addımı Azərbaycanın İstiqlal mücadiləsini davam etdirməklə yanaşı eyni zamanda türk birliyinə böyük önəm verdiyini göstərir. İstanbulda çıxan siyasi mühacir mətbuat orqanlarında yalnız Azərbaycanın İstiqlal davası deyil, türk xalqlarının mədəniyyəti və türk birliyi ilə bağlı mövzular da əsas yer tuturdu. İlk Azərbaycan siyasi mühacirət mətbu orqanı olan “Yeni Qafqasya” jurnalı 1923-cu ilin sentyabrında ilk dəfə İstanbulda nəşr olunarkən özünün məqsəd və proqramını açıqladığı zaman göstərirdi ki, “Yeni Qafqasya” türkçüdür. Türklərin kültürəl tanışmalarını, mədəni iztibatlarını, mənəvi vəhdət və istiqlallarını göz önünə alır.Bununla yanaşı “Yeni Qafqasya” yalnız Azərbaycançılıq, türkçülük və Qafqazçılıqla qalmır, o Şərqdəki Milli İstiqlal hərəkatını da müdafiə edir.(1, №6, 1952). Jurnalın açıqladığı məqsəddən də aydın olur ki, “Yeni Qafqasya” yalnız Azərbaycan istiqlalı mövzusunu yox eyni zamanda türk birliyi mövzusunu da öz səhifələrində işıqlandıraraq beynəlxalq aləmə çatdırmağa səy göstərəcək.
436
“Yeni Qafqasya”nın 1927-ci ildə bağlanmasından sonra onun ardıcılı olan “Azəri-türk” jurnalı 1928-ci ildən işıq üzü görməyə başlamış elmi, ədəbi, ictimai, siyasi, milliyyətçi məcmuə olan bu jurnalda Azərbaycanın İstiqlalı uğrunda mücadilə mövzusu ilə yanaşı Türk birliyi mövzusunu da nəşr olunduğu müddətdə öz səhifələrində yer ayırmışdır. Elə jurnalın adından da göründüyü kimi azərbaycanlıların və bütün türklərin dərgisi olan bu məcmuədə türk xalqlarının mədəniyyəti və adət-ənənələri ilə bağlı publisistik yazılar və məqalələr dərc olunur bu dəyərli məlumatlarla jurnal digər xalqları tanış etməyə səy göstrərirdi. “Azəri-türk” jurnalı öz gedəcəyi yolu və məqsədini müəyyən edərkən özünü belə xarakterizə edirdi: 1. “Azəri-türk” Azərbaycan istiqlalı davasını müdafiə etmək vəzifəsini yerinə yetirən millətpərvərlərin orqanıdır. 2. Əsarətdə olan türk ölkələrinin qurtuluş və istiqlallarını digər məsələlərdən üstün tutur. Müddəalardan da göründüyü kimi “Azəri-türk” yalnız Azərbaycanın deyil bütün türk xalqlarının müstəqil olmasını ağrı-acılardan qurtulmasını istəyir və bu istiqamətdə olan yazılara daha çox üstünlük verir. 1929-1931-ci illərdə nəşr olunan “Odlu yurd” jurnalı da özündən əvvəlki mühacir mətbu orqanlarının yolunu davam etdirərək Azərbaycanın İstiqlal davasını və Türk birliyi mövzusunu öndə tutur, hər zaman diqqətdə saxlayır. Jurnal öz proqramını elan edərkən göstərirki “Odlu yurd” türk xalqlarını bir-birinə tanıdır və xüsusilə Türk dünyasının yeganə, müstəqil Cümhuriyyət türkiyəsinə aid oxuculara məlumat verir. 1932-1934-cu ildə nəşr olunan son nömrəsi isə 1954-cü ildə çıxan “Azərbaycan yurd bilgisi” jurnalı özündən əvvəlki mühacir mətbu orqanlarından fərqli olaraq Türk birliyi mövzusunu Azərbaycanın İstiqlalı uğrunda mücadilə mövzusndan daha üstün tutur, jurnal əsasən türk mədəniyyətini elmi cəhətdən, görkəmli ziyalıların məqalələrində daha çox səhifələrində işıqlandırırdı. “Azərbaycan yurd bilgisi”nin təsisçisi və baş redaktoru əslən azərbaycanlı olan dünya miqyasında tanınan türkoloq, alim Əhməd Cəfəroğlu idi. Əhməd Cəfəroğlu (1899-1975) Qafqaz İslam ordusu tərkibində 1918-ci il sentyabrın 15-də Bakının bolşevik erməni quldurlarından azad olunmasında topçu kimi iştirak