Microsoft Word geosiyaset son doc
Yüklə 21,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
39
dəmir yolunun keçdiyi rayonlar və s.) uğrunda amansız dö- yüşlər də əlavə edildi. Bakı şəhəri mühüm geosiyasi mövqeyə sahib idi. Bakıda hökmran olan ölkə Xəzər üzərində nəzarət əldə edirdi. Xəzər üzərində nəzarət edən ölkə isə həm Cənubi Qafqaz, Orta Asiya və həm də Şimali Qafqazda yeni imkanlar qazanır, Türküstana gedən bütün yolları açılmış olurdu. Ona görə də bolşevik hakimiyyəti Bakının hər hansı bir ölkə tərəfindən tutulmasına və yaxud azərbaycanlıların öz tarixi, təbii paytaxtı olmuş bu şəhər üzərində nəzarəti qaytarmalarına qətiyyən yol vermək fikiri yox idi. Türk və müsəlman dünyası qarşısında o dövrdə xüsusi mənəvi məsuliyyət daşıyan Osmanlı dövləti belə bir şəraitdə Bakıya yürüş etmək və yerli azərbaycanlılara kömək etmək məqsədilə hərəkətə keçdi. Bu hərəkatda heç şübhəsiz, Osman- lının regionda neft, təbii sərvətlərdən yararlanmaq, Xəzər höv- zəsi və Türküstanın qapıları üzərində nəzarət qazanmaq, Orta Asiyaya sahib olmaq kimi hərbi-strateji maraqları da var idi. Region əhalisinin milli və dini tərkibi nəzərə alınmaqla bu niy- yətləri həyata keçirmək Osmanlı üçün sosial və mənəvi ba- xımdan çətin deyildi. Osmanlı imperatorluğunun Cənubi Qafqaza qoşun çıxar- ması və hərtərəfli üstünlük qazanmasına təsir edən əsas amil- lərdən biri də Rusiyanın müharibədən çıxması və qoşunlarını Qafqazdan geri çəkməsi idi. Antanta ölkələri regionda müəyyən rol oynasalar da, on- ların siyasəti bəhs olunan zaman üçün hələ ki, kifayət qədər təsirli deyildi. Onlar Mesopotamiya cəbhəsindən müəyyən qədər ordu hissələrini ayırıb Cənubi Qafqaza göndərmək istə- sələr də, niyyətlərini bir çox coğrafi, siyasi, hərbi və s. amillər ucbatından reallaşdıra bilmədilər. Bu isə Osmanlının qəti qərar verməsinə və Cənubi Qafqazda yeritdiyi siyasətə həlledici təsir edən amillərdən digəri idi.
ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
40
Bütün bu amillərin məcmusu isə müharibənin gedişində Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi vəziyyətin yaranmasına gəti- rib çıxardı. Həmin dövrdə Cənubi Qafqazda geosiyasi vəziy- yəti müəyyənləşdirən əsas dövlətlər Osmanlı, Almaniya, Avst- riya-Macarıstan və düşdüyü ağır vəziyyətdə çarəsiz qalaraq həmin dövlətlərlə könülsüz razılaşan bolşevik Rusiyası idi. Osmanlı imperatopluğunun güclənən təzyiqləri qarşısında nə Transqafqaz Komissarlığı nə də ki, Bakıya nəzarət edən bolşevik-daşnak qüvvələri dayanmağa qadir idilər. Vəziyyət getdikcə mürəkkəbləşirdi. Regionda Osmanlı imperatorluğu- nun təsirinin günü-gündən artması müşahidə olunurdu. Ərzincan barışığı müvəqqəti olduğu üçün Osmanlı impe- ratorluğu Transqafqaz Komissarlığı ilə yeni sülh danışıqlarına başlamaq qərarına gəlir. 1918-ci ilin yanvarında general Odişe- lidzeyə göndərdiyi məktubda Osmanlı hökuməti Tranqafqaz Komissarlığını Brest-Litovskda aparılan sülh danışıqlarına də- vət edir və Cənubi Qafqazda yeni - müstəqil dövlətin yaranma- sına öz köməyini göstərəcəyini vəd edir. Əslində Osmanlı imperatorluğunun bu mövqeyi Cənubi Qafqazın müstəqilliyi üçün geniş imkanlar yaradırdı. Türk ko- mandanlığının müraciəti Transqafqaz Komissarlığında müzaki- rə olunsa da, irəli sürülən təkliflər bu qurumda təmsil olunan və Antanta ölkələri ilə o dövr üçün müəyyən münasibət yarat- mağa nail olmuş qeyri-müsəlman nümayəndələri tərəfindən müəyyən təsirlər nəticəsində qəbul edilmədi. Komissarlığın erməni və bəzi gürcü nümayəndələri Türkiyənin bölgədəki mövqeyindən ciddi şəkildə çəkinirdilər. Hadisələrin sonrakı gedişi Transqafqaz Komissarlığının çar Rusiyasından ayrılaraq özünün müstəqilliyini elan etməkdə maraqlı olmadığını ortaya çıxardı. Bunun əsas səbəbi isə Komissarlığa daxil olan siyasi partiyaların bəzilərinin hadisələrə öz milli maraqları çərçivə- sindən yanaşması, digər hallarda isə sadəcə cəsarətsizlik gös- tərmələri ilə bağlı idi.
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
41
Lakin yaradılmış Tranqafqaz Seymi gürcü və azərbaycanlı nümayəndələrin təkidi ilə mürəkkəb və ziddiyyətli proseslərlə üzləşməsinə baxmayaraq, aprelin 22-də böyük səs çoxluğu ilə Cənubi Qafqazı müstəqil dövlət - Demokratik Federativ Res- publika elan etdi. Yeni yaranmış dövlətin Konstitusiyasını ha- zırlamaq üçün komissiya təşkil edilməsi haqqında qərar qəbul edildi. Cənubi Qafqazın müstəqil respublika elan edilməsi onun beynəlxalq münasibətlərin subyekti kimi tanınması yolunda mühüm hadisə idi. Lakin Cənubi Qafqazın müstəqilliyinin elan edilməsi bu qurumun xarici siyasət sahəsində hansısa əsaslı dəyişikliklər aparması ilə nəticələnmədi. Regiondakı böhranın və milli qar- şıdurmanın qarşısını almaq üçün Seymdə fikir birliyi yox idi. Fraksiyalararası ziddiyyətlər günü-gündən səngimək əvəzinə, daha da güclənirdi. Millətlərarası münaqişələr və qarşıdurma- lar daha da radikallaşırdı. Bakı və Yelizavetpol, İrəvan quber- niyalarında erməni silahlı dəstələri tərəfindən müsəlman əhali- ni kütləvi qətillərə məruz qoyma halları getdikcə artırdı. Cə- nubi Qafqazda anarxiya və xaos, millətlərarası qarşıdurma və lokal döyüşlər dayanmırdı. Transqafqaz Seymi bu qırğınları dayandırmaq üçün məsul olsa da, ona nail ola bilmirdi.
Belə şəraitdə, may ayının 26-da Transqafqaz Seyminin so- nuncu iclasında gürcü nümayəndələri Seymi tərk edərək öz müstəqil dövlətlərini yaratmaq haqqında bəyanat verdilər. Bu- nun ardınca qurum özünün buraxılması haqqında qərar qəbul etdi. Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar, mayın 27-də Seymdə təm- sil olunan Azərbaycan fraksiyasının nümayəndələri fövqəladə iclas keçirir və Azərbaycan Müvəqqəti Milli Şurasının yaradıl- Yüklə 21,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|