13
darənin nisbi sadəliyi. Fərdi müəssisənin təşkili nisbətən az rəsmiliklə
ə
laqədardır. Əlavə iclas və protokollar tələb olunmur, vacibi ərizədir,
təşkil xərcləri adətən səhmdar cəmiyyətlərin təsisinə lazım olan
xərclərdən azdır;
Gəlirlərin şəxsən bölüşdürülməsi. Mülkiyyətçi gəlirləri kiminləsə
bölüşdürməyə borclu deyil;
darəetmə və qərar qəbul etmə funksiyalarının bir adamın əlində
cəmləşməsi. Siz istisna olmaqla məsləhətləşmək lazım gələcək başqa
sahib və ya tərəfdaş yoxdur;
Çeviklik. darə olunmasının əsasında qanun və sağlam düşüncəyə uyğun
qəbul edilən operativ qərarlar duran müəssisənin bazarda vəziyyətin
dəyişməsinə tez reaksiya vermək qabiliyyəti var.
qtisadi gerilik və işçi qüvvəsinin zəifliyi, təşkilatın özünü nizamlaması
mexanizmlərinin inkişafdan qalması, genişlənmə və tək hakimiyyətə funksional
yüklənməsinin artımı səbəb olur.
Bu o deməkdir ki, təşkilatın işçi qüvvəsinin
ondan asılı olmağı səbəbindən bir növ hakimiyyət bu vəzifəni öz üzərinə
götürməyə məcburdur.
Beləliklə, öz spesifik funksiyalarından başqa, hakimiyyət
təşkilatın iqtisadiyyatına və onun nizama salmasına inzibati müdaxiləni həyata
keçirməklə, maddi xeyirlərin və iqtisadi resursların bölgüsüylə məşğul olmaq,
təşkilati mədəniyyəti və mariflənməni həyata keçirməyə müvəssəl olur.
Bazar
münasibətlərinin və xüsusi mülkiyyətin inkişafı tək başlı hakimiyyət tərəfindən
sərt iqtisadi asılılıqlı şəxsiyyətləri formalaşdırır.
ş
güzar təşkilatlarda hər bir istehsal prоsesi kоmpleks xarakter daşıyır.
Həmçinin o, rəhbərin yerinə yetirdiyi kоnkret fərdi prоseslərdən ibarətdir. Fərdi
prоseslərin özləri istehsal əməliyyatlarına, qəbullara və keçidlərə bölünür
7
.
Təşkilatın idarə edilməsinin mahiyyətini açmaq üçün istifadə edilən əsas
anlayışlar və kateqoriyalar bunlardır: idarəetmə, sistem, subyekt, obyekt,
7
stehsal menecmenti Ş.Ə.Səmədzadə, Bakı 2006, səh 31
14
məqsəd və prinsiplər, idarəetmə münasibətləri, metodlar, funksiyalar və
idarəetmənin prosesi.
ş
güzar təşkilat, onun təsisçi mülkiyyətindən fərqli olan xüsusiləşmiş
ə
mlaka malikdir və bunun əmələ gəlməsi mənbələri aşağıdakılardır:
təsisçinin şəxsi pulu və maddi payı;
məhsul satışından, görülən işlərdən, göstərilən xidmətlərdən və habelə
təsərrüfat fəaliyyətinin digər növlərindən alınan gəlirlər;
qiymətli kağızların satışından əldə edilən gəlirlər;
bank kreditləri və digər kreditlər;
kapital qoyuluşu və büdcədən dotasiyalar;
hüquqi və fiziki şəxslərin əvəzsiz verdikləri vəsaitlər;
digər mənbələrdən daxil olan vəsaitlər.
ş
güzar təşkilatlarda idarəetmə münasibətləri koordinasiya və ictimai
ə
laqələrin qarşılıqlı asılılığı əsasında formalaşır. darəetmə münasibətlərində
sosial qarşılıqlı təsirin xüsusi xarakteri tabelik, subordinasiya şərti olan özünün
bir tərəfdən nüfuzu, digər tərəfdən bu nüfuzuna tabe xarakterinə əks olunur.
Təşkilati idarəetmənin əsasını aşağıdakı istiqamətlərdə göstərmək olar:
darəetmə münasibətlərinin mahiyyəti kimi insanların qarşılıqlı fəaliyyət
sisteminin təşkili (onların birgə həyatı bağılılığı) ;
Müxtəlif sosial-iqtisadi sistemlərin idarəetmə mexanizmi qurulması və
onların tənzimlənməsi;
Özünü təşkil etmənin və özünü nizamlamanın mexanizmi təşkili;
darəetmə prosesinin metodikası və texnologiyası seçilməsi;
darəetmə sisteminin struktur elementlərinin təyini;
darəetmə prinsipləri, metodları və s.
15
1.2.
ş güzar təş kilatlarda rə hbə rlik sistemin ümumi parametrlə ri
qtisadiyyatın əsas vahidi kimi təşkilatı idarəetmə qərarlarını geniş tətbiq
edildiyi sahə kimi nəzərdən keçirək. Təşkilat qarşılıqlı əlaqəli hədəflərin
yığımına malik olan müəyyən sərhədlərlə şüurlu olaraq əlaqələndirilən sosial
yaranmanı təşkil edir. Sistem kimi təşkilat bütövlüyü yaradan qarşılıqlı əlaqəli
elementlərin məcmusunu təşkil edir.
stənilən təşkilat açıq sistemdir, çünki
xarici mühitlə qarşılıqlı təsir edir.
O cümlədən təşkilatda üç əsas proses reallaşır:
xarici mühitdən resursların alınması, məhsulun istehsalı və xarici mühitə
ötürülməsi.
Rəhbərliyin effektivliyi üçün liderliyin ən mühüm əhəmiyyəti, personalı
idarə etməyə onun pozitiv və neqativ təsiri məsələsinə xüsusi praktik
ə
həmiyyəti verirlər.
Mütəxəssislərin arasında indiyə qədər lider haqqında
müzakirə başa çatmamışdır, liderliyin formalaşması idarə olunandır və ya bu öz
ə
sasında təbii prosesdir. Başqa sözlə, lider olurlar və ya doğulurlar?
Bu suala
birmənalı cavab olmadığına baxmayaraq nəzəri və praktik hazırlamalar
təşkilatda liderliyi idarəetmə problemini ən azı beş aspektdən araşdırmaq olar:
1.
Anadangəlmə və ya əmələ gəlmiş lider keyfiyyətləriylə şəxslərin və
rəhbərlik edən mövqelərin məşğuliyyəti üçün onların cəlb etməsinin üzə
postların xüsusiyyətləri.
lk öncə lider qabiliyyətlərinin aşkar edilməsi və
təşkilat hədəflərində onların istifadəsi haqqında söhbət gedir, sonra cəlb etmə
haqqında ( və ya öz tərəfinə çəkmə) özünü artıq hazırlanmış və göstərmiş
liderlər müəssisəsəyə idarəetməni yerinə yetirir.
Lider qabiliyyətlərinin üzə çıxardılmasının bir neçə üsulu mövcuddur.
Rəhbər öz növbəsində gözlənilməz forsmajor hadisələrdən sərbəst şəkildə
çıxmağı bacarmalıdır. Ona görə də risklərin qiymətləndirilməsi və onun
ə
sasında idarə edilməsi həm də itkilərin azaldılmasına imkan verər
8
. Bura
yoxlama və başqa psixoloji metodlar, rəhbərlik edən vəzifələrə gənc iddiaçıların
8
qtisadi riskologiya, Ş.T. Quliyeva, Bakı 2009, səh 64
Dostları ilə paylaş: |