etmiş, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin devrilməsindən sonra Bakı universitetində təhsilini yarımçıq qoyub,Türkiyəyə gedərək mühacir həyatı sürməyə başlamışdır. Əhməd Cəfəroğlu daha sonra İstanbul, Berlin və Breslau universitetlərində filoloji təhsil alır və 1929-cu ildə Almaniyada Gəncə dialektində 75 Azərbaycan bayatı türküsü bir dil araşdırması ilədoktorluq dissertasiyası müdafiə edir. Alimin sonrakı həyatı da İstanbul universiteti ilə bağlıdır. Əhməd Cəfəroğlu əvvəlcə universitetin Türk dili kafedrasının dossenti 1938-ci ildən professoru olaraq çalışmış, 1946-cı ildən ömrünün sonuna qədər həmin kafedranın müdiri kimi fəaliyyətini davam etdirmişdir. Jurnalın mövzuları çox şaxəli və müxtəlif istiqamətlərdə idi. “Azərbaycan yurd bilgisi”nin nömrələrində, Azərbaycan xalqının tarixi, dili, ədəbiyyatı, coğrafiyası, mədəniyyəti, incəsənəti, iqtisadiyyatı ilə bağlı çox sanballı məqalələr çap olunur, eyni zamanda Türk dilli xalqların tarixi, ədəbiyyatı, tanınmış şəxsiyyətləri,ictimai xadimləri və qəhrəmanları haqqında da bəhs edilirdi. Jurnalda çap olunmuş elmi və nəzəri əsərlər Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının və türkologiyasının ümumən filologiyasının inkişafında xüsusi yer tutur, mötəbər mənbə olaraq bu gündə öz aktuallığını qoruyub saxlamaqdadır. Professor Əhməd Cəfəroğlunun “Azərbaycan tarixinə ümumi bir baxış”, “Böyük azəri alimi Mirzə Kazım bəy”,“Azəri ədəbiyyatında istiqlal mücadiləsi izləri”,“Şərqdə və Qərbdə azəri ləhcəsi tədqiqatları” kimi məqalələri jurnalın müxtəlif nömrələrində yer almışdır. Jurnalın yazarlarından biri də dünya şöhrətli böyük türkoloq alim Fuad Köprülüzadə olmuşdur ki, alimin türk birliyi ilə bağlı bir sıra məqalələri jurnalda dərc olunmuşdur. “Dədə Qorqud” kitabına aid “Notlar”, Fizulinin yeni əsərləri, İsmayl bəy Qaspiriniski,“Nami” kimi yazılarını göstərə bilərik. Fuad Köprülüzadə “Dədə Qorqud” dastanınaaid “Notlar” adlı üç hissədən ibarət silsilə məqaləsində keçmişdə olan inanc və təsəvvürlərlə müasirliyi müqayisə edərək bir araya gətirir, bundan başqa dastanda yer alan Türklüyün mənəvi cəhətlərini məqaləsində daha qabarıq göstərirdi.(3, AYB)Bundan başqa Kazanlı Abdullah Battalın “Kitab əl-idrak li-lisan əl-ətrak” məqaləsi dilçilik və lüğətçilik baxımdan maraq doğuran bir məqalədir. Əbdülqadir Süleymanın “Türk qövmlərinin xalq ədəbiyyatında rus istilasının inikası”, “Türkistanın milli qəhrəmanları” və başqa məqalələri türkologiyaya və türk tarixinə sanballı töhvələr vermiş bu gün üçün də çox əhəmiyyətli elmi əsərlər hesab olunur.“Türk qövmlərinin xalq ədəbiyyatında rus istilasının inikası” adlı məqalə ümumən türk folklorunu nəzərdən keçirmək baxımından çox sanballı araşdırma olaraq dəyərləndirilir. Müəllif məqalədə son 300 ilin türk folklorunu müqayisəli şəkildə araşdırır və eyni zamanda bununla yanaşı şifahi xalq ədəbiyyatını mövcud gerçəklik ilə, siyasi ictimai həyatla əlaqələndirirdi. Jurnal dil, ədəbiyyat, mədəniyyət ilə bağlı yazıları işığlandırmaqla bərabər etnoqrafik mövzulu yazılara da yer ayırırdı. Etnoqrafiya ilə bağlı məqalələr yazan müəlliflər arasında Səlim Rəfiq və Zəki Vəlidi Toğan xüsusi yer tutur. Zəki Vəlidinin Azərbaycanın Türk etnoqrafiyasına dair silsilə məqalələri bu Yüklə 5,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|