57
Cədvəldən göründüyü kimi, nümunə №1-də sinkin miqdarı digərlərinə
nisbətən, kadmiumun miqdarı nümunə №3-də miqdarı bir qədər artıqdır, lakin
bütün nümunələrdə ağır metalların miqdarı toksiki maddələrin yol verilə biləcək
miqdarından yüksək olmur.
Ağır metalların miqdarı süd və süd məhsullarında ABC-1,1 universal
kompüter kompleksində “Sevimli Dad” MMC şirkətinin mərkəzi laboratoriyasında
voltamperometrik analiz cihazında aparılmışdır. Cihaz ölçmələri inversiyalı
voltamperometriya metodu əsasında bərk elektrodlarda aparılır.
58
III. NƏ
T CƏ
LƏ
R N MÜZAK RƏ
S
III FƏ
S L. EKOLOJ TƏ
M Z SÜD VƏ
SÜD MƏ
HSULLARININ
KEYF YYƏ
T N N TƏ
M N YOLLARI
3.1. Kə
smiyin istehsal prosesi
Kəsmiyi südü süd turşusu bakteriyaları ilə çalaraq sonra pıxtalaşmış kütlədən
zərdabın ayrılması ilə alırlar. Kəsmiyin bölünmə üsulu ilə istehsalı zərdabın
ayrılması prosesini serətləndirməklə itkiləri azaldır. Bu üsulun mahiyyəti ondan
ibarətdir ki, kəsmik üçün nəzərdə tutulmuş süd əvvəlcə separasiya olunur. Yağsız
olan süddən yağsız kəsmik istehsal olunur və bu zaman onun tərkibinə qaymaq
ə
lavə olunmaqla yağlılığı 9 və ya 18% çatdırılır.
Qursaq-turşulu üsulla südün pıxtalaşması süd turşusu və qursaq fermentinin
təsiri ilə aparılır. Bu üsulla yağlı və yarımyağlı kəsmik hazırlamaqla yağın zərdaba
keçidi azaldılmış olunur.
9% yağlılığı olan kəsmik hazırlanarkən ayırılma üsulundan istifadə olunmaqla
AZS 089-2003 standartına uyğun istehsal texnologiyası həyata keçirilir. Bu üsulda
yağsız südün turşulaşdırılması və pıxta kütləsinin alınması tutumlarda aparılır,
zərdabın kəsmik pıxtasından ayırılması isə separatorlarla həyata keçirilir.
Kəsmik açıq tipli soyuducularda soyudulur. Kəsmik kütləsini sürtgəcləmək
üçün qarışdırıcı və kutterlərdən istifadə olunur. AZS 089-2003 standartlarına
müvafiq pasterizə olunmuş qaymağı yağlılığı 82-84% olan kərə yağı ilə də əvəz
etmək olar.
59
Şə
kil 3.1. Kəsmiyin texnoloji sxemi
Südün qəbulu
Pasterizə
Separasiya
Soyudulma
Turşulaşdırma
Pıxtanın kəsilməsi
Zərdabın ayrılması
Kərə yağının əlavə
edilməsi
Kəsmiyin soyudulması
Qablaşdırma
Saxlanma və nəqletdirmə
Qabaqcadan hazırlanmış qursaq
fermenti
Qabaqcadan hazırlanmış kalsium xlorid
məhlulu
Qabaqcadan hazırlanmış maya
60
Şə
kil 3.2. Kə
smiyin istehsalının axın xə
tti
1 – südü saxlamaq tutumu; 2,4 – mə
rkə
zdə
nqaçma nasosları; 3 – sə
viyyə
bakı; 5 – plastinli
pasterizator; 6 – südtə
mizlə
yici separator; 7 – qaymaqayırıcı separator; 8 – qaymaq üçün
soyuducu; 9 – qaymaq üçün tutum; 10 – rotasiyalı nasos; 11 – südü turş
ulaş
dırma tutumu; 12 –
membranlı nasos; 13 – kə
smik üçün separator; 14 – ş
nekli qaldırıcı; 15 – kə
smik və
qaymaq
qarış
dırıcısı; 16 – kə
smiyin soyuducusu; 17 – kə
smik üçün arabacıq; 18 – qaymaq üçün çə
n; 19
– maya, qursaq, fermenti və
kalsium xloridin daxil olması üçün boru.
Südün qəbulu. Südün qəbulu ciddi surətdə partiyalar üzrə aparılmaqla
keyfiyyətinə nəzarət olunur.
