AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ PREZİDENTİ
YANINDA DÖVLƏT İDARƏÇİLİK AKADEMİYASI
ƏLİ HƏSƏNOV
AZƏRBAYCANIN
GEOSİYASƏTİ
DƏRSLİK
GEOSİYASİ İNKİŞAF TARİXİ
GEOMƏKAN XARAKTERİSTİKASI
GEOSİYASİ, GEOİQTİSADİ, HƏRBİ-GEOSTRATEJİ
MARAQLARI VƏ PROBLEMLƏRİ
DÜNYA DÖVLƏTLƏRİNİN AVRASİYA SİYASƏTİNDƏ
YERİ VƏ ROLU
MÜASİR GEOSİYASİ VƏZİYYƏTİ VƏ
TƏHLÜKƏSİZLİK SİYASƏTİ
GEOSİYASİ İNKİŞAF PERSPEKTİVLƏRİ
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik
Akademiyasının Böyük Elmi Şurasının tövsiyəsi, Azərbaycan Res-
publikası təhsil nazirinin 25.05.2010-cu il tarixli, 650 №li əmri
ilə Ali məktəblərin “Beynəlxalq münasibətlər”, “Dövlət idarəçi-
liyi”, “Regionşünaslıq”, “Politologiya” və digər müvafiq ixtisas
qruplarının tələbələri, o cümlədən Xarici İşlər, Milli Təhlükəsiz-
lik, Müdafiə, Fövqəladə Hallar nazirliklərinin və digər müvafiq
qurumların ixtisaslaşdırılmış Akademiyalarının dinləyiciləri üçün
dərslik kimi təsdiq edilmişdir.
BAKI- 2015
ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
2
Elmi redaktor: Elman Nəsirov
siyasi elmlər doktoru, professor
Rəyçilər: Novruz Məmmədov
Azərbaycan Prezidenti Administrasiyası rəhbərinin
müavini, Xarici əlaqələr şöbəsinin müdiri, professor
Musa Qasımlı
tarix elmləri doktoru, professor
Hikmət Məmmədov
siyasi elmləri doktoru, dosent
Elçin Əhmədov
siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Redaktor: Vüqar Səlimov
fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru
Həsənov Ə.M. Azərbaycanın geosiyasəti. Dərslik. - Bakı,
“Zərdabi LTD” MMC, 2015. -1056 s.
Oxucuların diqqətinə təqdim olunan bu dərslikdə dünyanın əsas ölkələrinin Xəzər-Qara dəniz
hövzəsi və Cənubi Qafqaz regionunda nümayiş etdirdikləri geosiyasi maraqlar və yürütdükləri
siyasət fonunda Azərbaycan Respublikasının keçmiş, indiki və gələcək inkişaf məsələləri araş-
dırılır, milli inkişaf və təhlükəsizlik maraqlarının təmin edilməsi ilə bağlı dövlət siyasətinin
əsasları şərh edilir; ölkənin geosiyasi kodunun, xarici və milli siyasət konsepsiyasının hazırlan-
ması, milli maraqlarının çərçivəsinin müəyyənləşməsi və təmin edilməsi kimi çoxsaylı geosiyasi
məsələlər təhlil olunur; gələcək geosiyasi perspektivləri, dünyanın və regionun geosiyasi güc mər-
kəzləri ilə münasibətləri, Xəzərin enerji daşıyıcılarının istismarı və dünya bazarlarına çıxarılması
sahəsindəki rolu, Şərq-Qərb nəqliyyat-kommunikasiya dəhlizinin yaradılması, təhlükəsizliyinin
təmin edilməsi və s. kimi məsələlər tədqiq olunur.
Bundan başqa, dərslikdə Azərbaycan dövlətinin regionda və dünyada nümayiş etdirdiyi geo-
siyasi və geoiqtisadi fəaliyyət, regionun, Avropanın və transmilli dünyanın enerji, tranzit-keçid,
beynəlxalq daşıma, nəqliyyat-kommunikasiya sistemindəki iştirakı ilə bağlı məsələlər təhlil edilir,
Cənubi Qafqaz, Xəzər-Qara dəniz hövzəsi ölkələrinin gələcək milli maraqlarını təhdid edən qlobal
proseslər şərh olunur.
Geosiyasət elmi beynəlxalq münasibətlərin bütün səviyyələrində – ölkələrarası, təşkilatlar-
arası, hətta fərdlərarası əlaqələrdə, ayrıca götürülmüş məkanlarda ətraf aləmin, ümumi geosiyasi
vəziyyətin düzgün qavranması, təbii, ictimai və elmi məlumatların, innovativ biliklərin dolğun
qiymətləndirilməsi üçün mühüm vasitə rolunu oynayır. Dövlət təhsil standartlarına uyğun olaraq
ali məktəblərin müvafiq ixtisasları üzrə təhsil alan tələbə və doktorantlar, ixtisaslaşmış akade-
miyaların dinləyiciləri və elmi işçilər üçün dərslik kimi yazılmış bu dərslikdən həm də ictimai-
siyasi xadimlər, millət vəkilləri, dövlət qulluqçuları, xarici siyasət, təhlükəsizlik və hərbi-
geostrateji planlama sahəsində çalışan mütəxəssislər və ən geniş intellektual oxucu təbəqəsi – milli
elita istifadə edə bilər.
ISBN 978 9952 504 03 3
© Həsənov Ə.M., 2015
© “Zərdabi LTD” MMC, 2015
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
3
MÜNDƏRİCAT
Giriş ........................................................................................... 11
l BÖLMƏ
AZƏRBAYCANIN GEOSİYASİ İNKİŞAF TARİXİ VƏ
XARAKTERİSTİKASI, MÜASİR MİLLİ İNKİŞAF
SİYASƏTİNİN ƏSASLARI
l FƏSİL
Azərbaycanın geosiyasi inkişaf tarixi
§ 1.1. Azərbaycanın qədim zamanlardan Birinci dünya
müharibəsinə qədərki geosiyasi vəziyyəti ............... 20
§ 1.2. Birinci dünya müharibəsi dövründə Cənubi
Qafqazdakı geosiyasi vəziyyət və xarici dövlətlərin
fəaliyyəti .................................................................. 30
§ 1.3. Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi və onun
Cənubi Qafqazın geosiyasi vəziyyətinə təsiri .......... 41
§ 1.4. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin geosiyasi fəaliyyəti
və xarici dövlətlərin Cənubi Qafqaz siyasəti ............ 48
§ 1.5.Müharibənin başa çatmasından sonra Cənubi Qafqazda
geosiyasi vəziyyətin dəyişməsi və Xalq Cümhuriyyəti
hökumətinin diplomatik manevrləri.......................... 55
§ 1.6. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin iflası və onun
geosiyasi nəticələri.................................................... 71
Təkrar və məşğələ sualları ...................................................... 86
Il FƏSİL
Azərbaycan Respublikasının müasir milli inkişaf siyasəti:
xarakteristikası, əsas vəzifələri və tələbləri ............................ 88
§ 2.1. Azərbycan Respublikasının
milli inkişaf siyasətinin
formalaşması, əsas mərhələləri və xarakterik
xüsusiyyətləri ........................................................... 90
§ 2.2. Azərbaycan Respublikasının milli inkişaf siyasətinin
əsas prinsipləri, vəzifələri və tələbləri .................... 108