Südün pasterizəsi. Yoxlanılmış süd 18-20 saniyə ərzində pasterizə olunur.
Pasterizə temperaturu hazır məhsulun fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərinə təsir
göstərmiş olur və məhsulun çıxımına da təsir göstərir.
Südün separasiyası. Süd təmizləyicinin separatorundan turşulaşması üçün
xüsusi tutuma göndərilir, qaymaqlar isə nasoslar vasitəsilə qaymaqlar üçün nəzərdə
tutulmuş separatora köçürülür və sonra soyudularaq qaymaq saxlanmaq üçün
tutuma ötürülür.
Turş
ulaş
ma temperaturuna qə
də
r südün soyudulması. Pasterizə olunmuş
və separasiya edilmiş süd plastinli-soyuducu qurğuda 5 dəqiqə müddətində
soyudulur (ilin isti vaxtında 28-30ºS, soyuq vaxtı isə 30-32ºS) və turşulaşdırılmaq
üçün xüsusi tutumlara köçürülür.
Südün turş
ulaş
dırılması. Kəsmik üçün mayaları təmiz mezofil strepto-
kokklarda hazırlanaraq istifadə olunur və miqdarı 1-5% təşkil edir.
61
Kəsmiyin qursaq-turşuluq üsulunda maya istifadə olunduqdan sonra 40%-li
kalsium xlorid əlavə olunur. Bunun üçün 400 q duz 1 ton süddə həll olunur.
Kalsium xlorid pasterizə olunmuş süddə qursaq fermentinin təsiri ilə reduksiya
olunaraq yaxşı ayrılan zərdab əmələ gəlir. Bundan sonra təcili surətdə südə 1%-li
qursaq ferment məhlulu əlavə olunur. Bu ferment məhlulu 1 ton südə 1 q məhlul
ə
lavə olunur.
Qursaq fermenti qaynadılmış və 35ºS soyudulmuş suda həll olunur.
Qursaq – turşulaşma üsulunda turşulaşma 4-6 saat müddətində davam edir.
Pıxtı alındıqdan sonra onun hazır olmasını turşuluğa və parçalanmasına görə təyin
edirlər. Kəsmikli parçla pıxtının üst qatı ayrılır və möhkəm qarışdırılaraq eynicinsli
kütlə alındıqdan sonra pipetlə 10 ml götürülür və üzərinə 20 ml distillə su əlavə
edilir. Bundan sonra qatışığın üzərinə 2-3 damcı fenolftalin əlavə edildikdən sonra
möhkəm qarışdırılmaqla tərkibində davamlı açıq çəhrayı rəng alınana qədər 0,1 n
qələvi məhlulu ilə titrlənir. Alınmış nəticəni 10 vurmaqla pıxtının turşuluğu təyin
edilir.
Bundan sonra qursaq – turşuluq üsulunda hazır pıxtı xüsusi məftilli bıçaqlarla
tərəfləri 2 sm olmaqla kublara kəsilir və 40-60 dəqiqə dincə qoyulmaqla zərdabın
tərkibindən intensiv ayrılması təmin olunur.
Ə
gər zərdabın ayrılması zəif gedərsə, pıxtı 40ºS temperatura qədər qızdırı-
laraq 30-40 dəqiqə saxlanılır. Sonra pıxtıdan zərdabın ayrılması üçün preslənir və
bu proses 16ºS temperaturda aparılmaqla 1 saat müddətində başa çatdırılır. Sonra
kəsmiyin tərkibinə qaymaq və ya kərə yağı əlavə edilməklə yağlılığı 9%-ə
çatdırılır.
Bundan sonra kəsmik soyudulur. Bu məqsədlə kəsmiyi 8ºS-yə qədər soyu-
dulur və sonra hazır məhsul qablaşdırıcı maşınlarda (9) 250, 500 qramlıq polietilen
və ya kağız paketlərə və 5 kq konteynerlərə qablaşdırılır.
Hazır məhsulun saxlanılması. Kəsmik kütləsini - 18ºS və - 25ºS tempe-
raturdan aşağı olmayan şəraitdə, nəmliyi 75% olmaqla 4 ay müddətində saxlanılır.
Ticarət şəbəkələrində kəsmik 5 sutkadan artıq olmayaraq soyuducu kamera-
larda - 12ºS temperaturda və 75% nəmlik şəraitində saxlanılmalıdır.